شب چله | جشنی برای استقبال از زیبایی های زمستان

آیین ها و رسوم زیادی از گذشته های دور در کشورمان مرسوم بوده که بسیاری از آن ها به فراموشی سپرده شده و تعدادی هم هنوز به قوت خود باقی هستند و همچنان بین مردم متداول و رایج که می توان گفت جزئی از فرهنگ ملی ما گشته اند. از این جمله می توان به عیدنوروز، سیزده بدر، چهارشنبه سوری، شب چله یا همان شب یلدا و... اشاره کرد. این سنت زیبا با شکوه تمام و البته کمی تفاوت در بین شهرها و اقوام مختلف برگزار می شود. در مطلب امروز به بهانه نزدیک شدن به این شب، کمی به آداب و رسوم شب یلدا می پردازیم.

تاریخچه شب یلدا

قدمت شب یلدا به عصر داریوش اول باز می گردد. اسناد، کتیبه ها و سنگ نبشته ها نوعی غلبه نور بر تاریکی و سفیدی بر سیاهی را دلیل اصلی و سرمنشا این سنت بازگو می کنند. آخرین شب پاییز و بالطبع اولین روز زمستان مصادف می شود با کوتاهترین روز و بلندترین شب که دقیقا طبیعت بنوعی یک دگرگونی را آغاز می کند، بدین صورت که روزی یک دقیقه به روز افزوده و یک دقیقه از شب کاسته می شود تا اولین روز بهار که توازنی برابر بین ساعات شب و روز برقرار می شود.

شب چله در اشعار شاعران

ایرانیان قدیم این شب بسیار بزرگ می پنداشتند و آن را شب میلاد میترا، الهه مهر و روشنایی دانسته و برایشان از عظمت خاصی برخوردار بود. طبق گفته برخی اسناد، آغاز سال جدید هم مقارن با همین شب بود و بزرگترین عید در عهد باستان شب چله محسوب می شد. اشعار شاعران بزرگی چون حافظ، سعدی و نظامی هم گواهی بر این ادعا هستند.

حالا چرا شب چله؟

در اعتقادات گذشته، شب یلدا بیشتر به شب چله معروف بود و علت چله گفتن پیشینیان هم این هست که در نزدشان عدد چهل از جایگاه والایی برخوردارست. خوش یمن بودن این عدد دلیل کافی بود تا زمستان و فصل سرما را به دو چله تقسیم کنند، چون اینگونه به هر جهت سرما پایانی داشت. مردم قدیم اعتقاد داشتند که سپاهیان سفیدی بر انبوه لشکریان پلید سیاهی پیروز شده و روزها شروع به طولانی شدن می کردند و به همین دلیل، پایکوبی و جشن خود را دلیل این مدعا می دانستند و تا دمیدن آفتاب صبح به به رقص و شادمانی می پرداختند. چند نفر را هم مامور دیدن آفتاب در هنگام طلوع می کردند تا این مژد فرحبخش را برایشان بیاورد. حتی پیش می آمد که برای طلوع خورشید در این شب طولانی دعا و راز و نیاز هم می کردند و به همین منظور، مکان هایی مخصوص نیایش ساخته بودند که به مرور زمان و با تغییر اعتقادات، این مکان ها هم تغییر کاربری داده و به زورخانه های امروزی بدل شدند.

آداب و رسوم شب یلدا

در هر قسمت از سرزمینمان این مراسم، با فرهنگ و رسوم مردم همان منطقه برگزار می شود. در کل اگر بخواهیم اشاره ای اجمالی به این سنت دیرینه داشته باشیم، افراد خانواده در منزل بزرگتر فامیل جمع می شوند. از سوی کدبانوی خانه شامی مفصل تدارک دیده شده و میوه های زمستانی از جمله انار، هندوانه و خرمالو از خوردنی های بعد از شام هستند که در کنار تنقلات و آجیل که متشکل از مفز پسته و بادام، گردو، فندق و همینطور کشمش و مویز بوده و برگه های خشک شده میوه هایی چون گلابی، سیب و زردآلو و انجیر و خرما به جمع های خانوادگی حلاوت و شیرینی خاصی می دهند.

در جمع شب چله چه می گذرد؟

خوش ذوقترین فرد خانواده، دیوانی از غزلیات حافظ را قرائت نموده و به قول معروف برای اعضای حاضر تفالی می زند. پدربزرگ یا مادربزرگ خانواده با لحن شیرین خود قصه ای می گوید که باب طبع کوچکترهای مجلس است. شب یلدا شبی می شود گرم و صمیمی در کنار همه اعضای خانواده، ساعاتی خوش که به زیبایی سپری می شوند و البته که در این بین سپاسگزاری از نعمات الهی هم جایگاه ویژه خود را دارد. در هنگام برش هندوانه شب یلدا دعا خوانده می شود، خداوند را بابت همه نعمت هایش الخصوص نعمت سلامتی شکر کرده و با بریدن هندوانه آرزو می کنند که تمام بیماری ها و آلام از آن جمع دور شوند.

شب یلدا و همسایه های برون مرزی

احتمالا برایتان جالب هست اگر بفهمید که شب یلدا مختص ایرانی ها نیست. در کشورهای اطراف هم این شب را پاس می دارند و احترام مخصوصی را برای آن قائلند. افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، روسیه و حتی ژاپن نیز جشن شب یلدا دارند. بسته به فرهنگ آن سرزمین، رسوم مخصوص و ویژه آن بلاد در شب چله برگزار می شوند.