نخستین خشکشویی ایران | جایی که لباس های افراد مشهور در آن شسته شدند

نخستین خشکشویی ایران یا خشکشویی دانمارک تهران، جایی کوچک و ساده بوده که از اتو و شستن پرچم های ملی ایران تا لباس های رضا خان، مصدق، هویدا، نخست وزیر وقت زمان پیش از انقلاب در این مکان صورت پذیرفته است.

نخستین خشکشویی ایران کجاست؟

تصور کنید زمان به حدود 100 سال پیش برگشته و در تقاطع خیابان شاه رضا و کاخ تهران قرار گرفته اید؛ در مکانی که در نزدیکی کاخ مرمر، کاخ گلستان، کاخ شهربانی و کاخ بهارستان قرار دارد. دقیقا به موازات بزرگترین خیابان خاورمیانه بوده که از شمال تا جنوب تهران امتداد دارد، خیابانی پهن با نهری پرآب که از کنارش می گذرد و درختان چناری که به تازگی به دستور رضا شاه کاشته شده؛ شما دقیقا در نقطه ای بین تقاطع خیابان کاخ جنوبی و شاه رضا قرار گرفته اید. حالا 100 سال گذشته و هنوز در این نقطه یعنی تقاطع خیابان فلسطین (کاخ سابق) و انقلاب (شاه رضا سابق) بزرگترین خشکشویی خاورمیانه و ایران یا خشکشویی دانمارک تهران پابرجاست. البته، شاید تا مدتی دیگر با بی توجهی میراث فرهنگی و صاحب ملک همچون خانه دکتر مصدق، نخست وزیر دهه 1330 واقع در خیابان کاخ نزدیک تقاطع حشمت الدوله (پاستور) ناپدید شود و دست کم جای خود را به اصناف دیگر همچون فست فود فروشی یا کافه بدهد. ایرج متینی، سرقفلی دار و نگهدارنده خشکشویی دانمارک از اینکه قرار است این خشکشویی تغییر کاربری داده شود ناراحت است، اما می گوید چاره ای نیست و با شرایط موجود و نارضایتی صاحب ملک و ناهماهنگی میراث فرهنگی و نیز کسادی کار نمی توان به این شیوه ادامه داد و باید فروخت و رفت. او معتقد است، میراث فرهنگی یا شهرداری می تواند این مکان را خریداری کند و به شکل یک موزه قدیمی درآورد؛ یک سری از وسایل این خشکشویی قدیمی هستند که می تواند نگهداشته شود تا گردشگران خارجی ببینند که ایرانی ها در حدود 100 سال پیش چگونه به آراستگی و نظافت و اتوی لباسشان اهمیت می دادند. ایرج متینی گفته، وقتی خیابان انقلاب (شاه رضا سابق) در حدود سال 1310 هجری شمسی ایجاد می شود، دولت وقت تصمیم می گیرد که چنانچه فردی در خیابان انقلاب ساختمانی 4 طبقه بسازد، از پرداخت همه مالیات ها معاف خواهد شد و براساس آن ساختمان چهار طبقه خشکشویی ساخته می شود. به گفته صاحب اولین خشکشویی ایران، از آنجا که دستگاه های این خشکشویی از دانمارک وارد شدند، نام این خشکشویی دانمارک گذاشته شد و در حدود سال های 1314 و 1315 آغاز به کار کرد. پدر و پسری کلیمی، اولین خشکشویی را در تهران به راه انداختند و در سال های دهه 1360 آن را به پدر و پسر به نام متینی واگذار کردند. در آغاز کار این حرفه، خشکشویی وجود نداشته و به نام اتوشویی شناخته شده بود، چرا که لباس ها شسته و اتو می شد؛ به اینگونه که لباس ها دستی و با کمک چوبک تهیه شده از درخت چوبک، در سه راه ضرابخانه شسته و با درشکه و از طریق خیابان ولیعصر (شاه رضا) به این خشکشویی آورده می شد تا شب ها آویزان و خشک شده و صبح ها با کمک اتوی ذغالی صاف می شدند. این روند تا حدود سال 1330 ادامه پیدا کرد تا اینکه ماشین لباسشویی وارد شد که با دست کار می کرده و روند کارش به این شکل بوده که کت ها در یک محفظه توری شکل گذاشته و در مرحله بعد وارد محفظه دیگری می شد و روی آن بنزین می ریختند. بنزین با گردش دورانی از لباس ها، خارج و لباس ها پاک می شد. با رشد تکنولوژی ماشین های آب شویی وارد شدند؛ در دهه 40 ماشین پیشرفته خشکشویی و پیشرفته تر از آب شویی با خاصیت پاک کنندگی بالاتر و خطر کمتر آتش سوزی وارد ایران شد که با استفاده از محلول های شیمیایی کار می کرد. به تدریج نیز دستگاه های پیشرفته تری مثل دستگاه پرس های برقی، مانکن های بخار دهنده و دستگاه های خشکشویی با مصرف کمتر محلول بکار گرفته شدند. جالب اینکه نه تنها این خشکشویی محل رفت و آمد برگزارکنندگان و بازیگران تئاتر شهر برای اتوی حجم انبوه لباس های جشنواره های تئاتر بوده بلکه شاهد وقایع تاریخی زیادی همچون جنگ جهانی دوم، انقلاب، جنگ تحمیلی و راهپیمایی های بسیاری بود. متینی یاد می کند از روزی که در سال 2006 میلادی بواسطه توهین روزنامه دانمارکی با تصویر کردن کاریکاتورهای موهن علیه حضرت محمد(ص) و شکل گرفتن اعتراضات مردمی در جهان اسلام و از جمله در ایران، عده ای خودسرانه شیشه های خشکشویی دانمارک را به واسطه نامش می شکنند و این در حالی بود که رابطه خوبی بین دولت دانمارک و ایران وجود داشت. به عقیده او، مصداق این واقعه می شود بیتی از شعری که می گوید " گنه کرد در بلخ آهنگری/ ز شوشتر زدند گردن مسگری" متینی اضافه کرد که هر چند در پی این حادثه به پلیس 110 مراجعه شد، اما در نهایت معلوم نشد که این اقدام توسط چه گروه و یا کسانی رخ داد. اگرچه دو شهروند گردشگر دانمارکی به این خشکشویی آمدند و از صاحب آن به دلیل بروز چنین حادثه ای عذرخواهی کردند، اما در نهایت همین شد که صاحب اصلی به دلیل ناراحتی قلبی خانه نشین شد و داماد او که مدرس دانشگاه و فرهنگی بود به کمک پدر آمد که تا به امروز حرفه او را ادامه داد. اگرچه به عقیده متینی، شغل خشکشویی مرده و دیگر کمتر کسی حداقل در پایین شهر لباسش را برای اتوکردن به خشکشویی می آورد، اما هنوز هم مشتریانی همچون مجردها، دانشجوها یا مسافرها که ناگزیر به استفاده از خشکشویی اند؛ این گروه یا اتو و ماشین لباسشویی ندارند یا قادر به پاک کردن لکه های روی لباس هایشان نیز نیستند که آن را به دست خشکشویی می سپارند. به عبارتی دیگر مشتریان خشکشویی دو دسته اند که یا شامل افرادی هستند که لباس هایشان را نمی توانند خودشان بشویند و یا لباس هایشان آسیب دیده و دارای لکه هایی است که خودشان نمی توانند آن را از بین ببرند. و البته بوده اند مشتریان مسافر فراموشکاری که بعد از سال ها سراغ لباس اتو شده شان را گرفته اند؛ متینی تعریف می کند از مشتری که پس از هشت سال از سوئد برگشته و لباسش را تحویل گرفته است. به گفته او، نخستین خشکشویی ایران یا خشکشویی دانمارک تهران با وجود اینکه تا یک ماه به مشتری برای پس گرفتن لباس مهلت می دهد، اما معمولا لباس ها به دلیل امانت داری برای مدت طولانی نگه می دارد و در آن میان از مشتری گفت که سال چهارم دبیرستان بوده و کاپشن چرمی اش را به این خشکشویی داده و حالا پس از 10 سال که دندان پزشک شده و از هند بازگشته، قبض لباسش را ارائه کرده و آن را تحویل گرفته است. برخی مشتری های این خشکشویی 40 سال است که به این مکان مراجعه می کنند و این مکان شاهد گذران عمر آنان و لباس جورواجورشان از جوانی تا پیری بوده است. از مادری که لباس عروسی اش که سال ها پیش در این مکان اتو شده بود، آورده تا برای استفاده دخترش که حالا او هم عروس شده بود خشکشویی شود و در فیلمبرداری، گذر زمان لباس عروس از مادر به دختر نمایش داده شود تا خانمی که لباسس عروسی خریداری شده از سوئیس به قیمت 35 میلیون تومان را برای اتوشدن به این مکان آورد؛ ماجرا از این قرار بوده که هیچ خشکشویی اتوی آن را به عهده نگرفته و در عین حال نخستین خشکشویی ایران به شرط آنکه مسئولیت آسیب دیدگی این لباس در حین کار به عهده اش نباشد را پذیرفت و در نهایت این لباس عروس گران قیمت بدون آسیب تحویل صاحبش شد. به گفته صاحب خشکشویی دانمارک، هزینه نگهداری خشکشویی بالاست و فعالیت در آن حرفه به صرفه نیست؛ همین شده که اعضای این صنف کاهش یافته و آن ها نیز به دلیل کسادی بازارش و نیز سایر مشکلات که پیشتر یاد شد در فکر تغییر شغل هستند. در خشکشویی دانمارک تهران علاوه بر خشکشویی پلیسه کردن لباس ها که کار کمتر کسی است و دشوار، اتوی لباس چرم، جیر، پوست و عروس با بالاترین هزینه در میان لباس های اتو شده انجام می شود. اتوی چنین لباس هایی به طور متوسط هزینه بر است، چرا که دردسرشان بیشتر و مسئولیت اتویشان سنگین تر. او از هزینه های بالای نگهداری خشکشویی دانمارک تهران گفت؛ اینکه شست و شوی یک پتو 40 لیتر آب نیاز دارد و یک دستگاه صرف آن شود و اگر هزینه های برق و پودر آن در نظر گرفته شود متوجه خواهید شد که کار خشکشویی در واقع سودی ندارد. به عقیده متینی، یک بستنی فروشی سودی 40 تا 50 درصدی و درآمدی یک تا دو میلیون تومان در روز دارند و در عین حال مالیاتی که از بستنی فروش گرفته می شود از مغازه خشکشویی هم گرفته می شود که این عادلانه نیست، ضمن اینکه گران شدن مواد اولیه همچون محلول پرکلرین و نیز تعمیرات دستگاه های آن هزینه های زیادی دارد. هزینه نگهداری خشکشویی دانمارک تهران شامل نوار آبی کاغذی ضد آب برای کد گذاری بر روی لباس ها، محلول های شیمیایی وارداتی به ارزش هر بشکه حدود 7 میلیون تومان، کاور لباس و سرویس سالانه دستگاه ها، ماهیانه حدود 2 تا سه میلیون تومان است در حالیکه درآمد روزانه آن حدود 100 هزار تومان است. در خشکشویی دانمارک تهران علاوه بر اتوی لباس، پرچم ادارات و شرکت ها نیز اتو می شود، اما اینکه چرا اتوی پرچم ها به خشکشویی سپرده می شود، نکته ای جالب توجه دارد. پرچم ها به دلیل دشواری در شستشو و احتمال ترکیب شدن رنگ ها در همدیگر به این خشکشویی سپرده می شوند و از آنجا که هزینه خرید پرچم حدود 700 هزار تومان است و شست و شوی آن مهارت می طلبد به خشکشویی ها سپرده می شوند تا پرچم ها به گونه ای شسته شود که رنگ پس ندهد. به گفته متینی، در خشکشویی به کمک لکه برها و تجربه هایی که از قدیم بدست آمده، یک سری لکه ها از بین برده می شود چرا که لباس هایی همچون خزها، جیرها، چرم ها و لباس عروس قابل شست و شو در خانه ها نیستند. یک سری لباس نیز نباید با آب شسته شوند چرا که یا آب می روند و یا آسیب می بینند و بنابراین خشکشویی می تواند برای پاک کردن اینگونه لباس ها موثر باشد. متینی تصریح کرده، در قدیم به خاطر نبود اتوهای برقی و ماشین لباسشویی در خانه ها، مشتری ها بیشتر بوده و هم اینک کمتر شده اما به طور کلی باید گفت که دستگاه های خشکشویی بزرگتر و صنعتی و با کیفیت بالاتر هستند و به همین دلیل کارایی بیشتری نسبت به اتوهای خانگی دارند. لباس ها در نخستین خشکشویی ایران توسط خشک کن خشک می شود و به مرحله اتوکشی می رسد، در نهایت نیز پس از دریافت بخار دسته بندی، شماره بندی و در کاورها قرار داده می شوند. او توصیه کرد، لباس هایی که رنگ و جنس متفاوتی دارند با هم در یک دستگاه ریخته نشود یا لباس هایی که نیاز به شستشوی بیشتری دارد نیاز به چندین مرحله کار دارد و یا لباس ها را با آب گرم نشویند و از پودر به مقدار زیاد استفاده نکنند چرا که آلرژی زا هستند. در هر ماشین لباسشویی 7 کیلویی حداکثر 7 تیکه لباس گذاشته شود تا به خوبی شسته شود و سعی کنند از آب به جای محلول بیشتر برای شست و شو استفاده کنند. معمولا لباس ها بیشتر دارای عرق هستند که بهتر است با آب و لباس های زیر و ملافه ها با پودرهای آنزیم دار شسته شود، چرا که این نوع پودرها به لباس های معمولی آسیب می زند و لکه دار می شوند. لباس های با نخ پنبه نیز معمولا بهتر از سایر لباس اتو می شوند. لکه بری لباسی که بر اثر رنگ ها و غذاهای پرچربی لکه دار شده دشوار است و اگر در خانه برای لکه بری آن تلاش شود و لکه از بین نرود دیگر کاری از عهده خشکشویی برنمی آید. متینی معتقد است که اگر به گذشته برگردد، هرگز این شغل را انتخاب نخواهد کرد و هر شغلی را به غیر از خشکشویی انتخاب خواهد کرد، چرا که امانت داری کار دشواری است و اضافه کرد، فردی که شغلش خشکشویی است کج خلق می شود چرا که ظرافت و هنر در این کار نیست و دردسرهای امانت داری آن زیاد است و خستگی کار را به تن می گذارد. صاحب نخستین خشکشویی ایران دارای سه فرزند است که همگی تحصیل کرده اند. نخستین خشکشویی ایران در طبقه همکف ساختمانی چهار طبقه واقع در تقاط خیابانهای فلسطین (کاخ سابق) و خیابان انقلاب(شاه رضا سابق) قرار دارد و به گفته اسمی که سال های زیادی را از بچگی تا زمانی که در همسایگی کسب و کار پدر در دانشگاه تهران تحصیل کرده، گذرانده، 40 درصد ظاهر ساختمان های منتهی به خیابان انقلاب از ابتدای انقلاب تاکنون تغییر کرده است.

منبع: ایسنا