عمارت بهارستان تهران

عمارت بهارستان، کاخ بهارستان یا دارالشورای ملی ایران نام ساختمانی تاریخی در مجموعه بهارستان تهران و مربوط به سده 13 خورشیدی است. از این ساختمان برای برگزاری نشست های مجلس شورای ملی استفاده میشد. این ساختمان در سالهای 1383 و 1384 بخشی از کتابخانه مجلس شورای اسلامی بود. این اثر با نام بنای مجلس شورای ملی و ساختمان های ملحق در تاریخ 3 خرداد 1357 با شماره 1605 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی در سال 1289 قمری تصمیم به ساخت عمارت های بزرگ از جمله کاخ بهارستان در اراضی بهارستان گرفت. وی به فکر تغییر سیمای شهر تهران بود. مهمترین این ساختمان ها هم عمارت بهارستان یا کاخ بهارستان محل زندگی سپهسالار بود. این ساختمان را امروزه به عنوان ساختمان مشروطه یا مجلس شورای ملی می شناسیم. بخشی از این ساختمان به موزه مجلس شورای اسلامی، بخشی به امور تشریفاتی و بخشی دیگر به برگزاری همایش های مختلف اختصاص دارد. مجموعه زمین هایی که در نهایت سپهسالار برای ساخت مجموعه عمارت مورد نظر خویش در نظر گرفته بود، وسعتی در حدود 53 هزار متر مربع یعنی بیش از 5 هکتار را شامل میشد.

سپهسالار برای طراحی و ساخت این عمارت و دیگر عمارت های باغ بهارستان از مهمترین مهندسان و معماران آن زمان یعنی استاد حسن معمار و میرزا مهدی خان ممتحن الدوله شقاقی بهره جست. به احتمال خیلی زیاد در سال 1295 قمری ساخت کاخ بهارستان به اتمام رسید. عمارت اعیانی سپهسالار در جهت شرقی غربی و در امتداد سردر طرح تکامل یافته کاخ سازی قاجاری را با آمیختگی پنهان هنری مغرب زمین یادآور میشد به گونه ای که شیوه هنری مغرب زمین تحت تأثیر سلیقه معماران ایرانی در این بنا با طرح ایرانی درآمیخت و حتی مغلوب آن شد. این عمارت 3 بار دچار خشم آذر گشت و در آتش سوخت و یک بار هم هدف توپ جنگی قرار گرفت.

پس از درگذشت سپهسالار، ناصرالدین شاه آن را بی هیچ گونه تشریفات قانونی و شرعی تصرف و آن باغ و عمارت (ساختمان مشروطه کنونی) را ملک خالصه (دولتی) خود کرد و در بخشی از عمارت نیز تا سال 1309 ق قمرالسلطنه همسر سپهسالار (دختر فتحعلی شاه و عمه ناصرالدین شاه) مراسم تعزیه خوانی زنانه برگزار میکرد. از این زمان بود که این باغ و عمارت جنبه دولتی پیدا کرد و در آنجا مراسم دولتی و مراسم پذیرایی از میهمانان داخلی و خارجی برگزار میشد. از زمان پیروزی انقلاب مشروطه کاخ بهارستان برای مجلس در نظر گرفته گشت.

طی حکم میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، صدراعظم به محقق السلطنه (محقق الدوله) رئیس بیوتات دولتی مورخ 25 جمادی الثانی 1324 مقرر می گردد که عمارت بزرگ باغ بهارستان (ساختمان مشروطه) در روز جمعه برای مجلس مهیا باشد اما به علت دوری از مرکز شهر و عدم دسترسی عموم مردم به آن و بدون رضایت و اجازه ورثه سپهسالار نمیتوان مجلس را در عمارت بهارستان تشکیل داد. به خاطر همین موقتا مدرسه نظامیه (اتاق نظام) برای برقراری جلسات مجلس انتخاب شد. در طی دوره ای که نظامنامه انتخاباتی در حال تدوین بود و انتخابات براساس آن انجام می گرفت، صحبت ها و نامه نگاری ها برای تعیین عمارت بهارستان به عنوان ساختمان آینده مجلس شورای ملی نیز ادامه داشت.

در 27 شعبان 1324 نامه هایی از مجلس به مشیرالدوله ارسال شد که اعضای مجلس اظهار کرده بودند که عمارت مدرسه نظام برای برگزاری مجلس مناسب نیست و کلا بالاتفاق عمارت بهارستان را که به هیچ وجه امروزه محل حاجت دولت نیست، از برای مجلس شورای ملی می خواهند...با توجه به مخالفت های پیشین رهبران انقلاب، اکنون به تحقیق مسلم شده بود که ساختمان دیگری نمیتوان در نقش بهارستان را برای مجلس ایفا کند. از این رو، صدراعظم پس از تبادل نظر با شاه در 29 شعبان 1324 به نمایندگان اعلام کرد که فعلا عمارت بهارستان برای جلسات مجلس شورای ملی در نظر گرفته شود. در همان روز بنا به دستور مظفرالدین شاه، مشیرالدوله نیز اجازه داد که مجلس در بهارستان برگزار گردد.

پس از استقرار و آغاز به کار مجلس شورای ملی و هم زمان با انتقال ساختمان مجلس به عمارت بهارستان، دو تندیس برنزی شیر و خورشید به همراه لوح فلزی عدل مظفر بر روی سردر مجلس نصب شد و به عنوان یکی از نمادهای پارلمان ایران درآمد. لوح عدل مظفر در تاریخ در 23 شوال 1324 بر سردر مجلسی با نام دارالشورای ملی ایران بر جای خود نهاده شد. براساس اسناد موجود، این لوحه فلزی را سید عبدالرزاق از شهدای مشروطه با خط محمدرضا کلهر ساخت.

این لوح در درگیری های پس از مشروطه و جریان به توپ بستن مجلس آسیبی ندید و به تدریج مهمترین عامل مشخصه مجلس شناخته شد. در دوره پهلوی اول به دلیل تضادی که رضاخان با قاجار داشت، عدل مظفر را از سردر مجلس به زیر آوردند اما در 19 آبان 1320 به جای نخست خود بازگشت تا شاهد زنده حوادثی باشد که تا سال 1357 بر مجلس رفت. پس از انقلاب 1357 هم لوح مظفر همراه دو شیر از سردر مجلس پایین آورده و پشت مجلس رها شد.

در هنگام یک آتش سوزی در ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی این دو تندیس شیر و خورشید موقتا به پایین منتقل گشتند. با این حال پس از بازسازی و مرمت ساختمان، بار دیگر بر روی سردر بازنگشتند. پس از راه اندازی موزه مجلس هم این پلاک به عنوان یکی از یادگارهای مشروطه بازسازی شد و تکه های آن پس از ترمیم در یک قاب کنار هم جای گرفتند. اگر تمایل دارید که با جاذبه های دیدنی پایتخت مثل عمارت بهارستان بیش از پیش آشنا گردید، پیشنهاد می کنیم که به راهنمای سفر به تهران سری زده و خود را آماده تهرانگردی نمایید.