دانستنی های جالب درباره نقشه شهر بغداد در گذشته

شهر بغداد (برگرفته از زبان پهلوی: به معنی خداداد، هدیه خدا) در قرن هشتم میلادی به عنوان پایتخت خلافت عباسیان و توسط خلیفه المنصور al-Mansur پایه گذاری شد. این خلافت در آن زمان به تازگی امویان را شکست داده بود و المنصور al-Mansur می خواست پایتخت خودش را برای حکمرانی داشته باشد. او مکانی را در 30 کیلومتری شمال پایتخت ساسانیان که تیسفون Ctesiphon نام داشت و در کناره رودخانه دجله انتخاب نمود و شروع به طراحی و ساخت نقشه شهر بغداد کرد. در این نوشتار قصد داریم دانستنی های جالبی را درباره این شهر دایره ای شکل و گرد و همچنین طرح شهر بغداد در اختیار شما بگذاریم. بنابراین با همگردی همراه باشید :

مراحل ابتدایی طراحی نقشه شهر بغداد و ساخت آن

المنصور al-Mansur می خواست بغداد ایده آل ترین شهر و پایتخت امپراطوری اسلامی تحت نظر عباسیان باشد. او با همین هدف، هزاران معمار، مهندس، محقق، نجار، آهنگر و بیش از صدها هزار کارگر از سرتاسر امپراطوری عباسیان را در این منطقه گرد هم آورد. او با ستاره شناسان نیز مشورت کرد و بنابر نصیحت آنان، اولین آجر شهر را در روز سی ام ژوئیه سال 762 بنا نهاد. در این سال به راهنمایی خالد بن برمک ایرانی، نقشه شهر بغداد را مهندسان ایرانی طراحی کردند و آن را برای احیای شکوه زمان ساسانی در نزدیکی تیسفون پایتخت اشکانیان و ساسانیان ساختند. پایه طراحی دایره شکل این شهر دقیقاً بر پایه طراحی شهرسازی ساسانیان است. طرح شهر بغداد کپی برداری از نقشه و طرح شهر ساسانی گور (فیروزآباد کنونی) می باشد.

نوع طراحی و ساخت شهر بغداد

طرح شهر بغداد به شکل دایره ای با قطر 2 کیلومتر طراحی شد. نقشه شهر بغداد در حقیقت ادای احترام خلیفه به آموزش های ریاضی اقلیدس Euclid استاد یونانی او بود که خلیفه از او آموخته و او را ستایش می کرد. در مرکز شهر، دو عدد از بهترین بناهای شهر قرار داشتند؛ مسجد بزرگ و سکونتگاه خلیفه که قصر دروازه طلایی Golden Gate Palace نام داشت. در اطراف قصر و مسجد، یک گردشگاه و یک بنا در کنار آب ساخته شد؛ در این محوطه، تنها خلیفه اجازه داشت که به سوارکاری مشغول شود. در کناره این گردشگاه سبز، قصر های فرزندان خلیفه، خانه های درباریان و خدمتکاران دربار، آشپزخانه های خلیفه، اصطبل های اسب های سلطنتی و سایر دفاتر و ساختمان های حکومتی قرار داشتند. این بخش که بخش مرکزی بغداد بود توسط دیوارهایی حفاظت و از سایر بخش های شهر جدا می شد. خانه های مسکونی و بناهای تجاری در حلقه ای بین دیوارهای خارجی شهر و دومین دیوار که به دور شهر کشیده شده بود قرار داشتند. دیوار خارجی شهر 30 متر ارتفاع داشت و پایه آن دارای 44 متر ضخامت بود. در این دیوار برج و بارو و قلعه هایی برای محافظت از شهر قرار داشت و کل شهر با یک خندق عمیق احاطه شده بود. بغداد توسط دو خیابان عمود بر هم که هر کدام قطری از این شهر دایره ای شکل بودند و هر کدام به یک دروازه منتهی می شدند به چهار قسمت مساوی تقسیم شده بود. هر کدام از دروازه های شهر رو به یک شهر متفاوت داشتند : به شهرهای بصره، کوفه، خراسان و دمشق؛ و نام این دروازه ها نیز به نام همین شهر ها نام گذاری شده بود. دروازه ها به یک خیابان منحنی شکل که مانند حلقه ای به دور شهر و بخش مسکونی آن می پیچید باز می شدند.

شکل امروزی شهر دایره ای شکل و گرد بغداد

امروزه متاسفانه چیزی از آن شهر بزرگ باقی نمانده است. آخرین آثار شهر گرد و دایره ای شکل المنصور al-Mansur در اوایل دهه 1870 و زمانی که مدحت پاشا Midhat Pasha فعالیت خود را به عنوان حاکم عثمانی بغداد شروع کرد نابود شد. مدحت پاشا Midhat Pasha علاقه زیادی به حفظ شهر نداشت؛ اما اصلاحات بزرگی که روی شهر بغداد و به طور کل در کشور عراق انجام داد، باعث شد چهره شهر تغییر کند. او مدارس و موسسه های آموزشی بی شماری ساخت؛ بناهایی که قبل از او در بغداد وجود نداشتند؛ همچنین بیمارستان ها، انبارها، پارک های عمومی، سیستم ذخیره آب، جاده ها و پل های متعددی در این شهر ساخت. او اصلاحات عرضی و قوانین مالیاتی را به مردم معرفی کرد و قبیله های مختلف را به ساکن شدن در یک نقطه و انجام کشاورزی تشویق کرد. سه سالی که مدحت پاشا Midhat Pasha به عنوان حاکم بغداد در این شهر حکمرانی کرد، مهم ترین سال های تاریخچه مدرن شهر بغداد به شمار می روند.