تاریخچه عمارت مسعودیه تهران؛ بنایی دیدنی در بطن پایتخت

عمارت مسعودیه تهران که نامش برگرفته از بانیش یعنی مسعود میرزا حاکم اصفهان ملقب به ظل السلطان بود را میتوان از جمله آثاری برشمرد که تاریخچه پرفراز و نشیبش آینه ای تمام قد از تاریخ دو قرن اخیر ایران را مقابل روی ما قرار می دهد. این مجموعه یک و نیم هکتاری یکی از زیباترین ها در پایتخت بوده که بازدید از آن خالی از لطف نخواهد بود. با ما در مقاله عمارت مسعودیه تهران کجاست همراه باشید تا از تاریخچه عمارت مسعودیه تهران و همچنین ساعات بازدید از عمارت مسعودیه تهران آگاهی یابید.

مسعود میرزا

او چهارمین پسرشاه محسوب می شد. اما با مرگ زود هنگام سه برادر ناتنی، در جایگاه پسر ارشد قرار گرفت. از آنجا که مادرش از ایل قاجار نبود، طبق یاسای آقامحمدخان عملا نمی توانست ولیعهد و شاه بعدی باشد. دوازده ساله بود که به رسم زمان از خانه و مادرش جدایش کردند تا در مازندران تحت تربیت وزرای کاردان قرار گیرد. براساس مقاله عمارت مسعودیه تهران کجاست باید بدانید که لقبش ابتدا یمین الدوله به معنای دست راست دولت بود و پس از یک سال، به تهران بازگشت تا ماموریت دیگری بگیرد. فرمانروایی اصفهان را در سن 24 سالگی به او سپردند و لقب ظلل السلطان را به وی اعطا نمودند.

اصفهان در این دوران به مدد مدیریت هوشمندانه او دوباره از زیر خاکستر سر برآورد و پر رونق شد. در دهه سی و چهل عمرش حکومت دو پنجم از خاک ایران زیر دست او بود و بسیار مورد اطمینان و طرف مشورت شاه. اما، بازی های سیاسی ناگهان او را به زمین زدند و حکومتش به اصفهان محدود شد. پس از ترور ناصرالدین شاه، تبعیت خود را از برادرش اعلام و در خلال نهضت مشروطه، از آزادی خواهان حمایت کرد. او سالهای پایانی عمر را به تنهایی در اصفهان سپری و کمی پیش از سقوط قاجار فوت کرد.

معماری بنا

شعبان معمار باشی استاد و معمار معروف عمارت مسعودیه تهران است. براساس تاریخچه عمارت مسعودیه تهران باید بدانید که این عمارت دارای بخشهای مختلفی بوده که به خوبی و با کمک طراحی استاد معمار باشی از یکدیگر تفکیک شده اند. در طراحی بخشهای مختلف عمارت از انواع هنرهای ایرانی همچون کاشیکاری زیبا، گچبری پرنقش و برجسته، آینه کاری و نقاشی دیواری استفاده شده اند. در چند قسمت از این عمارت 7 کتیبه بسیار ارزشمند نیز وجود داشته که ارزش و اعتبارش را دوچندان نموده اند. در ادامه تاریخچه عمارت مسعودیه تهران، مروری خواهیم داشت بر بخش های مختلف بنا که به شرح زیر هستند:

سردر پیاده: مقرنس کاری بی نظیر سر در ورودی عمارت و درهای چوبی پر نقش و نگارش یکی از برجسته ترین بخش ها بوده که بازدیدکنندگان را در بدو ورود محو تماشا می کنند. براساس مقاله عمارت مسعودیه تهران کجاست باید بدانید که سر در پیاده از جمله اولین بخشهای ساخته شده عمارت مسعودیه بشمار می آید.

حیات خلوت: پس از عبور از سر در، وارد حیاط خلوت با یک حوضچه آب زیبا می شوید که اطرافش توسط 4 باغچه گلکاری احاطه شده است.

عمارت سیدجوادی: برگرفته از عنوان حکیم باشی ظل السلطان بود. او یکبار در شکار مسعود میرزا را از مرگ نجات داد و از آن پس بسیار محبوب شد. نخستین روزنامه اصفهان به نام فرهنگ را نیز او منتشر کرد. میرزا حسین خان تحصیلکرده فرانسه بود و دانش وسیعی درباره هنر ایران داشت. پس از ماجراهای مشروطه، او ایران را برای همیشه ترک کرد، در پاریس ساکن شد و به تدوین کتابی مبسوط درباره هنر ایران به زبان فرانسه همت گماشت. قسمتی از عمارت مسعودیه تهران دفتر کار وزرا بود و به اتاق وزرا مشهور است.

عمارت مشیر الملکی: این بخش برای دو تن از منشیان و محارم یعنی حبیب الله خان و سپس محمد باقرخان در نظر گرفته شد. محمد باقرخان بقدری نزد مسعود میرزا عزیز بود که دخترش افسرالسلطنه را به پسر بزرگ او مهدی خان داد. مهدی خان که بعدها فامیلی مشیر فاطمی را برای خود برگزید، آخرین وزیر معارف سلسله قاجار شد و از قضای روزگار، دفتر کارش در عمارت مسعودیه تهران و روبروی محل کار پدرش قرار گرفت.

عمارت حوضخانه و سفره خانه: براساس مقاله عمارت مسعودیه تهران کجاست باید بدانید که جنوبی ترین عمارت در مجموعه است.

آبدارخانه: آبدارخانه و حیاط خدمه در ادامه عمارت سفره خانه قرار گرفته اند.

عمارت دیوانخانه: اگر بدنبال دیدن خاص ترین سقف آینه کاری شده در ایران می گردید، در ساعات بازدید از عمارت مسعودیه تهران سری به عمارت دیوانخانه بزنید. بخش مهم عمارت مسعودیه، محل پذیرایی از میهمانان عالی رتبه و خاص جناب مسعود میرزا بود.

سردر کالسکه: یکی دیگر از ورودی های مجموعه بوده که مقرنس کاری های زیبایش در ساعات بازدید از عمارت مسعودیه تهران بسیار دیدنی و خاص هستند.

آنچه در بنا گذشت

1248: یوم الکنگ یا روزی که ناصرالدین شاه کلنگ پروژه وسعت بخشی پایتخت را زمین زد. پس از این اتفاق، محل مسعودیه درون دارالخلافه ناصری قرار گرفت.

1249: مسعود میرزا در سال وبا بواسطه اختلاف با سپهسالار به پایتخت فراخوانده شد. طی این اقامت هشت ماهه، بخش اندرونی باغ نظامیه به مساحت سه هکتار را خرید و بنای مسعودیه آغاز شد.

1257: کار ساخت به پیشکاری رضا قلی خان سراج الملک پایان گرفت. معماری نفیس آن از استاد شعبان معمار باشی بود و بیشتر کتیبه های یگانه خوش نویسی نیز از استاد میرزاعم هستند.

1262 تا 1267: سالهای اوج کار ظل السلطان در شورای سلطنتی همراه با رجال اصلاح طلب به قصد ترقی ایران. ظل السلطان در این دوران اغلب سرش به امور مملکتی گرم بود.

1256: آتش سوزی مهیبی در جبهه غربی معماری عمارت مسعودیه رخ داد و بخشهایی از حیات مشیرالملکی و حکیمیه آسیب دیدند. به همین دلیل، عکسهای اولیه نمای جنوبی این بنا با وضع فعلی تفاوت می کنند.

1267: تشریفات ظل السلطان برای پذیرایی از شاه در مسعودیه با صف سربازن فوج جلالی باعث شدند تا سو اعتماد دیرین پدر تشدید و وی را از همه منصب هایش عزل کند.

1272: تلاش برای جلب رضایت شاه ثمری نداد. ظل السلطان جز یک مرتبه دیگر به مسعودیه سر نزد که یک دلیلش نابینا شدن او بود.

1275: پس از ترور ناصرالدین شاه، ظل السلطان سلطنت برادر را پذیرفت و حکومت بر اصفهان را ادامه داد. طی این مدت، تنها دوباره به مسعودیه آمد و تاریخ مسعودی را نگاشت.

1285: ظل السلطان از حامیان نهضت مشروطه خواهی بود. بنابراین، پس از امضای فرمان و تشکیل مجلس نمایندگان اصفهان را سریع راهی کرد. اما مرگ مظفرالدین شاه معادلات را دگرگون ساخت.

1287: در یوم التوپ، مسعودیه پایگاه آزادی خواهان بود و بدلیل نزدیکی به کانون درگیری ها توسط قزاقان به توپ بسته شد.

1288: با فتح تهران، ظل السلطان که در تبعید بود آهنگ وطن کرد. اما، توسط مجاهدین مشروطه دستیگر و جریمه شد. وی بدلیل ویرانی بنا و تنگنای مالی مسعودیه را برای فروش گذاشت.

1302: 5 سال پس از فوت مسعود میرزا، وراثش مسعودیه را به رضاخان سردار سپه فروختند. وی ملک را به وزارت معارف بخشید تا مدرسه علوم عالیه در آن تاسیس شود.

1304: اندکی پیش از انقراض قاجاریه تصمیم گرفته شد که وزارت معارف نیز به مسعودیه منتقل شود.

1304 تا 1370: براساس تاریخچه عمارت مسعودیه تهران باید بدانید که بنا محل استقرار 48 وزیر معارف یا فرهنگ یا آموزش و پرورش بود.

1377 تاکنون: در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران و دکتر شیرازی هست که در اینجا به کار تدریس و مرمت مشغول بود.

اطلاعات کلی

آدرس: میدان بهارستان، ضلع جنوب غربی، خیابان اکباتان

ساعات بازدید: همه روزه از ساعت 10 صبح الی 19

قیمت بلیت: برای ایرانی ها 40000 ریال و برای غیر ایرانی ها 500000 ریال