رازی که در سینه برج طغرل خوابیده است!

برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در خیابان ابن بابویه شهر ری واقع شده و از آثار به جا مانده از دوره سلجوقیان است. در برخی متون این محل، برج خلیفه یزید نامیده شده است. ارتفاع برج حدود 20 متر بوده و به عقیده برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربه های ساعت بوده و می توان از روی تابش آفتاب بر روی کنگره های آن زمان را تشخیص داد.

به نوشته قزوینی رازی، طغرل در ری درگذشت و در گورخانه ای پر زینت مدفون شد و در برخی متون از دفن افراد دیگر آل سلجوق، همچون آلب ارسلان و طغرل سوم نیز در آرامگاه طغرل اول یاد شده است. از این رو می توان از آن به عنوان آرامگاه خانوادگی سلجوقیان یاد کرد.

برج طغرل از دیرباز، جهانگردان و پژوهشگران را به خود جلب کرده و در سفرنامه ها به نام برج طغرل یا برج ری اشاره شده است.

معماری برج

برج در حال حاضر دارای دو ورودی جنوب شرقی و شمال غربی است. سر در ورودی جنوب شرقی یا سر در اصلی پر نقش و نگار و تا اندازه ای از بدنه برج بیرون آمده است. سعی معمار بر آن بوده که به تناسب و تقارن نقشه پره ای برج صدمه ای وارد نیاید. از این رو، ورودی را در فضای میان دو پره ایجاد کرده، اما در کل نقشه از هماهنگی و توازن گنبد قابوس برخوردار نیست. این ورودی طاقی ضربی دارد که از داخل، نوع چیدن آجرها به شکل جناغی است.

بر پیشانی سر در نیز تزیینات زیبایی وجود داشته که پس از تعمیر، اثری از آن باقی نمانده و جای آن ها لوحی مرمری با تاریخ 1301 هجری قمری در قاب بندی مستطیل نصب شده است.

این ورودی با ترکیبی ماهرانه و طاقچه سازی ها نمایشگر شیوه کاملاً معمارانه است، قاب بندی های تو در تو نمونه ساده تری از تزئینات مشابه آن در یادمان سمیران (طارم) است.

در گذشته ردیفی از طاس های تقریبا با سطح صاف در قاب بالای سر در قرار داشته است، شکلی که این برج را به یادمان های دیگر سلجوقی در شمال غرب ایران پیوند می دهد.

ساعت برج

برج طغرل علاوه بر این ویژگی فوق العاده، ویژگی منحصر به فرد دیگری در خود نهفته دارد که سرود زیبای اندیشه استاد سازنده خود را جلوه گر می کند و آن ساعت آفتابی منحصر به فردی است که در دل کنگره های آن پنهان دارد که شاید مورد مشابه آن در تاریخ علم کمتر یافت می شود.

همانطور که ذکر شد، حول این برج از نمای بیرونی 24 کنگره با زاویه حاده جلوه گر شده که اگر در روبروی درگاه آن بایستید گویی شیری با دهانی باز به شما می نگرد.

در دقت در این بنا از آنجا که این کنگره ها دور تا دور این اثر را فرا گرفته به گونه ای خاص طراحی شده که اگر چنانچه طلوع آفتاب اتفاق بیافتد در جانب شرق بنا کم کم یکی از کنگره ها روشن می شود و آفتاب درون آن می تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد، نصف کنگره روشن می شود و اگر یک ساعت از طلوع خورشید بگذرد، یک کنگره به طور کامل روشن می شود.

اگر چنانچه دو ساعت بگذرد و کنگره روشن می شود، همینطور اگر سه ساعت بگذرد سه کنگره تا هنگامی که به لحظه ای می رسیم که خورشید روی نصف النهار منطقه قرار می گیرد، یعنی بیشترین ارتفاع خود را از افق دارد، در این هنگام خورشید درست در بالای سر در جنوبی برج قرار می گیرد.

کاربردهای دیگر برج

این برج علاوه بر آنکه با داور فرزانگان و دلاوران عصر خود می باشد، استاد سازنده آن کاربردهای دیگری را در جاودانه ساختن آن به کار برده و معماری پنهانی را برای پی بردن به اسراری با آن عجین کرده است.

از جمله کاربرد دیگر این برج استفاده در شب های تار با استفاده از روشن کردن آتش بر باروی بلند آن برای راهنمای مسافران جاده ابریشم که از جانب خراسان به جانب ری می آمدند، بوده و در روز احتیاجات گاهشماری مردم را مرتفع نموده است.

منبع: ایرنا