عمارت کلاه فرنگی

عمارت کلاه فرنگی قدیمی ترین بنای تاریخی شهر بندرعباس در استان هرمزگان است. این عمارت که بیش از سه قرن قدمت دارد، در مجاورت اسکله قدیم بندرعباس قرار گرفته و در سال 1384 با شماره 13835 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. پس از فتح هرمز در سال 1622 و اخراج پرتغالی ها از جزیره هرمز، کمپانی هند شرقی بریتانیا در سال 1623 م از دربار شاه عباس اجازه یافت تا شعبه ای از تجارتخانه اش را در بندرعباس دایر نماید و به فاصله کوتاهی از تاسیس این تجارتخانه، کمپانی هند شرقی هلند نیز با نام اختصاری V.O.C تجارتخانه خود را به مرکزیت اصفهان تأسیس شد و شعبه ای نیز در بندرعباس گشایش یافت. نخستین محل تجارتخانه هلندی ها، خانه ای متعلق به برخوردار سلطان ذوالقدر، حاکم وقت بندرعباس بود که نزدیک ساحل قرار داشت و با اجاره ماهیانه 20 تومان در اختیار هلندی ها قرار گرفت.

این خانه در مجاورت تجارتخانه انگلیس و در ناحیه غربی آن روزگاران شهر بندرعباس که امروزه تقریبا منطبق است با بلوار ساحلی قرار داشت. بعدها به دلیل گسترش تجارت هلندی ها و کمبود جا، ریاست این کمپانی بر آن شد تا کار احداث یک عمارت باشکوه و بزرگ را در حدفاصل نیم مایلی تجارتخانه سابق و در منتهی الیه شرقی آن زمان شهر بندرعباس و در کنار ساحل آغاز کند که این عملیات تا چهار سال بعد به طول انجامید. پس از حدود 136 سال یعنی در سال 1137 ش، هلندی ها بندرعباس را ترک کردند و عمارت مبدل به دارالحکومه و محلی برای رتق و فتق امورات گمرکی بندرعباس شد.

گزارش های دوره ناصری حاکی از آن است که این عمارت در این دوران دارای اماکنی همچون دیوانخانه، حرمخانه، صدوق خانه، غلام خانه، حمام، محبس خانه، اصطبل، فراشخانه، کارخانه و شربت خانه مختص به خود بوده و به وسیله برج های دیده بانی محصور و نگهبانی میشد. از آنجایی که این ساختمان بعدها به عنوان قلعه شهر و مرکز امور سیاسی و اداری و محل استقرار و نشیمن حاکمان مختلف شهر شناخته میشد، شاهد وقایع بسیار مهم و تاریخی و همچنین جنگ و زد و خورد مابین مهاجمین به شهر و محافظین آن بوده است.

در سال 1284 خورشیدی، اداره گمرک عباسی تاسیس و در طبقه همکف استقرار یافت و مابقی اتاق ها همچنان به عنوان دارالحکومه شهر مورد بهره برداری قرار میگرفت. اما در ابتدای دهه 1300 ش مقر حکومت به ساختمان دیگری منتقل و اداره گمرک تا سال 1352 ش در همین ساختمان مستقر بود و به همین دلیل هم این عمارت بعدها به ساختمان گمرک شهرت یافت. در ابتدای انقلاب، مدتی از این عمارت و محیط پیرامون آن به عنوان میدان تره بار استفاده شد.

از ابتدای دهه 1360 خورشیدی هم عمارت کلاه فرنگی به همراه محوطه اطراف آن به حوزه علمیه بندرعباس واگذار شد و بعدتر آیت الله احمدی فقیه (امام جمعه سابق بندرعباس) آن را وقف حوزه علمیه کرد. تا حدود یک دهه و اوایل دهه 1370 حوزه علمیه در این ساختمان فعال بود اما پس از احداث ساختمان جدید برای حوزه علمیه که در ضلع شمالی این عمارت بنا شده، متروکه رها شد. عمارت کلاه فرنگی امروز درون محوطه پارکینگ حوزه علمیه مدرسه النبی در پناه دیوارهای آجری پنهان شده و امکان بازدید از آن وجود ندارد. در حال حاضر، سقف برخی اتاق های طبقه دوم این بنا فروریخته و برخی دیگر در حال ریزش است، چوب های سقف شرجی زده و فرسوده شده اند و آفتاب بر کف اتاق های آن طبقه حکمرانی می کند.

این عمارت در زمینی به وسعت 429 متر مربع و در سه طبقه به طول حدود 30 متر، عرض 14 متر و ارتفاع حدود 9متر بنا شده است. مصالح بکار رفته در آن هم عبارتند از سنگ سیاه متعلق به قلعه هرمز، ساروج و گچ. سقف عمارت از چوب قطور ساج ساخته شده و درب و پنجره ها دارای تزئینات منبت است. اتاق ها نیز دارای تزئینات گچ بری هست. عمارت کلاه فرنگی مجموعا دارای حدود 33 اتاق و سالن بزرگ و کوچک بوده که در سه ضلع شمال و جنوب و غرب طبقه فوقانی، مهتابی وسیعی در امتداد عمارت ساخته شده و مشرف به محیط اطراف است.