کاخ اردشیر بابکان (آتشکده فیروزآباد)

کاخ اردشیر بابکان که به آتشکده اردشیر نیز معروف است، قلعه ای است که در نزدیکی فیروزآباد و در دامنه کوهی در نزدیکی قلعه دختر واقع شده و در سال 224 پس از میلاد به دستور اردشیر بابکان، بنیان گذار شاهنشاهی ساسانی ساخته شده است. این قلعه در دو کیلومتری شمال شهر باستانی گور قرار دارد. این سازه شامل سه گنبد است و کمی بزرگتر و باشکوه تر از بنای مشابه خود یعنی قلعه دختر هست. به نظر می رسد که این محوطه به جای اینکه یک بنای مستحکم برای اهداف دفاعی باشد، برای نمایش تصویر سلطنتی اردشیر بابکان طراحی شده است.

به همین دلیل است که شاید بهتر باشد این بنا را کاخ بدانیم تا قلعه، هر چند که در اطراف آن دیوارهای عظیمی دارد و یک بنای محدود است. با توجه به نوع طراحی و معماری به نظر می رسد که این کاخ بیشتر مکانی برای اجتماعاتی بوده که در آن میهمانان با تاج و تخت پادشاهی آشنا می شده اند. این کاخ دارای تالارهای تو در تو بوده و با گذشت 1800 سال گچ بری بخش بالای دیوارهای درونی آن همچنان بدون آسیب مانده است.

در ضلع شرقی کاخ چهار ساختمان گنبدی شکل سترگ وجود دارد. این گنبدها به وسیله فیل پوش بالا رفته که مشابه آن در قلعه دختر (قلعه اردشیر) دیده می شود. قسمتی از نوک سقف گنبدها در دایره ای به قطر یک متر باز است. در ضلع شمالی بیرون از دیوار کاخ نیز چشمه ای از دل خاک می جوشد و استخری طبیعی جلوی این چشمه پدیدار شده است. رودی از کنار دیوار شرقی کاخ گذر می کند که زمینه ساز آبادانی شهر گور و کاخ ساسانی بوده است. کمی بالاتر از کاخ هم آتشدانی برای برگزاری آیین های دینی وجود دارد.

کاخ از چند قسمت تشکیل شده بود. در شمال شرقی یک طاق بزرگ (ایوان) وجود داشت که به باغی با حوض (دولین) باز میشد. این نما احتمالا شبیه کاخ اشکانی در تیسفون بوده است. در پشت ایوان شمال شرقی دو اتاق بزرگ با گنبد و به دنبال آن یک بارگاه بزرگ در جنوب غربی که توسط اتاق های مسکونی زیادی احاطه شده بود را خواهید دید. طول کل مجموعه بیش از صد متر و عرض پنجاه و پنج متر بود. دیوارها با گچبری تزئین شده که از معماری تخت جمشید الهام گرفته شده بود.

دیوارهای نگهدارنده گاهی بیش از چهار متر عرض دارند که قابل درک است، زیرا در طبقه اول راهروها و گالری هایی وجود داشت که امکان گردش در اطراف گنبدها را فراهم میکرد. اینها قدیمی ترین نمونه های این نوع معماری در ایران هستند. این امکان وجود دارد که آنها از الگوهای غربی الهام گرفته شده باشند. با این حال، برخلاف اکثر گنبدهای رومی در این عصر، گنبدهای کاخ فیروزآباد از بتن نبود بلکه آجری بود. از نظر تاریخ معماری آنها از مثلا پانتئون رم پیشرفته تر هستند.

کاخ اردشیر بابکان در جلسه 30 ژوئن 2018 کمیته میراث جهانی یونسکو در کنار هفت اثر باستانی دیگر از سه منطقه باستانی فیروزآباد، بیشاپور و سروستان با عنوان کلی چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.