قلعه ضحاک

قلعه ضحاک با قدمت تاریخی بیش از 2000 سال در 20 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. دیرینگی قلعه ضحاک به دوره اشکانیان (پارت) و ساسانیان باز می گردد و در تاریخ نام های گوناگونی از جمله قلعه ضحاک، دژ اژدهاک، قیز قلعه سی، داش قلعه سی، باروآس، رویی دژ و قلعه گویی برایش ذکر شد. از نحوه استفاده از این قلعه در دوران اشکانی و همچنین دوران پس از اسلام اطلاعی در دست نیست. در واقع، این قلعه نیز همانند قلعه های موسوم به قلعه دختر است که نمونه هایی از آن را در فیروزآباد و همچنین ارگ بم میتوان یافت. این قلعه ممکن است نمونه ای از معبد آناهیتا باشد.

قلعه ضحاک نخستین بار در سال 1971 توسط یک هیئت باستان شناسی آلمانی بررسی شد. آثار برجای مانده از برج های نیم استوانه ای به نام دروازه قلعه و پوشش دیوارها که از سنگ های مکعب مستطیلی بوده، نشان دهنده دیرینگی بنا تا دوره ساسانی هست ولی سفال های بدست آمده نشان دهنده سده های ششم و هفتم هجری است. این بنا تا دوره اسماعیلیه هم کاربرد داشته و بسیار آباد بود. این قلعه که به عنوان یک دژ استفاده میشده، از سه طرف مشرف به پرتگاه بوده و دیوارهای آن کنده‍ کاری شده است. در این قلعه مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده ها اثر دیگر وجود دارد.

این مجموعه باستانی در محوطه کوهستانی سرمه لو و در احاطه دو رودخانه قرانقو و شورچایی واقع شد. مجموعه باستانی قلعه ضحاک در حدود 10 کیلومتر طول و 2–1 کیلومتر عرض دارد. تنها بنای خارج از خاک که تقریبا سالم باقی مانده هم عبارتست از یک چهار طاقی که در اثر مرور زمان پوشش طاق و یکی از پایه های آن تخریب شده و مورد مرمت قرار گرفته است. حاصل کاوش در دو فصل گذشته هم کشف یک تالار وسیع 11× 11 متر با راهروهای جانبی هست. نقوش راهروها شامل نقوش برجسته انسانی و حیوانی، نقوش هندسی و گل و گیاه است. مصالح بکار رفته در این چهارطاقی آجر و گچ هست. این مجموعه در روی تپه ای که سطح آن نسبتا مسطح بوده، واقع شده است.

نیمی از اتاق های قلعه بی سقف در زمین کنده شده و نیم دیگر در کوه و به صورت حفره ای درآورده شده است. اغلب این حفره ها چاله آبی هم دارند. همچنین، بر دیوارهای این حفره های سنگی، طاقچه های کوچکی کنده شده است. در قلعه ضحاک تک حفره هایی نیز دیده می شود که تمام آن را در صخره های عمودی کوه کنده اند. علاوه بر این ها، آب چشمه ای که در دامنه کوه مقابل قرار دارد، با فشار متوسط لوله هایی که در زمین کار گذاشته شده، از روی پشته مابین گذشته و به بلندای قلعه می رسد.

مسیر لوله آب از روی بستری که در زمین به وضوح نمایان است، معلوم می گردد. به علاوه، تکه های متعددی از لوله های گلی و بقایایی از قالب سنگی که با بی قیدی از بستر کنده شده هم در اطراف دیده می شود. بستر لوله به عرض 50 سانتیمتر دارای عمق حداقل یک متر بوده است.