آتشکده اسپاخو

آتشکده اسپاخو یکی از کهن ترین سازه های باستانی در خراسان شمالی است. بر پایه کاوش ها و بررسی های کارشناسان، این آتشکده مربوط به روزگار ساسانیان بوده و در کنار آن روستایی است که به همین نام یعنی اسپاخو معروف هست. معبد سنگی اسپاخو که گاه کلیسا و گاه آتشکده نامیده می شود، در کیلومتر 115 محور بجنورد به جنگل گلستان بر روی تپه ای مرتفع در دامنه جنگلهای سوزی برگ ارس و در قسمت جنوبی روستای اسپاخو واقع شد.

در رابطه با وجه تسمیه دهکده اسپاخو و معبد این روستا می گویند: واژه هسپ و اسپ نام کهن و پهلوی است که در طی زمان تبدیل به اسب گردیده و اسپ علاوه بر اخو به معنای پرورش اسب نیز هست و طبق شواهد احتمالی، این منطقه محل پرورش اسب بوده که نام روستای اسپاخو نیز اطلاقی از آن است. باستان شناسان با توجه به معماری ویژه این آتشکده که سقفی گنبددار داشته و با توجه به لاشه سنگ و ملات ساروج بکار رفته که از مصالح ویژه معماری ساسانی است، این آتشکده را مربوط به روزگار ساسانیان می دانند.

معماری این بنا نمادی از معماری خراسان در روزگار ساسانی است که از ترکیب گنبد و ایوان الگو گرفت، ترکیبی که سابقه کهنی در معماری بناهای دوران تاریخی و اسلامی دارد. البته در نظریه ای دیگر معماری این بنا الگو گرفته از پای فیل مشهور به پافیلی است که از پابرجاترین نوع معماری محسوب می شود. معبد اسپاخو دارای پلانی مستطیل شکل است و سقف آن با طاق و گنبد پوشیده شد. ورودی اصلی بنا در ضلع شرقی به شکل ایوانی بلند با قوس گهواره ای است که گنبدخانه در غرب آن قرار دارد در دیواره های شمالی و جنوب بنا نیز ورودی هایی با طاق کلیدی تعبیه گردید.

با وجود اینکه معبد اسپاخو را به عنوان کلیسا نیز می خوانند اما وجود آتشدان و حفره هایی در سقف برای خروج دود و…این احتمال را که این معبد توسط زرتشتیان ساخته شده باشد را قوی تر می کند و همچنین در اطراف این بنا و روستای اسپاخو بر روی تپه ای قبرستانی وجود دارد که از نظر وضع دفن و مقبره سازی با طرز تدفین مسلمانان تفاوت اساسی دارد و قبرها به صورت خانوادگی دفن گردیده اند که بنا به گفته کارشناسان، این شواهد حاکی از آن است که اقوام خاصی از زرتشتیان در این منطقه وسیع زندگی می کردند و این بنای عظیم مربوط به آنها هست. این اثر در تاریخ 3 بهمن 1356 با شماره 1579 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.