نارین قلعه میبد

نارین قلعه معروف ترین اثر تاریخی و باستانی شهر میبد است. همچنین، این قلعه با نام کهن دژ و به گویش محلی نارنج قلعه نیز شناخته می شود. این قلعه دیدنی با قدمتی حدود 4000 سال پیش از میلاد کهن ترین ارگ حکومتی جهان هست. همچنین، نارین قلعه بزرگترین بنای خشتی و گلی بجا مانده از دوران قدیم در سراسر جهان است. پیشینه طولانی آن باعث شده تا هویت اسطوره ای یافته تا جایی که جعفری، نخستین تاریخ نویس استان یزد (قرن هشتم) ساخت نارین قلعه را به سلیمان نبی نسبت داد.

او با بیان افسانه ای، علت ساخت نارین قلعه میبد توسط سلیمان نبی را پنهان کردن گنج وی بازگو می کند. هر چند مسلم است که این ماجرا تاریخی نبوده و وجه افسانه ای داشته است. این دژ قدیمی که بر فراز تپه ای مشرف بر شهر میبد احداث شده، تمامی بنای آن از خشت و گل ساخته شده و معماری آن به شکل مطبق (طبقه طبقه) است. مساحت این قلعه هفت طبقه سه هکتار بوده و دارای برج، بارو و دربندهای متعدد است و بالای تپه ای مسلط بر شهر میبد قرار دارد.

قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگی از آبادی میبد را در بر می گرفت، پنج و در بعضی قسمت ها به بیست متر می رسید. نارین قلعه دارای اتاق های متعددی بوده که در حال حاضر قسمت هایی از این اتاقک های کوچک تودرتو موجود است و بسیاری از آنها به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است. ابعاد خشت هایی که در ساخت این بنا مورد استفاده قرار گرفته ، با یکدیگر متفاوت بوده و همین امر بیان کننده ساخت و تکمیل قلعه در دوران مختلف تاریخی است. برخی از این خشت ها که احتمال می رود در دوران مادها استفاده شده باشند، از ابعادی برابر با 10–24–40 سانتیمتر برخوردارند.

نارین قلعه چهار برج گرد بلند دارد و باید دانست که آنچه امروز از آن باقی مانده، قسمت مرکزی آن است. این قلعه تقریبا در 5 مرحله ساخته شد. قدیمی ترین بخش بنا فضاهایی هستند که در دل زمین کنده شده اند و درگویش محلی به آنها «بوکن» گفته می شود و پایین ترین بخش آن را تشکیل می دهند. کاوشگران طی حفاری های صورت گرفته در این مکان، پاره سفالی را کشف کردند که بیانگر اطلاعات مهم و زیادی در مورد تمدن و قدمت این عمارت کهن است. به نظر می رسد روی این پاره سفال تصویر موجودی نیمه انسان نیمه حیوان نقش بسته که شباهت بسیاری به نقش نگاره های هزاره سوم قبل از میلاد مسیح دارد.

کارشناسان معماری بر این عقیده اند که قرارگیری و احداث نارین قلعه روی زمینی بکر صورت نگرفته بلکه روی بنایی قدیمی تر ساخته شده است. میتوان آثاری از معماری را که به صورت ساختار خشتی در این مکان انجام شده است، در بخش ها و لایه های زیرین، قسمت های زیر دیوار شمالی و بخش شاه نشین مشاهده کرد که نشان از مجموعه ای بسیار مهم و ارزشمند دارد. جالب است بدانید که این ساخت و سازها روی بخشی که به نظر می رسد از قدمت بیشتری برخوردار است، صورت گرفت.

البته، میتوان دلیل این ادعا را حضور آثاری که بر اثر سوختگی و تنور و همچنین تعدادی سفال مربوط به دوران آهن که در زیر سازه خشتی وجود دارد، مشاهده کرد. به نظر می رسد که این بنای تاریخی در دوران مختلف مورد ساخت و سازهای متعددی قرار گرفته که نشان دهنده زمان احداث، گسترش و ترمیم و مرمت های مختلف صورت گرفته در آن خواهد بود. هر چند بخش های زیرین که به نظر می رسد متعلق به دوران کهن است، به دلیل مستور بودن یا قابل دسترسی نبودن همچنان نامشخص هست ولی کارشناسان باستان شناسی بر این باورند که توده خشتی وسیع قرار گرفته روی آن متعلق به دوران حکومت ساسانیان است. آنها مهر کشف شده و کتیبه پهلوی مربوط به آن را دلیل این ادعا بیان کرده که با خشت هایی با ابعاد 12*28*42 ساخته شده است.

در واقع، میتوان گفت که نارین قلعه از دو قسمت اصلی برای سکونت و زندگی تشکیل شده که به دو بخش بالایی و پایینی شهرت دارد. در بخش پایینی خسارات و خرابی های بسیاری صورت گرفته که میتوان به بخش مردم نشین، مسجد، حمام و گذرگاه ها و دیگر بخش های شهری اشاره کرد که امروزه اثری از آنها باقی نمانده که به این بخش در معماری شهری شارستان می گویند. این در حالی است که در بخش بالایی که به حاکم نشین معروف هست، عمارات و مکان هایی در سه طبقه احداث شده که از دربند سوم شروع و با حرکتی حلزونی شکل در بخش شاه نشینی که به شاه نشین مظفری معروف است، پایان می یابد.

نور تأمین شده فضاهای سرپوشیده نیز به صورت سوراخ هایی که به عنوان روزنه در بخش ه ای بالایی دیوارها قرار گرفته اند، ایجاد می شود. نارین قلعه ها یا شهر قلعه ها که در مناطق مختلف ایران به چشم می خورند، نوعی تاریخ شهرسازی مصور هستند که از دوران باستان برای ما به یادگار مانده است. نارین قلعه میبد بعد از ارگ بم بزرگترین شهر قلعه خشتی ایران است که دارای ساختاری همانند ساختار ارگ بم بوده و به همان اندازه زیبا و شکیل که چشم هر بیننده ای را در شهر زیبای میبد می نوازد.

همچنین نارین قلعه در بدو دوران ظهور اسلام نیز از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار بوده که میتوان از آن به عنوان مکانی مستحکم و غیرقابل نفوذ در مقابل دشمنان و بیگانگان یاد کرد. به نظر می رسد که در دوران اوایل ظهور اسلام این قلعه را به عنوان محل سکونت مورد استفاده قرار می دادند، چرا که میتوان بخش هایی از معماری قرن چهارم و پنجم هجری قمری را در این مجموعه مشاهده کرد. هر چند به نظر می رسد عملیات تعمیر، مرمت و ساخت در نارین قلعه در دوران حکومت آل مظفر به پایان رسیده است.

ازجمله این بازسازی ها را میتوان در بخش شاه نشین، مردم نشین، برج، باروها و خندق مشاهده کرد. معماران معتقدند که مرمت هایی که در این قسمت ها صورت گرفته، بدون در نظر گرفتن اصول درست معماری و غیر مستحکم بوده که به صورت دیوارهایی به صورت چینه و خشت مشاهده می شود. آنها معتقدند که سازندگان این مرمت های غیراصولی را با شتاب و عجله انجام داده اند.

از نکات جالب و قابل توجهی که در مورد این مکان تاریخی باشکوه وجود دارد، میتوان به حضور شبکه های زیرزمینی قابل تردد اشاره کرد که طراحان و معماران آن دوران آنها را برای تدارک و فراهم کردن نیاز های زندگی افراد از جمله آب و غذا ایجاد کرده اند؛ راه هایی که گفته می شود هرگز توسط هیچ بیگانه و متجاوزی فتح نشد. این اثر در تاریخ 8 مرداد 1354 با شماره 1086 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. اگر دوست دارید که هر چه بیشتر درباره دیدنی های میبد مثل نارین قلعه بدانید، می توانید سری به راهنمای سفر به میبد زده و حسابی کسب اطلاعات نمایید.