آرامگاه بی بی شهربانو

بی بی شهربانو نام آرامگاهی است در شهر ری. طبق کتیبه موجود در آن و باور مردم، مقبره شهربانو همسر امام سوم شیعیان حسین بن علی و مادر امام چهارم شیعیان سجاد (ع) است. هسته اصلی بنای مزبور را در دوران ساسانی ساخته اند. از دیدگاه معماری، قسمت گوشه جنوب شرقی آن که مشتمل بر بنای چهارگوش منظم و استوار سنگی با پوشش ضربی سنگ و آجری بوده از عهد آل بویه، حرم و اتاق طویل جنوبی آن از دوران ساسانی و دیوارهای خارجی صحن هم زمان با بنای سنگی عهد آل بویه و عصر سلجوقیان هست. در سده های بعدی، به وسیله احداث رواق، دیوارها، اتاق های مختلف، راهرو و…محوطه اصلی را به دو صحن تقسیم کرده و به صورت کنونی درآورده اند. گنبد بقعه هم از عهد دیالمه است.

صندوق منبت روی قبر حدیث های پیامبر اسلام و لقب های شهربانو را در برداشته و تاریخ 888 هجری قمری و نام بانی و سازندگان آن ذکر شده است. در منبت زیبایی از دوران شاه طهماسب در جنوب شرقی حرم که مدخل اصلی و قدیمی آن است، قرار دارد. این مجموعه محوطه ای است مستطیل شکل (شمالی جنوبی) به طول 33 متر و عرض 22 متر که با دیواری سنگی محصور گردیده و از شمال به کوهستان محدود می شود. در بخش جنوبی آن هم چند بنای محکم سنگی با پوشش گنبدی از سنگ و آجر وجود دارد.

جلو سردر دهلیزی قرار دارد که در گذشته به صورت ایوانی بوده و بخشی از حیاط اندرون بقعه به شمار می آمد. در جنوب همین دهلیز، بنای مربع سنگی استواری با ابعاد 5*8 متر و پوشش ضربی متعلق به قرن چهارم وجود دارد. در جنوب حرم نیز اتاق طویل مسدودی در جهت شرقی غربی قرار داشته که احتمال داده اند متعلق به دوره ساسانی باشد. این اتاق از مشرق به بنای مربع سنگی مذکور منتهی می گردد و معلوم می شود که در آغاز راه ورود به بنای سنگی بوده است. در شمال حرم هم مسجد یا رواقی از دوره قاجاریه وجود دارد. صحن بزرگتر بقعه که حیاط بیرونی آن محسوب می شود، در شمال همین مسجد جای گرفت. در شمال صحن، اتاقی برای اقامت میهمانان متولی یا زوار دیگر احداث شده است.

پایین پله های بقعه بی بی شهربانو و در سمت راست هم غاری به چشم می خورد که مدخل تنگ و باریکی دارد. داخل غار برای نذر شمع روشن می کنند. در قسمتی از این غار پنجره ای مشبک قرار دارد که می گویند دختران جوان برای گشوده شدن بختشان بر روی آن دخیل می بندند.