گنبد عالی ابرکوه

گنبد عالی یا گنبد علی بنایی است مربوط به سده 5 هجری قمری که در شهرستان ابرکوه واقع شد. این اثر در تاریخ 9 مرداد 1312 با شماره 195 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. گنبد عالی از سالم ترین ساختمان های برجای مانده از دوران سلجوقیان و از بناهای ارزشمند معماری ایران است که در شهر ابرکوه و در 130 کیلومتری یزد جای گرفت. ساختار بنا از سنگ و چاروگ (ساروج) و به شکل هشت گوش است که بر روی کرسی چهارگوشی که گوشه هایش پخ شده، ساخته شد. شکل گنبد در بخش آسمانه مانند عرقچین بوده و بلندای ساختمان 22، هر بدنه دیوار 5/42 و درآیگاه 1/20، بلندای آسمانه از درون 12 و بلندای کرسی از روی زمین 2 متر هست.

بر بدنه ساختمان 3 رج چفدآویز زیر پایه گنبد قرار گرفته است. دو سنگ نبشته به خط کوفی و بنایی از آجر برجسته نیز در زیر چفدآویزها و دیگری بر بالای درآیگاه وجود دارد. این آرامگاه گور امیر عمیدالدین شمس الدوله علی هزار اسب از خاندان دیلمیان و مادرش بوده که به دستور فرزندش فیروزان در سال 448 ماهشیدی (قمری) ساخته شد.