دانشسرای عالی تبریز

در نزدیکی کاخ استانداری و شمال شرقی میدانی به همین نام، محلی بوده که دانشسرای تبریز در آن قرار گرفته است. این بنای تاریخی که معلمان پیشروی زیادی را به خود دیده، یک مدرک زنده و کامل از قدمت آموزش و پرورش در شهر تبریز هست. خوشبختانه، در طول سال ها این بنا به خوبی حفظ و به یکی از دیدنی ترین مکان های تبریز بدل شده است. قبل از اینکه ساختمان دانشسرای تبریز تبدیل به یک ساختمان شبانه روزی تحصیل علم شود، میدان مشق سربازان روسی و استراحت آنها بود. تا پیش از سال 1314 که روس ها به تبریز حمله نکرده، سربازان ایرانی در این بنا به آموزش نظامی گری مشغول بودند.

در اسفند سال 1312 که قانون تربیت معلم در دوره پهلوی اول تصویب شد، اولین کلاس های دانشسرای مقدماتی در ساختمان جنوبی این بنا که آن زمان دبیرستان شاهدخت نام داشت، برگزار می شدند. سال 1314 بود که برای تاسیس دانشسرای عالی تبریز اراده جدی در وزارت فرهنگ بوجود آمد و در اولین اقدام، بخش عمده ای از زمین های سربازخانه از سوی شهرداری به این وزارتخانه در تبریز واگذار شدند. بخش های دیگری هم به مبلغ 164000 ریال آن زمان از اشخاص مختلفی که در آن اطراف زمین داشته اند، خریداری گشتند و در اردیبهشت سال 1315 هم با کمک فنی مهندسان آلمانی و به همت معماران ایرانی عملیات ساخت بنا و احداث دانشسرای عالی تبریز یا دانشسرای مقدماتی پسران شروع شد.

عملیات ساخت این بنا در تیر سال 1318 و در طی یک جشن باشکوه به پایان رسید و از همان زمان، برای کلاس های مهر همان سال ثبت نام انجام شد. در سال 1329 و به جهت تربیت معلم ورزش، دو کلاس تربیت بدنی هم به کلاس های اصلی این دانشسرا اضافه گشتند. طبق مستنداتی که وجود دارند، 157 محصل در سال تحصیلی 1335-1336 به صورت شبانه روزی در دانشسرای مقدماتی پسران مشغول تحصیل بوده اند. مساحت زمینی که این بنا در آن قرار گرفته، 20452 متر مربع است. سیرو، معمار مشهور این بنا نقشه آن را کشیده و در اختیار مهندسان قرار داد. بنا به صورت دو طبقه ساخته شده که طبقه پایین برای فعالیت های آموزشی و طبقه بالا دارای کاربری خوابگاه بوده است.

محصلان در 6 کلاس طبقه پایین دانشسرای عالی تحصیل می کرده اند و یک آمفی تئاتر با گنجایش 90 نفر نیز در این طبقه قرار داشته است. طبقه بالا هم دو خوابگاه وجود داشته که هر کدام 25 تخت را در خود جای داده و 15 اتاق برای استقرار انجمن های مختلف، آزمایشگاه شیمی و فیزیک و اتاق های سرپرستی ساخته شده بودند. دانشسرای تبریز به دلیل واگذاری به مدرسه راهنمایی، آسیب های زیادی دیده و هم اکنون نیازمند مرمت و بازسازی است.

دانشسرای عالی در دهم خرداد 1382 با شماره 8909 در فهرست آثار ملی ثبت شده و به مالکیت آموزش و پرورش درآمد. میدان دانشسرای تبریز که روزگاری دانشکده پزشکی دانشگاه تبریز کار خود را از آنجا آغاز کرد و ماهیت آموزشی خود را از دست نداده بود هم با واگذاری آن به آموزش و پرورش و استفاده نامناسب، کارکرد خود را به مرور زمان از دست داد.