مسجد جامع شهرکرد

مسجد جامع شهرکرد که به مسجد جامع خان نیز شهرت دارد، یکی از بناهای تاریخی مربوط به دوره قاجار است که در خیابان ملت، کوچه مشرف الملک واقع شد. این اثر در تاریخ 5 دی 1356 با شماره 1543 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا براساس حکاکی روی دیوار ضلع شرقی مسجد در سال 1270 هجری قمری و به دستور حاج محمدرضا خان چالشتری، حاکم وقت چهارمحال ساخته شده است. سبک معماری مسجد شباهت بسیاری به مسجد حکیم دارد. این مسجد مساحتی در حدود دو هزار و پانصد متر را در بر می گیرد و کاشی کاری هفت رنگ، طاق نماها، حوض، طاق نماهای جناقی، آجرکاری، درهای چوبی، گره چینی و منبر منبت کاری شده ویژگی های معماری و هنری مسجد جامع هستند.

مسجد جامع یک صحن بزرگ مستطیل شکل دارد که مساحت آن حدود هفتصد متر است. در بخش شمالی صحن هم حوضی سنگی قرار دارد که گویا بعدها یعنی در سال 1335 اضافه شده است. در حدود دهه پنجاه هجری شمسی، حاج نجفقلی، از بزرگان محل فضای بیشتری را وقف مسجد کرد و سنگ فرش صحن مسجد و مرمت های دیگری با نظر تولیت آن، آیت الله سید مصطفی السید دهکردی انجام شد. تزئینات کاشی کاری نیز مربوط به این زمان است. در صحن حوض سنگی ساخته شده که آب آن قبلا از چاه تامین میشد. سبک معماری این مسجد چهار ایوانی و دارای دو شبستان زمستانه و بهاره است. شبستان زمستانه در ضلع غربی صحن و به عمق یک متری زمین قرار دارد و دارای ستون های سنگی در زیر طاق و گنبد است. شبستان بهاره هم با گنبد مرکزی و گنبد خانه های جانبی در ضلع جنوبی واقع شده و حجره ها و رواق صحن مسجد را در بر گرفته اند.

شبستان زمستانی که به صورت ستون دار ساخته شده، در سمت غرب صحن و به موازات ضلع بلند آن قرار دارد. کف این شبستان حدود پنجاه سانتیمتر از سطح صحن پایین تر قرار گرفته و این مساله به خاطر گرمتر نگه داشتن شبستان در فصل زمستان بوده است. در جلوی این شبستان دو در ورودی قرار دارد که در جلو دارای درهای فلزی و در داخل دارای درهای چوبی است. در شبستان زمستانی مسجد جامع شهرکرد مجموعا هشت ستون سنگی به ارتفاع صد و شصت سانتیمتر به صورت چهارگوش به عرض هر ضلع چهل سانتیمتر ساخته شده که چهار زاویه آنها به صورت قاشقی تراش خورده و دارای سرستون و پایه ستون هستند. سرستون ها به صورت چهار گوش و مضاعف روی هم قرار گرفته اند و پایه طاق های جناقی و گنبدهای کوچک بر روی این ستون های سنگی استوار شده است. در رأس هر کدام از گنبدهای کوچک این شبستان هم یک روزنه به صورت گرد در نظر گرفته شده که بالای آنها با شیشه مسدود شده و به صورت نورگیر درآمده اند.

مسجد دارای شبستان تابستانی نیز است. این شبستان در سمت جنوب صحن و در امتداد ضلع کوچک مسجد واقع شده که ورودی آن به صورت یک در بزرگ و دو در کوچکتر در طرفین آن است. این شبستان که در اصل ایوان جنوبی بنا بوده، با بهره گیری از طاق های جناقی و گنبد اصلی در ابتدای ورودی ایوان قرار دارد. محراب این شبستان در انتهای گنبد اصلی واقع شده و با کاشی های هفت رنگ با حاشیه فیروزه ای ساده مزین شده است.

مسجد جامع دارای حیاطی به شکل مستطیل است که کف آن تماما با تخته سنگ هایی فرش شده و در دو طرف آن رواق ها قرار دارد که در سمت غرب در جلوی شبستان زمستانی و در جبهه شرقی در دو طرف در ورودی اصلی قرار گرفته اند. دورتادور صحن مسجد و همچنین در طرفین ایوان های شمالی و جنوبی رواق هایی ساخته شده که در دو طرف ایوان ها به صورت دو طبقه و در دو طرف دیگر صحن به صورت یک طبقه ایجاد شده اند. سقف این رواق ها تماما با طاق های جناقی و نیم گنبد ساخته شده و بین هر دو رواق یک ورودی با طاق کم عمق گهواره ای ایجاد گشت. یکی از مصالحی که در این بنا در حجم زیاد مورد استفاده قرار گرفته، کاشی است که در انواع هفت رنگ، لاجوردی و فیروز ه ای کار شده اند و بیشتر کاشی هفت رنگ با نقوش اسلیمی که در اکثر بناهای دوره قاجار مورد استفاده قرار گرفته، بکار رفته است. کاشی های فیروزه ای و لاجوردی نیز در برخی از طاق نماها بکار رفته که مشتمل بر آیاتی از قرآن کریم و ادعیه مختلف است. پشت نعل های داخل صحن از کاشی های هفت رنگ و در بدنه شمالی نیز کاشی هایی که شامل آیات قرآن و اشعار محتشم کاشانی است، نصب شد.

این مسجد دارای سه در ورودی است که در شمال، شرق و غرب آن واقع شده اند. این ورودی ها در جلو و عقب با طاق های جناقی و نیم گنبد پوشیده شده اند. در درون راهروهای ورودی طاق نماهایی ایجاد شده که عمق آن حدود پانزده سانتیمتر است و با کاشی هفت رنگ تزئین شده اند. جبهه ها و ایوان های شمال و جنوب این مسجد نسبت به جبهه ها و ایوان های شرق و غرب دارای جلوه بهتری بوده و در دو طبقه است. جبهه های شرق و غرب در واقع مهتابی جبهه های اصلی هستند. جبهه جنوبی دارای گنبد و محراب و ایوان بوده و شامل دو شبستان تابستانی در طرفین است که هر شبستان از دو دهنه طاق و چشمه آجری و یک محراب تشکیل شده است. ایوان اصلی در جلوی گنبد و با ارتفاع بیشتری نسبت به شبستان ها و طاق نماهای طرفین قرار دارد و سقف کفپوش آن با قطاربندی ها و تزئینات آجری شکل گرفت. محراب زیر گنبد دارای لچکی و پشت بغل های کاشی خشت هفت رنگ است.