ارگ نوشیجان

قدیمی ترین نیایشگاه آریایی ها در میان مرزهای کشور ما در ملایر و روی تپه ای به ارتفاع 37 متر که قدمتش به عصر آهن و اوایل استقرار مادها در ایران برمی گردد. نوشیجان نه تنها از قدیمی ترین نیایشگاه های خشتی دنیا بشمار می رود، بلکه یکی از ناشناخته ترین بناهای کشور است. این بنای تاریخی در 20 کیلومتری شمال غرب ملایر در مسیر جاده ملایر- جوکار بر روی صخره طبیعی مشرف بر جلگه شورکات قرار گرفته و دارای دیدگاه وسیع و چشم اندازی زیباست که بدون شک در هزاره اول پیش از میلاد مورد توجه اقوام ماد قرار داشت. نوشیجان در لغت احتمالا به معنی جایگاه نوش یا جایگاه انوش بوده و نوش یا انوش ظاهرا نام خانمی است که بر این منطقه حکمرانی می کرد.

تپه نوشیجان در سال 1343 خورشیدی مورد شناسایی قرار گرفت. در سالهای 1346 تا 1356 طی 6 فصل باستان شناسی توسط موسسه ایران شناسی بریتانیا به سرپرستی دیوید استروناخ عملیات کاوش و مرمت در تپه انجام پذیرفت. دستاورد فعالیت های این هیئت، شناسایی سه دوره معماری باستانی متعلق به دوران مادها، هخامنشیان و اشکانیان هست. آثار مکشوفه معماری مربوط به دوره ماد در تپه نوشیجان براساس مستندات دیوید استروناخ عبارتند از بنای قدیمی جبهه غربی موسوم به اولین آتشکده، تالار ستون دار موسوم به آپادانا، معبد مرکزی یا دومین آتشگاه، اتاق ها و انبارها، تونل، حصار و دژ.