تندیس هرکول

تندیس هرکول در کناره شاهراه شرقی غربی جاده ابریشم یا جاده بزرگ خراسان و در محوطه تاریخی بیستون نزدیک کرمانشاه از سنگ تراشیده شده است. این مجسمه به دوره اشکانی سلوکی تعلق دارد. این تندیس بر سکویی به طول 2/20 متر به پهلوی چپ به طور نیم خیز به آرنج تکیه نموده و در دست چپ پیاله ای دارد که تا نزدیک صورت نگه داشته و نیز دست راستش بر روی پای راست قرار گرفته و پای چپ را تکیه گاه پای دیگر نموده است. طول مجسمه 1/47 متر که به طور برجسته از سنگ کوه تراشیده شده و از طرف پشت به کوه متصل است.

در عقب مجسمه نقوش و کتیبه ای به زبان یونانی باستان بر روی سنگ نقش شده است. نقوش آن شامل درخت زیتونی بوده که از شاخه آن کماندان و تیردانی آویزان شده است. در کنار این درخت گرز مخروطی شکل گره داری حجاری شده که برجستگی آن نسبت به سایر نقوش بیشتر هست. کتیبه به خط یونانی باستان در هفت سطر بر روی لوحی به ابعاد 33 × 43 سانتیمتر که نمای آن به شکل معابد یونانی ساخته شده، نوشته اند. در زیر تنه هرکول هم نقش شیری دیده می شود که درازای آن از سر تا دم 200 سانتیمتر و بلندی دم آن 114 سانتیمتر است.

زمان ساخت مجسمه سال آنطور که در کتیبه آن ذکر شده، 153 قبل از میلاد است. این تاریخ با اواسط سلطنت مهرداد اول اشکانی (اشک نهم 136–174 ق. م) منطبق هست. نام سازنده این مجسمه «امن کل» و احتمالاً از فرماندهان محلی است. در بهمن سال 1337 و هنگامی که کارگران شرکت شوسه برای احداث راه جدید همدان به کرمانشاه در دامنه کوه بیستون مشغول خاکبرداری و خروج سنگ از پای کوه و تسطیح جاده بودند، در حین کار به مجسمه نسبتا بزرگی برخورد می نمایند که قسمتی از شانه آن از زیر خاک نمایان گردید. این مجسمه طی عملیات راهسازی توسط پیمانکار ایرانی «حاج عباسعلی محبی نوگورانی» پیدا شده که یکی از بارزترین نشانه های آن شکستن پیشانی مجسمه طی عملیات بیرون سازی مجسمه از خاک شکسته و بوسیله سیمان بازسازی شده است .

سر این مجسمه دو بار (بار دوم در سال 1370) کنده و دزدیده شد ولی کشف گردید. اما مسئولان میراث فرهنگی ترجیح دادند برای جلوگیری از آسیب بیشتر سر کنونی هرکول را هنرمندان تازه از جنس همان سنگ (سنگ آهک) ساخته و نصب شود و سر اصلی در گنجینه میراث فرهنگی نگهداری گردد. آلت مردی این مجسمه طبق نظر اهالی شهرستان بیستون در اوایل انقلاب شکسته و تخریب شد. همچنین پیاله شراب دست مجسمه نیز به همین صورت آسیب دید. تصاویر قدیمی از این مجسمه تفاوت های مجسمه را پیش و پس از تعمیر نشان می دهد.