فرهاد تراش

فرهاد تراش، فرهاد تاش، فراتاش، فرای تاش اثری که در جهت غربی حجاری و نقش برجسته مشهور داریوش بر سینه کوه بیستون دیواره ای عظیم به ارتفاع تقریبی 45 متر و عرض حدود 200 متر حجاری شده، مربوط به دوره ساسانیان است که قرار بر احداث کاخی در آن زمان بود که با مرگ پادشاه نیمه کاره رها می شود. این اثر در تاریخ 19 اسفند 1380 با شماره ثبت 4887 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. در کتاب خسرو و شیرین اثر نظامی از مردی به نام فرهاد سخن به میان می آید که عاشق زنی به نام شیرین می شود. براساس آن افسانه، خسرو پرویز به فرهاد دستور می دهد که دور کوه بیستون را برش بزند تا به آب برسد و اگر موفق شد، می تواند با شیرین ازدواج کند. پس از سالها و حذف نیمی از کوه، آب پیدا می شود و در این بین خسرو هم به فرهاد خبر می دهد که شیرین فوت کرده است. فرهاد از جا در می رود و تبر را به بالا می اندازد و در اثر ضربه تبر در جا می میرد در حالی که شیرین نمرده بود.

برخی از ایران شناسان همچون «هرتسفلد» فرهاد تراش را از آثار داریوش اول هخامنشی می دانند و معتقدند که داریوش قصد داشته متن وصیتنامه اش را در اینجا نقر کند. اما باستان شناس برجسته، جکسون آن را برای ثبت پیروزی های بعدی داریوش مناسب تر دانسته است. برخی دیگر از باستان شناسان هم معتقدند که منظور از نقر این صفحه نوشتن و نمایاندن یک واقعه تاریخی مهم بوده که توسط خسرو پرویز پادشاه ساسانی ایجاد شده است.

اما اخیراً دیدگاه برخی از کارشناسان باستان شناسی براساس سنگ های یافته شده در پای کوه و مناطق اطراف بدین نظر انجامیده که فرهاد تراش در اصل یک معدن سنگ و کارگاه حجاری جهت استخراج سنگ و تراش بلوک های سنگی بکار رفته در دیواره بناهای ساسانی بیستون بوده است. کاخ نیمه تمام خسرو پرویز تنها در چند صد متری پایین کوه بیستون یکی از دلایل مهم این ادعا بوده که امکان واقعی بودن این نظریه را بالاتر می برد. به تازگی و بر پایه گزارش های یونانی نظری مطرح شده که در محوطه فرهاد تراش بیستون یک نقش بزرگ همراه با یک کتیبه اکدی وجود داشته است که در آن پیکره الهه اینن، شماری نیزه دار و احتمالا یک پادشاه حجاری شده بودند و این نقش در روزگار اواخر ساسانی و ایجاد فرهاد تراش تخریب شده است.