مجموعه مقابر گنبد سبز یکی از جاذبه های دیدنی استان قم به شمار می رود

میراث آریا/ براساس خبر و گزارش های واصله، مجموعه مقابر گنبد سبز یکی از جاذبه های دیدنی استان قم به شمار می رود.

تا انتهای خیابان انقلاب قم که پیش بروی، در نزدیکی گلزار شهدای علی بن جعفر (ع) گنبدهای فیروزه ای مخروطی شکلی درون باغی کوچک که به باغ گنبد سبز شهرت دارد، نظرها را به خود جلب می کند.

به باور مردم قم، اینجا مدفن سه تن از بزرگان اعراب اشعری و احیا کنندگان قم در دوره اسلامی است.

این بنای تاریخی در بردارنده بخش عظیمی از فرهنگ، تمدن و هویت گذشتگان است که پس از گذشت چندین قرن، جلوه های معماری ارزشمندش هم چون گوهری ناب توجه گردشگران را به خود جلب کرده است.

قدمت مقابر گنبد سبز

کاظم فداییان، کارشناس میراث فرهنگی قم درباره قدمت بنای مقابر باغ گنبد سبز می گوید: این مجموعه ای تاریخی و فرهنگی، طبق کتیبه های موجود متعلق به قرن هشتم هجری قمری مقارن با دوره ایلخانی است که در گذشته به دروازه کاشان مشهور بود.

او می افزاید: سه گنبد موجود با توجه به کتیبه های تاریخی موجود، مدفن امرای خاندان علی صفی فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است اما بطور کلی میتوان با توجه به نوشته های حک شده در کتیبه های تاریخی این مکانها، آنها را مدفن خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و فرد دیگری که متاسفانه به دلیل از بین رفتن کتیبه سومین گنبد ناشناس مانده است، در نظر گرفت.

مدفن احیا کنندگان قم در دوره اسلامی

به گفته این کارشناس میراث فرهنگی براساس کتیبه تاریخی، این عمارات به عنوان آرامگاه و محل دفن خاندان صفی از حاکمان شهر قم احداث شده است. هرچند به اعتقاد مردم استان قم، این سه آرامگاه متعلق به سه تن از بزرگان عرب اشعری است که شهر قم را در دوران اسلامی احیا کرده اند.

او افزود: مردم قم این سه بنا را بصورت مجموعه مدفن سعد و سعید و مسعود، از بزرگان اعراب اشعری و احیا کنندگان قم در دوره اسلامی می دانند. چنین تصور می رود که سعید، تصحیف تلفظ صفی و آن دو نام دیگر مکمل سجع باشد.

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه طبق نوشته های موجود در کتیبه گنبد مرکزی پرواضح است که این مکان محل دفن سه تن از خاندان صفی است، افزود: خواجه جمال الدین علی که در واقع همان خواجه علی صفی است، فرزند خواجه صفی الدین و از نوادگان علی صفی ماضی، یکی از سیاسیون و صاحب نظران قرن هشتم هجری قمری بشمار می آید. او به عنوان دومین امیر خاندان صفی شناخته می شود که بعد از مرگ خواجه علی اصیل، به مقام فرمانروایی شهر قم گماشته شد. به نظر می رسد که او سکان حکومت را تا سال 774 هجری قمری در دست داشته است.

به گفته فداییان، فرد دوم که در این گنبد به خاک سپرده شده است، امیر جلال الدین نام دارد که در نوشته های تاریخی اطلاعاتی از وی ثبت نشده است. خواجه عمادالدین محمود قمی سومین شخصی بوده که از وی به عنوان برادر خواجه جمال الدین علی یاد می شود. او از فرزندان خواجه صفی الدین است که طبق شواهد و اسناد تاریخی تا سال 791 هجری قمری بر شهر قم و توابع آن حکمرانی کرد.

جلوه ناب گچ بری ایرانی مقابر گنبد سبز

کارشناس میراث فرهنگی استان گچبری های کار شده در این اثر تاریخی را مورد توجه قرار داد و گفت: معمار بنا طرح هندسی هشت ضلعی منتظم را برای این عمارت کهن در نظر گرفته که از درون بنا نیز به همین شکل دیده می شود. گنبدی 16 ضلعی بالای این بنا مشاهده می شود که همانند مخروطی زیبا نظر گردشگران را به خود معطوف میسازد.

او ادامه داد: پایه گنبد آن از زاویه ای کمی نسبت به دیوارهای ساختمان برخوردار است. گنبدی که روی این پایه قرار گرفته، نسبت به پایه ها از زاویه بیشتری برخوردار بوده و این روند تا تلاقی اضلاع در یک نقطه مشخص ادامه خواهد داشت. سازندگان مقبره شمالی برای ساخت دیوارها و پایه گنبد از آجر استفاده کرده اند. به نظر می رسد که در سال 1377 و همزمان با تعمیرات انجام شده در این اثر ایران کهن، گنبد اصلی را با کاشی های فیروزه ای تزئین کرده اند.

فداییان گفت: هنرمندان سازنده این عمارات کهن، گنبدها را به صورت دو پوسته گسسته رک طراحی کرده و پوسته خارجی به منشور 16 ترکی و پوسته داخلی به شکل عرقچین اجرا شده است. بگونه ای که روی بدنه استوانه ای شکل 12 وجهی بنا جای گرفت.

کارشناس میراث فرهنگی قم گفت: در این اثر تاریخی یک ورودی تعبیه شده که دقیقا به سمت مقبره شمالی قرار گرفته است. به نظر می رسد طراح و سازندگان این بنای کهن، در ورودی آن را با انحراف اندکی نسبت به آرامگاه مرکزی احداث کرده اند.

او افزود: گچبری های انجام شده در مقبره جنوبی، بسیار زیبا و چشم نواز است که میتوان آنها را در طاق نماها و کتیبه های برجا مانده آن به دفعات مشاهده کرد.

به گفته فداییان، سقف آجرکاری شده بنای جنوبی از مهمترین تفاوت آن با دو آرامگاه دیگر است که با توجه به بررسی های صورت گرفته در آن و معماری انجام شده، به نظر می رسد که در قرن هشتم هجری ساخته نشده باشد. در بخش بیرونی اسم مبارک حضرت علی (ع) بر دیوارها نقش بسته که همانند آن را میتوان در دو بنای دیگر نیز مشاهده کرد.

ردپای گچ بری گنبد سلطانیه در مقابر گنبد سبز

کارشناس میراث فرهنگی قم با بیان اینکه در این بنای قدیمی نوع آجر چینی منظم و متحدالشکل و طرح های بسیار زیبایی از شمسه و اسپرهای کار شده ، گفت: این مجموعه نمایی از معماری اسلامی و ایرانی است که تزئینات این بناها که انواع تکنیک های گچ بری در آن بکار رفته متاثر از هنر و معماری بنای هم عصر خود، گنبد سلطانیه زنجان است.

او عنوان کرد: اگر به زنجان سفر کرده باشید، گنبد سلطانیه با رنگ فیروزه ای خود از تمام نقاط شهر پیداست. این گنبد در سال 703 هجری قمری به دستور الجایتو (سلطان محمد خدابنده) ساخته شد. کار طراحی این گنبد هشت ضلعی هم بر عهده فضل الله همدانی، وزیر ایلخانیان بود. این گنبد در طول مدت 10 سال توسط معماری به نام سید علی شاه به همراه 3 هزار کارگر برپا شده و بعد از اتمام ساخت کار تزئین بنا آغاز شده و سه سال زمان برده است.

او ادامه داد: کتیبه هایی به خط ثلث یا کوفی با گچ بری برجسته سفید رنگ و زمینه لاجوردی با نقوش اسلیمی میان دو حاشیه نقش و نگار شده و در ادامه طاق نماها و درگاه هایی چند گانه که به صورت قرینه و مقرنس گشته، حاکی از شیوه های متنوع گچ بری چند رنگ است. از دیگر ویژگی های این بنا، بکارگیری رنگهای متعدد و متنوع در گچ بری های داخلی آن است. شمسه های بکار رفته در نمای بنا بر زیبایی ها آن افزود. همه اینها در ترکیب با کتیبه هایی با خطوط ثلث و کوفی هر چشمی را به خود خیره خواهد کرد.

کارشناس میراث فرهنگی قم گفت: گچبری های داخلی بنا به صورت برجسته با رنگ سفید بر روی زمینه لاجوردی رنگ آرامشی را به فضای درونی بقعه بخشیده که آن را مرهون سبک و سیاق معماری اسلیمی است. نقوش اسلیمی میان دو حاشیه نقش و نگار شده و با ترکیب خیره کننده آیات قرآن در میان نقش هایی از گل، زیبایی های بصری بسیاری را خلق کرده است.

به گفته کارشناس میراث فرهنگی قم، مجموعه فرهنگی تاریخی مقابر باغ گنبد سبز به خاطر نوع قدمت تاریخی و معماری اسلامی و ایرانی در پانزدهم دی سال 1310 با شماره 129 در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است.