گنبد خشتی یادگار معماری تیموری در بافت تاریخی مشهد است

ایسنا/ براساس آخرین اخبار و گزارش های بدست آمده، گنبد خشتی یادگار معماری تیموری در بافت تاریخی مشهد است.

یک پژوهشگر و باستان شناس خراسانی گفت: تعداد زیاد بناهای بجای مانده از دوران تیموری در خراسان به دلیل توجه خاص برخی از پادشاهان آن سلسله چون شاهرخ تیموری و شخصیت های مهم آن زمان مانند گوهرشاد، غیاث الدین پیراحمد خوافی، امیر علیشیر نوایی و معماران توانایی چون قوام الدین و غیاث الدین شیرازی است.

رجبعلی لباف خانیکی اظهار کرد: تقریبا در تمام مدت سلطنت شاهرخ تیموری خراسان از رونق و آبادانی نسبی برخوردار بوده و در برخی شهرهای خراسان مانند مشهد، خرگرد، تربت جام و تایباد بناهای باشکوه و مجللی به همت آن بزرگان ساخته شده است.

وی اضافه کرد: شهر مشهد گویا از این موهبات بیشتر برخوردار شده و دلایل عمده آن در درجه اول وجود حرم مطهر امام رضا (ع) و دیگر حضور و حمایت سادات مشهد بویژه روسای آنها یا نقیبان در جایگاه حاکمان واقعی مشهد بوده است.

لباف خانیکی عنوان کرد: یکی از نقبای پرنفوذ و محترم سادات موسوی مشهد در آن دوران «امیر سلطان غیاث الدین» بود. او در سال 832 هجری قمری در مشهد وفات یافت و در فاصله حدود 500 متری شمال حرم مطهر به خاک سپرده و ظاهرا در همان زمان بنایی بر فراز گورش ساخته شد که بعدها به «گنبد خشتی» معروف شده است.

وی خاطرنشان کرد: گنبد خشتی که احتمالا نام خود را از ساختار آجری گنبد اولیه آن گرفته، بنایی با نمای چهار ضلعی در بیرون و چلیپایی (صلیبی شکل) در درون و گنبدی 2 پوش به ارتفاع 14/9 متر بر فراز ساقه ای بلند و آجری است.

این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: ظاهرا تغییر و تحولات فراوانی که در این بنا صورت گرفته چهره اولیه و واقعی آن را دگرگون کرده است. در این رابطه برنارد اوکین، ایران شناس ایرلندی گفت: ظاهر اصلی بنا را به دشواری میتوان تعیین کرد، چون در این ساختمان مرمت های بیشماری در دوره های گوناگون صورت گرفته است.

لباف خانیکی افزود: تا دهه های اخیر بدنه بنا منظر منظم و مطلوبی نداشت و ساقه گنبد با کاشی های سفید، آبی، سیاه و کتیبه ای درشت خط بر حاشیه بالایی ساقه نقش بسته بود که از اصالت و زیبایی چندانی درخور بنا برخوردار نبود. اخیرا اما تزئینات کاشی جمع آوری شده و بدنه های خارجی بنا با آجر نماسازی شده است.

وی تصریح کرد: نمای بیرونی این بنا که در حال حاضر به «امامزاده محمد» معروف است، یک فضای مکعب شکل آجری با درگاهی ها و طاق نماهایی بر بدنه با گنبدی آجری بچشم می آید که بر فراز ساقه ای استوانه ای استقرار یافته و درگاهی هایی جهت روشن کردن فضای داخلی بنا بر ساقه استوانه ای تعبیه شده است. فضای چلیپایی داخلی دارای چهار ایوان بوده و با گوشواره هایی حد فاصل ایوان ها با ترکیب موزون قاب ها و مقرنس ها به زیبایی آراسته شده است.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اظهار کرد: مقرنس ها از گوشه ها آغاز شده و لچکی های طرفین طاق ها و تمام زیر گنبد را پر کرده و در مرکز پوشش گنبدی بنا بگونه ای جمع شده که تشکیل یک دایره مقعر یا شمسه داده اند. سطوح پر و خالی و سایه روشنی که بر اثر تابش نور از نورگیرهای ساقه گنبد ایجاد شده، منظره بدیع و زیبایی را موجب شده است.

لباف خانیکی گفت: در جریان مرمت های سال 1356 خورشیدی یک سردابه در زیر کف ظاهر شد که آن نیز نقشه صلیبی شکل داشته و در قسمت مرکزی آن ستون باریکی استوار شده است تا پایه طاق ها و تویزه های پوشش سردابه را نگاه دارد. تزئینات بنا علاوه بر مقرنس ها و ترنج های گچی طرح های اسلیمی ها و کتیبه هایی بر ازاره ها را نیز شامل می شود.

وی یادآور شد: گنبد خشتی در تاریخ پنجم اردیبهشت سال 1356 به شماره 616 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.