موزه گرمابه و تاریخ جاجرم نمایش دهنده پیشینه مردم شناسی است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، موزه گرمابه و تاریخ جاجرم نمایش دهنده پیشینه مردم شناسی است.

حمام جاجرم

حمام خزینه ای جاجرم با 700 مترمربع مساحت در کنار قلعه قدیم شهر از بناهای بجا مانده از قرون متأخر اسلامی در بافت قدیمی شهر است. ورودی حمام با پنج پله به سمت رخت کن حمام هدایت می شود که این راهرو یا هشتی با پوشش گنبدی، بخاطر جلوگیری از تبادل سردی و گرمی هوای حمام احداث شده است. مجموعاً این حمام از پنج قسمت تشکیل شده است که سه قسمت آن درونی و دو قسمت آن بیرونی است. قسمت درونی حمام شامل رخت کن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار و قسمتهای بیرونی نیز شامل گلخن و منبع آب گرم است. این بنا به دلیل ویژگی های شاخص فرهنگی و تاریخی در سال 1386 به شماره 22212 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

حمام (گرمابه)

در ادیان مختلف آیین شست و شو، غسل و تطهیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است و همین نیاز بشر به محلی برای شستشو و تطهیر، موجب احداث حمام ها شد. حمام واژه ای است عربی، از ریشه حمم، حمام از جمله ابنیه مهم شهری و غیرمذهبی بوده که معمولاً در مراکز محلات و یا در مجاورت راسته های بازار و یا گذرگاه های اصلی احداث شده است. در واقع در حمام علاوه بر خدمات بهداشتی و شستشو، خدماتی نظیر آرایش و حجامت، ختنه کردن، دندان کشیدن، شکسته بندی و... هم انجام میشد. علاوه بر این حمام مرکز مبادله اطلاعات بود، حمام محل کنترل مردم بود، حمام میعادگاه مردم محله بود، حمام مرکز رفاقت ها پیمان بستن ها و دوستی ها بود. حمام ها عموماً جهت گرم بودن در زمستان و خنک بودن در تابستان و همچنین سوار شدن آب جاری در مخازن آن، چند متر پایین تر از سطح زمین ساخته میشده است.

غرفه های موجود در موزه حمام جاجرم

سربینه

محوطه ورودی حمام به وسیله یک پله و همراه با یک انحنای ملایم به هشتی کوچکی وصل می شود. با عبور از چند پله با همان انحنا به سربینه یا رخت کن می رسیم که زیباترین بخش حمام است. یک غرفه استاد حمامی (سر حمومی) چیدمان شده است.

غرفه استاد حمامی (سر حمومی)

حمامی (استاد حمام) صاحب یا اجازه دار و گردانند هم حمام بود که پشت دخل می نشست و در واقع بالاترین منصب را در حمام او داشت. او افزون بر نشستن پشت دخل و حفظ پول و اشیای قیمتی مشتریان، وظایف دیگری نیز برعهده داشت از جمله آنها گرم نگه داشتن آب، رفت وروب گرمابه، خوشبو کردن فضای آن و ... است.

غرفه پوشاک

عمده ترین جنبه کاربردی پوشاک، علاوه بر بعد مذهبی و پوششی آن، حفاظت بدن در مقابل عوارض آب وهوایی و نیز خطرات و ضربه ها و تماس های ناشی از فعالیت های روزمره است. همچنین پوشاک می تواند برای راحتی، حجب وحیا و نیز برای ایمنی مورداستفاده قرار گیرند پوشاک، بارزترین سمبل فرهنگی مهمترین و مشخص ترین مظهر قومی و سریع الانتقال ترین نشانه فرهنگی است که به سرعت تحت تأثیر پدیده های فرهنگ پذیری در میان جوامع گوناگون انسانی قرار می گیرد.

گرمخانه

فضای گرم خانه، مربع شکل است که دارای پوشش طاق و گنبدی بوده است و نورگیرهایی در رأس گنبد تعبیه شده است، غرفه های دلاک، عطاری، نمازخانه و باستان شناسی و در سمت غربی آن، خزینه حمام قرار گرفته است که سطح آن از سطح گرمخانه کمی بلندتر است.

غرفه دلاک

دلاکی از ارکان مشاغل حمام بود. دلاکان جزو خدمة حمام بودند و کار شست وشوی مشتریان حمام را بر عهده داشتند. دلاک ها بسته به بزرگی حمام بیش از دو یا سه نفر بودند. هر مشتری با دلاک خاصی طرف بود و کار مشتری را تا آخر یک دلاک انجام می داد. دلاک ها به غیراز کار استحمام کارهایی نظری حجامت و جراحی های کوچک و کشیدن دندان، کیسه کشی، صابون زنی، مشت و مال، خالکوبی، حنا بستن و ... را نیز انجام می دادند.

غرفه عطاری

درگذشته، عطاری بنیان طب سنتی این سرزمین را تشکیل می داده اند. در شهرستان جاجرم نیز با دارابودن پوشش گیاهی متنوع، کوهپایه ها و دشت های آکنده از انواع گیاهان دارویی این موضوع اهمیت دوچندان داشته است. از مهمترین گونه های دارویی میتوان ازکانی، گل گاوزبان، اسطوخودوس، آنغوره، مخلصه، آویشن، کاکوتی و ... را نام برد که در غرفه عطاری با فضا آرایی زیبایی بخشی از گیاهان دارویی به نمایش درآمده است.

غرفه شخصیت های جاجرم

به منظور آشنایی هرچه بیشتر با شرح حال بزرگان این دیار، غرفه شخصیت های جاجرم برپا شده و در کنار تندیس های به نمایش درآمده در این موزه، اطلاعاتی پیرامون شخصیت ها ارائه شده است.

غرفه محرم

آیین های محرم از نمادین‏ ترین آیین های مذهبی هستند که تک تک اجزا و عناصر آنها در جامعه و افراد نهادینه شده است. در ایام عزاداری های امام حسین (ع) در شهر و روستاهای شهرستان جاجرم آیین های متعددی برگزار می‏شود و در هر یک از این مراسم و آئین‏ ها تلاش می‏ شود گوشه‏ ای از قیام امام حسین (ع) به نحوی بازسازی و تجلی پیدا کند. به همین منظور غرفه ای از نمادهای آیین های محرم و صفر در نظر گرفته شده است.

غرفه باستان شناسی

وجود تپه ها و محوطه های پیش از تاریخ همچون تپه حیدران، تپه پهلوان جاجرم و همچنین محوطه چلو نخواست به عنوان یکی از وسیع ترین محوطه های پیش از تاریخ در شمال شرق ایران با قدمت چندین هزارساله و عبور شاهراه های اصلی در دوران تاریخی، نشانگر اهمیت منطقه و انجام مبادلات فرهنگی و تجاری از دیرباز بوده است که نتایج کاوش های باستان شناسی علمی اخیر نیز این موضوع را تأیید کرده است.

در این غرفه سفالینه های مربوط به دوران پیش از تاریخ با قدمت چندهزارساله که شامل ظروف نگهداری مایعات و غذا است و همچنین سکه ها و اشیای مربوط به دوران اسلامی که از منطقه بدست آمده یا توسط مردم فرهنگ دوست شهرستان تحویل گردیده، در معرض نمایش است.

صنایع دستی (جوراب بافی)

صنایع دستی در استان خراسان شمالی که سکونتگاه اقوام مختلف کرد، ترکمن، ترک، کرمانج، فارس و تات است از تنوع کم نظیری برخوردار است. نمدبافی، کلاه کرکی، سفره محلی (گلیم)، قالی بافی، تابلوفرش، پارچه بافی (چادرشب) که توسط مردم این شهرستان بافته می شود.