قصری برگرفته از کاخ سرکنسول فرانسه در بوشهر

در بافت تاریخی شهر بوشهر، عمارت های زیبایی به مانند عمارت تاریخی ملک قد علم کرده اند که گردشگران داخلی و خارجی را به مانند آهنربا به سوی خود جذب می کنند. این خبر در بخش قصری برگرفته از کاخ سرکنسول فرانسه در بوشهر جای دارد.

عمارتی با داستانی غم بار

بناهایی که در طبقات مختلف و به صورت باز و گسترده شکل گرفته اند را عمارت می خوانند و عمارت تاریخی ملک نیز از معماری های منحصر به فرد کرانه خلیج فارس به عنوان جزئی از شاخصه های بافت معماری بومی بوشهر به حساب می آید.

داستان تولد عمارت ملک اینگونه روایت شده که حاج محمدمهدی ملک التجار از بازرگانان ثروتمند جنوب ایران در دوره قاجار، در یکی از سفرهای تجاری خود به شهر پاریس پس از دیدن کاخ سر کنسول فرانسه، شیفته زیبایی آن کاخ می شود و پس از بازگشت به بوشهر تلاش می کند تا نمونه ای از آن بنای فرانسوی را در قالب خانه ای بزرگ و منطبق با شرایط محیطی این شهر در بوشهر بسازد.

بر همین اساس این ساختمان باشکوه به دست معماران فرانسوی و با مصالح محلی ساخته شد که نمونه کم نظیری از معماری جنوب ایران است. زیبایی و ابهت خاص عمارت با ظرافت های جالب به کار رفته در معماری آن و پلکان شکیل و اعیانی ورودی عمارت، باعث شده از نظر هندسی، از زیباترین عمارات جنوب کشور باشد.

سبک معماری این عمارت برگرفته از سبک ساختمان سازی در گذشته های سواحل خلیج فارس است که به بنگله معروف بودند. وسعت قصری برگرفته از کاخ سرکنسول فرانسه در بوشهر در حدود 4700 متر مربع بوده و حدود 25 هزار مترمربع زیربنا دارد و شامل شاه نشین، حمام عمومی، اصطبل، خانه هایی مربوط به خدمه، آشپزخانه و بخشی هم به انباری اختصاص داشته است.

عمارت اصلی، عظیم ترین بخش مجموعه است که در دو طبقه ساخته شده و سالن پایین آن برای ملاقات های رسمی ملک التجار و طبقه ی بالا برای ضیافت های خصوصی در نظر گرفته شده بود.

در پژوهشی تحت عنوان عمارت های فراموش شده تألیف سال 1384 توسط حسین منصوری آمده است: "در معماری بافت قدیم بوشهر، به کارگیری در و پنجره ها، فضاهای ارتباط دهنده، طاقچه ها و رف ها همه در جهت کاربری خاص خود در هر اتاقی تعبیه شده و به آن شخصیت و تمایز بخشیده است.

معماری بوشهر با توجه به عوامل جوی و گرمای هوا دارای الگوی خاصی از معماری و ساخت و ساز مسکن بوده که حاصل این ساخت و سازها بافتی گسترده و منحصر به فرد است.

برای سازماندهی فضاهای مختلف در معماری بوشهر از عناصری مثل طارمه (نوعی ایوان)، وشناشیر (نوعی پیشگاه یا بالکن است) در نمای بیرونی و رو به فضای باز شهری استفاده شده و در بافت این خانه ها به وسیله شناشیر و طارمه ها امکانی جهت عبور جریان هوا ایجاد شده و با ایجاد روزنه ها و پنجره های متعدد در این خانه ها گردش باد نیز صورت می گیرد. در بوشهر بیشتر خانه ها با تیرپوش های چوبی پوشانده شده است.

خانه های بافت قدیم بوشهر دارای اتاق های تابستانی در طبقات بالا و اتاق های زمستانی در طبقه همکف و یا کمی پایین تر از سطح حیاط است. در اطراف اتاق های تابستانی بازشوهای کامل یا نیم دری ها قرار گرفته و در فصل تابستان چون بادگیری عمل می کرده است. این اتاق ها در انواع سه دری، تا شانزده دری قابل مشاهده است."

عمارت ملک در طول تاریخ و در طول یک قرن حیات خود سرنوشت پر فراز و نشیبی داشته و روایت غم باری دارد.

این بنای بسیار ارزشمند و تاریخی در جریان جنگ جهانی اول عمارت ملک توسط متجاوزان انگلیسی، اشغال و به عنوان مقر نظامی انگلیسی ها مورد استفاده قرار گرفت. انگلیسی ها سال ها در این کاخ مستقر بوده و با ورشکست شدن ملک التجار (صاحب اصلی عمارت) بسیاری از اسباب نفیس و لوازم قیمتی آن را با قیمت کمی، خریداری و با خود به انگلستان بردند. با روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران این عمارت مبدل به خوابگاه نظامیان رضاخان شد و قشون و سپاهیان قزاق آنجا ساکن بودند، در اواخر دوره رضا خان نیز عمارت ملک با وجود چند بار تعمیر و بازسازی رو به ویرانی گذاشت.

عمارت ملک بوشهر مربوط به اواخر دوره قاجار بوده و در قسمت جنوبی بندر بوشهر در منطقه بهمنی، خیابان ماهینی، کوچه ملک قرار دارد. این اثر در تاریخ 17 آذرماه سال 1377 با شماره ثبت 2184 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به گفته معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در سال 1390 و با پرداخت 22 میلیارد ریال عمارت تاریخی ملک بوشهر از وارثان صاحب اصلی آن خریداری و به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمد.

در سال های اخیر برنامه های زیادی چون واگذاری آن به بخش خصوصی و تبدیل به مکان گردشگری، فرهنگی و تجاری و مرمت و همچنین بازسازی آن مطرح بوده است. در تابستان 96 طی تفاهمی مسئولیت احیای عمارت ملک و اجرای طرح بازسازی و تبدیل آن به جاذبه گردشگری به شهرداری بوشهر سپرده شد و به این ترتیب در فضای روبروی این عمارت به مساحت بیش از 7000 متر مربع محوطه سازی صورت گرفت.

در نهایت و در فروردین ماه سال 98 این عمارت طی مزایده ای به بخش خصوصی واگذار شد تا با کاربری فرهنگی- اقامتی- پذیرایی بار دیگر در گذرگاه روزها و فصل ها به آن سوتری برود که هوایش خوب است و این اثر ملی همچنان در انتظار بازگشت به شکوه گذشته به سر می برد.

منبع: ایسنا