موزه ای که هر روز می لرزد

ساختمان موزه پست در خانه تاریخی مجتهدی ها در تبریز از جمله مکان های قدیمی شهر تبریز به شمار می رود که این روزها با خطر لرزه های شدید ناشی از حفاری ایستگاه قطار شهری در مجاور آن مواجه است. جمعی از فعالان رسانه ای برای شرکت در «پاتوق رسانه» در خانه تاریخی مجتهدی ها به عنوان ساختمان موزه پست، گرد هم آمده بودیم که در وسط جلسه، ساختمان تکان شدیدی خورد و همه مضطرب شدند. وقتی علت این تکانه های شدید را پرسیدیم، گفتند که ناشی از فعالیت دستگاه حفاری ایستگاه قطار شهری در مجاور ساختمان است و هر روز بارها تکرار می شود. طبیعی بود که اطلاع از این حادثه، بلافاصله به دغدغه جمع خبرنگاران حاضر در محل تبدیل شود و وقتی آنان سوال کردند که آیا این لرزش ها و خطرات ناشی از آن برای خانه تاریخی مجتهدی ها در تبریز به اطلاع مسئولان مترو رسیده، پاسخ مثبت بود. در همین حین یکی از همکاران رسانه ای خاطره ای درباره کیفیت نگهداری فضاهای تاریخی در شهر رم کشور ایتالیا بیان کرد که بسیار عبرت آمیز بود. او گفت: در یکی از مکان های تاریخی شهر رم که نیاز به انجام کارهای عمرانی بود، برای سیمان ریزی، بونکر را با جرثقیل بالا برده بودند تا لرزش ناشی از چرخش مخزن آن، آسیبی به پی های سازه های قدیمی موجود در محل نزند. حال مقایسه کنید این وضعیت را با فعالیت مترو در نزدیکی خانه تاریخی «مجتهدی ها» در تبریز که دستگاه حفاری زمین کوب با وزن چند ده تنی روزانه چند بار به فاصله کمتر از 10 متری پی ساختمان قدیمی، بر زمین می کوبد. مشاهدات خبرنگاران حاضر در محل نیز نشان می داد که بر اثر لرزش های روزانه ناشی از فعالیت دستگاه حفاری مترو، دیوارهای ساختمان موزه پست ترک برداشته است. این خبر درباره آسیب به خانه تاریخی مجتهدی ها هست.

موزه پست، طرحی که ناتمام ماند

خبر تبدیل خانه تاریخی مجتهدی ها در مقابل عمارت استانداری تبریز به موزه پست، نخستین بار آذر ماه سال 1382 و به هنگام مرمت این بنای قدیمی منتشر شد. در آن زمان ناصر صمدی، سرپرست کارگاه مرمتی موزه پست، با اشاره به آغاز عملیات مرمت خانه مجتهدی ها از مرداد ماه آن سال اعلام کرد که ساختمان تا تابستان 1383 برای کاربری موزه ای در اختیار اداره پست استان آذربایجان شرقی قرار می گیرد. البته اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به وعده خود عمل کرد و عملیات مرمت را در موعد مقرر به پایان رساند، اما ایجاد «موزه پست» تبریز بعد از گذشت 15 سال از آن تاریخ همچنان پا در هواست. خانه تاریخی «مجتهدی ها» با 1200 مترمربع وسعت، شامل 2 بخش اندرونی و بیرونی با سبک معماری دوره قاجاریه است؛ یک ورودی ساختمان در ضلع شمالی آن طویل و به صورت ستوندار با طاق های گرد است که بخش اندرونی را تشکیل می دهد. ورودی اصلی ساختمان نیز بخش بیرونی را تشکیل می دهد که دارای تزئینات نقاشی دیواری است و به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، به احتمال قوی با وجود داشتن رنگ و بوی دوره صفویه، به اوایل قاجاریه مربوط می شود، ضمن آنکه بخش اندرونی شامل زیرزمین، همکف و طبقه اول به وسیله یک راهرو از قسمت بیرونی که دو طبقه است، جدا می شود. خانه تاریخی مجتهدی ها در سال 1381 با شماره 7536 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

چه باید کرد؟

بدیهی است که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به عنوان متولی بناهای تاریخی پیش از شروع عملیات حفاری و در حین انجام آن تذکرهای لازم را به سازمان قطار شهری تبریز برای رعایت اصول ایمنی و آسیب به خانه تاریخی مجتهدی ها داده، اما مشکلاتی از این قبیل که «مشت نمونه خروار» است، به اشکالات دیدگاه کلان در حوزه توسعه بر می گردد. از این منظر، تصمیم سازان در جامعه ما بر این باورند که طرح های توسعه باید به هر قیمت ممکن پیش رود و در این مسیر، گاه داشته های زیست محیطی یا میراثی، فدای دستاوردهای کوتاه مدت می شود و میراث آیندگان به فنا می رود. بر این مبنا، خانه تاریخی «مجتهدی ها» به عنوان جزیی از پایگاه جهانی بازار تبریز میراث ارزشمندی است که سازمان قطار شهری تبریز باید با اتخاذ تدابیر لازم، زمینه پیشبرد همزمان اهداف حفاری مسیر مترو و صیانت از یک سازه تاریخی را فراهم کند. امید که دیدگاه «توسعه پایدار» به معنای واقعی آن در جامعه نهادینه شود و تصمیم سازان و تصمیم گیران در اجرای طرح های توسعه ای، منافع نسل های آینده را نیز در نظر بگیرند. کلانشهر تبریز بیش از یک هزار خانه تاریخی دارد که حدود 400 باب از آن ها توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شناسایی شده اند. با توجه به اینکه تبریز تا روی کار آمدن پهلوی، به مدت بیش از یک قرن دارالسطنه ایران و ولیعهدنشین و با بیش از 250 هزار نفر جمعیت از نظر اقتصادی پررونق ترین شهر ایران بود، خانه های تاریخی زیادی در آن به یادگار مانده که صیانت از آن ها برای نسل آیندگان، وظیفه ای همگانی است. در نهایت باید گفت که اجرای طرح های عمرانی در فضاهای تاریخی برای نخستین بار در جامعه ما تجربه نمی شود و انباشتی از تجربه جهانی در این حوزه وجود دارد، پس باید به گونه ای عمل کرد که نه طرح های عمرانی تعطیل شود و نه بناهای تاریخی به عنوان عنصر هویت بخش جامعه ایرانی، آسیب بینند.

منبع: ایرنا