پرندگان مهاجر از کجا و کی به ایران سفر می کنند؟

ایلنا/ بدنبال آخرین خبرهای بدست رسیده، این پرسش مطرح می گردد که پرندگان مهاجر از کجا و کی به ایران سفر می کنند؟

پرنده نگری در حال حاضر در میان علاقمندان به طبیعت یکی از شاخه های اکوتوریسم بسیار پرمخاطب در جهان است. یکی از دلایل این علاقمندی، دنیای گسترده و متنوع پرندگان و رفتارهای جذاب آنها است، پرندگانی که با زیبایی های خاص و شگفت انگیز، رفتارهای متنوعی را از خود نشان می دهند.

پرنده نگری فعالیتی بر پایه احترام به طبیعت و لذت بردن از دنیای زیبا و پر راز و رمز پرندگان است. در اصل پرنده نگری یک فعالیت تفریحی علمی بوده که به واسطه داشتن جاذبه های فراوان مورد استقبال بسیاری از مردمان علاقمند به طبیعت قرار گرفته است. پرنده نگری یکی از تفریحات محبوب بیش از ده ها میلیون نفر در سراسر دنیا محسوب می شود. کشور ایران به لحاظ ظرفیت های پرنده نگری از این قاعده مستثنی نیست و در یک دهه گذشته شمار علاقمندان به این شاخه از اکوتوریسم در کشور در حال رشد بوده و در گروه های مختلف پرنده نگری به سفر برای تماشای پرندگان می پردازند.

در تعریف پرنده نگر باید گفت، پرنده نگرها افراد مشتاقی هستند که همواره در حال مطالعه، سفر و تلاش برای جستجو و یافتن پرنده های آزاد و وحشی به خصوص گونه های جدید هستند. برای پرنده نگرها احترام به قوانین طبیعت و رعایت تمام اصول مرتبط با اکوتوریسم یک اصل محسوب می شود.

ایران یکی از مهمترین کریدورهای سالانه مهاجرت پرندگان است

دکتر صیاد شیخی ئیلانلو، کارشناس تنوع زیستی درباره زمان ورود پرندگان مهاجر و فصل هایی که به ایران وارد می شوند، گفت: پرنده های مهاجر عمدتا از سمت سیبری و آفریقا و در کریدور مهاجرتی مهم سیبری به آفریقا وارد کشور می شوند؛ البته پرندگان مهاجر در دو پیک مهاجرتی به کشور وارد می شوند که یکی از این پیک ها در پاییز و زمستان است که پرندگان مهاجر در سواحل شمال، جنوب و برخی از تالاب هایی ایران وارد می شوند و عمدتا پرنده های مهاجر از سیبری، کشور روسیه و کشورهای که عرض های جغرافیایی بالایی قرار دارند، به این مناطق وارد می شوند.

بخش دیگر پرندگان مهاجر در فصل های بهار و تابستان وارد ایران می شوند که از سمت آفریقا و کشورهای دارای عرض های جغرافیای پایین هستند که در زیستگاه های مختلف ایران حضور دارند و میتوان آنها را در مناطق زیادی از ایران مشاهده کرد.

وی پیرامون اینکه پرندگان مهاجر از کجا و کی به ایران سفر می کنند؟ ادامه داد: یک سری گونه ها هم به صورت مهاجر گونه از کشور گذر می کنند و در مسیر عبور خود در تالاب ها و سواحل ایران استراحت و تغذیه کرده و مجدد به مسیر خود ادامه می دهند. به طور کلی ما سه نوع پرنده مهاجر در ایران داریم، پرندگان مهاجر پاییز و زمستان گذران که عمدتا در تالاب های ایران حضور دارند و پرندگان بهار و تابستان گذران که به طور معمول در گروه زادآور هستند و برای تولید مثل به زیستگاه های ایران می آیند و یک سری هم پرندگان عبوری هستند که از زیستگاه های ایران برای استراحت و تغذیه استفاده می کنند.

گونه های خاص پرندگان، پتانسیلی برای جذب گردشگران خارجی است

این کارشناس تنوع زیستی درباره بازار گردشگری از طریق پرنده نگری گفت: در پاییز و زمستان سواحل جنوب زیستگاه های بسیار خوبی برای پرندگان هستند و همچنین در فصل بهار و تابستان دیگر زیستگاه هایی که در ایران است گواه از پتانسیل خوبی برای جذب گردشگران می دهد. موقعیت کشور در بین سه منطقه جغرافیایی پالئارکتیک، ایندومالیا و آفروتروپیکال قرار گرفته که هر کدام از این موارد گونه های خاص خود را دارند که باعث خلق یک سری ظرفیت های پرنده نگری برای ایران هستند، از دیگر پتانسیل هایی که ایران با خود دارد تنوع فصلی است که گونه های مختلف پرنده های مهاجر از دیگر نقاط دنیا در ایران قابل مشاهده است.

این دست موارد با خود جذابیت های را به همراه دارد، البته باید متذکر شد از لحاظ رتبه بندی دارای رتبه بالایی در بازار گردشگری پرنده نگری نیستیم ولی همچنان وضعیت کشور با توجه به گونه های خاص در شرایط بدی قرار ندارد.

وی ادامه داد: ایران همواره در مسیر مهمترین کریدورهای سالانه مهاجرت پرندگان از جمله کریدور شرق آسیا غرب آفریقا و کریدور آسیای مرکزی بوده است که این خود یک جاذبه گردشگری برای ایران است. همچنین استان های گیلان، خوزستان، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان می تواند به عنوان مناطق با اولویت بالا برای جذب گردشگران پرنده نگر باشد، گونه های خاص همچون میش مرغ، زاغ بور و سیاه خروس و این دست گونه ها می تواند گزینه ای برای جذب گردشگر در سطح بین الملل و داخلی باشد.

تشریح کدهای اخلاقی و رفتاری در حوزه پرنده نگاری

شیخی در خصوص عکاسی از پرندگان و رعایت اصول کدهای اخلاقی چنین گفت: باید کدهای اخلاقی و رفتاری نسبت به تصویربرداری و عکاسی از پرندگان رعایت شود. خوشبختانه در این مسیر تا حدود زیادی کدهای اخلاقی رعایت می شود اما گاهی به طور مثال طعمه هایی به صورت دستی برای جذب گونه های پرنده ها گذاشته می شود تا امکان عکاسی از آنها محیا شود اما متاسفانه این روش ممکن است برای پرندگان آسیب زننده باشد.

استفاده های مکرر از دستگاه های پخش صدا باعث اخلال در رفتار پرندگان می شود و همچنین نزدیک شدن بیش از حد به لانه های پرنده ها به خصوص در زمان زادآوری بسیار آسیب زا است، چرا که پرنده تخم های خود را رها می کند و دگیر به لانه خود بر نمی گردد. همچنین باید حد فاصل را برای گونه های خاص که در معرض انقراض هستند، رعایت شود.

دستگاه پخش صدا و طعمه گذاری به پرندگان آسیب می زند

وی در ادامه درباره ی دستگاه های پخش صدا و طعمه تاکید کرد: باید یک سری استانداردهایی در این زمینه در نظر گرفته شود؛ اصولا گذاشتن دستگاه های پخش صدا و طعمه برای جلب پرنده ها برای عکاسی، تصویربرداری کار درستی نیست و اگر قصد بر ثبت تصاویر پرنده ها است ترجیح بر این است که استفاده از طعمه و دستگاه پخش صدا در بین نباشد. گاهی برای بحث های آموزشی و ترویجی نیاز است که تصاویری از پرندگان وجود داشته باشد؛ بالاخره عکس و تصاویری که از پرنده ها در مراحل و شرایط مختلف گرفته می شود، در آگاه سازی عمومی و جلب مشارکت عمومی برای حفاظت پرندگان نقش بسزایی دارد.

همچنین در مسیر شناخت ارزش های آنها بسیار مفید است، باید در جهت آسیب نرساندن به گونه ها مراقب بود و تا جای ممکن از استفاده دستگاه پخش صدا و طعمه گذاری جلوگیری شود و اگر زمانی قصد انجام آن بود، باید براساس نظر متخصصان و استفاده از دستورالعمل ها صورت گیرد.

پرندگان دامنه ترس های متفاوتی دارند

شیخی در ادامه گفت: گونه های مختلف، دامنه های متفاوتی از ترس دارند بنابراین نمیتوان یک فاصله قطعی را بیان کرد. در مجموع 568 گونه پرنده در حال حاضر در ایران وجود دارد و هر کدام از این گونه ها رفتار خاص خود را دارند. به همین دلیل در حین مشاهده و عکاسی از پرنده ها باید کارشناس و محیط بانان در این مسیر نقش تسهیل کننده داشته باشند و آن فواصلی که برای عکاسی لازم است بیان کنند تا بازدید کنندگان آن را رعایت کنند اما باید دستور العملی در جهت حفاظت در حین عکاسی و تصویربرداری تهیه شود و در سطح گونه های مشابه قرار داده شود تا حدالمقدور این موارد در حین تصویربرداری از پرندگان در نظر گرفته شود.

رها کردن تخم ها، نتیجه ورود به حریم پرندگان ماده

وی خاطرنشان کرد: نکته ای که باید متذکر شد این است که حساسیت در فصل تخم گذاری و زادآوری بسیار بالا است، اگر بیش از حد به لانه پرنده ماده نزدیک شد، موجب ترس و اضطراب پرنده ماده می شود که این مسئله در نهایت منجر به رها و ترک پرنده از تخم های خود می شود و امکان عدم بازگشت آن پرنده به لانه هم وجود دارد و به خاطر همین توصیه می شود که در فصل های تخم گذاری فاصله کاملا رعایت شود. همچنین پرندگان مهاجر عبوری که به صورت موقت به طور مثال یک هفته، پنج روز یا ده روز در تالاب ها حضور دارند، اگر استرس به آنها بیش از حد وارد شود، پرنده ها آن تالاب را ترک کرده و در مسیر مهاجرت خودشان به مشکل برخورد می کنند.

توضیح درباره ارزش اقتصادی پرنده نگری

کارشناس تنوع زیستی درباره حضور شکارچیان پرندگان گفت: یکی از مشکلات فعالان محیط زیست در حوزه پرندگان همچون دیگر حوزه های محیط زیست حضور شکارچیان غیر مجاز است، به خصوص در شهرهای مازندران و خوزستان که موجب آسیب به پرندگان می شوند. پرندگانی که مورد شکار قرار می گیرند، دو نوع آبزی و خشکی زی هستند که در پرندگان آبزی اردک ها بیشتر در تالاب ها به صورت غیرمجاز شکار می شوند در بخش پرندگان خشکی زی دو گونه پرنده شکار می شوند، هوبره و پرندگان شکاری که در واقع کشورهای حاشیه خلیج فارس برای قوشبازی آنها را به صورت غیرمجاز شکار می کنند یا از کشور این پرنده ها صید می شوند و به صورت قاچاق به کشورهای حاشیه خلیج فارس برده می شوند.

وی در ادامه تصریح کرد: کمبود نیروی محیط بان برای یگان های دریایی و تالاب ها وعدم وجود امکانات و تجهیزات لازم برای محیط بان ها از دلایلی است که شکارچی ها به تالاب ها وسواحل دریایی ورود کرده و پرندگان را شکار می کنند. یکی از رویکردهای مهم برای جلوگیری از شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه های پرندگان توجه به ارزش های اقتصادی خدمات اکوسیستمی است که خدمات اقتصادی ناشی از پرنده نگری می تواند در این زمینه در جهت کاهش تعارضات نقش سازنده ای را ایفا کند.

به طور مثال، مطالعه ای در کشور مکزیک بر روی زیستگاه های تالابی نشان داد که ارزش اقتصادی پرنده نگری می تواند ارزش اقتصادی بیش از 24 برابر را برای جوامع محلی و دولت های محلی تامین کند. لذا مدیریت و توسعه پرنده نگری و دیگر شاخه های اکوتوریسم می تواند به حفاظت بلند مدت از پرندگان کمک شایانی کند.