معماری ارگ بلقیس، بنایی تاریخی و تاثیرگذار

در نزدیکی شهر اسفراین استان خراسان شمالی مجموعه باستان شناسی شهر بلقیس قرار گرفته که دارای وسعتی به اندازه 150 هکتار می باشد. این مجموعه تاریخی یکی از بی نظیرترین معماری های خشتی و گلی ایران را داراست و گذشته تاریخی آن به سال های آغازین دین اسلام باز می گردد. مکانی که این مجموعه باستان شناسی در آن واقع شده در زمان های قدیم یک شهر باستانی به نام شهر بلقیس بوده که در طول تاریخ به دفعات متعدد مورد چپاول و غارت اقوام مختلف شامل مغول ها، عرب ها، افغان ها و ازبک ها قرار گرفته است. گفته می شود که قدمت تاریخی این شهر باستانی چیزی در حدود 4000 سال است. شهر باستانی بلقیس که در جنوب غربی شهر اسفراین و در شرق روستای جوشقان قرار دارد دارای بخش هایی چون قلعه بلقیس، خندق که دور تا دور حصار شهر کشیده شده و مقبره شیخ آذری، راسته بازاری و مسجد، کوره سفالگری، آب انبار، بنایی معروف به یخدان در داخل حصارها می باشد. این مجموعه عظیم در دوران گذشته در مسیر جاده ابریشم قرار داشته، معماری ارگ بلقیس از اهمیت استراتژیکی زیادی برخوردار بوده و در زمان های گذشته و قبل از نابودی کامل آن توسط افغان ها دارای رونق اقتصادی خوبی بود. مقاله تاریخچه ارگ بلقیس شما را هر چه بیشتر با دسترسی به ارگ بلقیس آشنا می کند.

مشخصات قلعه بلقیس

معروف ترین بنای این شهر باستانی قلعه بلقیس می باشد که از بین دیگر بناهای این شهر باستانی تقریبا سالم مانده است. قدمت این بنای باستانی به 1200 سال پیش باز می گردد. قلعه ای که براساس نظریات مختلف باستان شناسان قدمت آن به دوران ساسانیان باز می گردد. گفته می شود که تا سال های پایانی دوره قاجار هم افرادی در این قلعه دیدنی زندگی می کردند. معماری ارگ بلقیس را افغان ها در حدود 256 سال پیش که به ایران حمله کردند، از بین بردند. قلعه بلقیس را با نام نارین قلعه نیز می شناسند و با شماره ثبت 4497 در سال 1380 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مساحت این قلعه زیبا چیزی در حدود 551712 متر مربع می باشد و دارای 29 برج بوده که ارتفاع هر یک از برج ها به 11 متر می رسد و شواهد میدانی حاکی از این است که در سه طبقه ساخته شده بود. دور تا دور این قلعه را نیز خندق کنده بودند. در ساخت قلعه بلقیس دیدنی از مصالحی چون گل، خشت، چوب و آجر استفاده شده است. درب ورودی تاریخچه ارگ بلقیس هم در سمت شمالی غربی واقع شده که در دو سمت این درب ورودی دو برج بزرگ برای دیدبانی و نظارت قرار داشت.

فرق قلعه بلقیس با قلعه های دیگر ایران

اکثر قلعه هایی که در ایران در طول دروان گذشته ساخته شده بر بالای کوه ها قرار دارند و دارای مسیرهای صعب العبور بوده تا دسترسی به آن سخت باشد اما این قلعه برعکس دیگر قلعه ها در دشتی وسیع قرار گرفته و دور تا دور آن خندقی حفر شده بود و برج های مختلفی هم در قسمت های مهم و حساس معماری ارگ بلقیس برای حفاظت از این قلعه دیدنی وجود داشت.

وجه تسمیه شهر بلقیس

در مورد این که نام این شهر چرا بلقیس گذاشته شده نظریات مختلفی وجود دارد. برخی بر این عقیده هستند که این نام را جوینگان عتیقه جات بر این شهر نهاده و برخی دیگر این شهر را به مادر تیمور گورکانی که نامش بلقیس خاتون بود، ارتباط می دهند و برخی هم می گویند برای این که این شهر در حمله اعراب ویران نشود آن را تغییر نام داده اند زیرا همان طور که می دانید مقبره کوروش را مقبره مادر حضرت سلیمان نامیدند تا از تخریب به دست اعراب در امان بماند. از نظر مورخان تاریخچه ارگ بلقیس توسط اسفندیار پسر گشتاسب ساخته شده است.

اکتشافات مجموعه باستان شناسی بلقیس

باستان شناسان در طی بررسی ها و کاوش هایی که در طول دوران مختلف در این مجموعه باستانی انجام داده، توانسته اند در آن آثاری چون ظروف سفایل لعاب دار، سفال های نوع نیشابوری و همچنین سفالینه هایی به رنگ سفید و آبی که به دوران صفویه تعلق داشته، سکه های مسی دوران سامانی، تخته نردی از جنس عاج، طاس، مهره بازی فرد و مجسمه های سفالینه به شکل اسب است را کشف کنند.

کاربری امروزی قلعه بلقیس

امروزه خوشبختانه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بخش بزرگی از دیوار قلعه بلقیس را مرمت کرده و در داخل آن سایت موزه های را راه اندازی نموده است. همچنین بنای شیخ آذری نیز مرمت شده و در محوطه تاریخی شهر بلقیس نیز تابلوهای راهنما نصب گردیده و مسئولین ذیربط در نظر دارند که این مجموعه را به یک مجموعه گردشگری بزرگ در خراسان شمالی تبدیل کنند که پلان گردشگری آن نیز طراحی شده و در انتظار تایید نهایی در دسترسی به ارگ بلقیس می باشد.