معماری سعدیه | تلفیقی از معماری سنتی و مدرن

سعدیه که ما آن را به عنوان آرامگاه سعدی شیرازی می شناسیم یکی از جاذبه های تماشایی شهر شیراز به شمار می رود. از دیرباز تا کنون شیراز عنوان محبوب ترین مقصد را برای گردشگران به خود اختصاص داده است. با شنیدن نام شیراز اولین چیزی که شاید به ذهن ما مجسم شود حافظیه، مقبره حافظ شیرازی می باشد اما نباید که ما تاریخچه سعدیه آرامگاه شاعر پر آوازه پارسی گوی را فراموش کنیم. سعدی شاعر پرآوزاه پارسی گوی را همه دنیا می شناسند و بنابراین افراد زیادی در طول سال برای دیدن مقبره ای این شاعر عالی رتبه به ایران سفر می کنند و خود را به شیراز می رسانند. شاید برایتان جالب باشد که این مکان که به نام معماری سعدیه شناخته می شود روزگاری خود سعدی در اینجا زندگی می کرده که بعدها تبدیل به آرامگاه ایشان شد. برای کسانی که قصد دیدن دیدنی های سعدیه را دارند باید به انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا که در سمت دامنه کوه در شمال شرقی شهر شیراز قرار دارد، مراجعه کنند.

بخشی از زندگی نامه شاعر بزرگ سعدی شیرازی

شرف الدین مصلح شیرازی که به سعدی شیرازی معروف است، نویسنده و شاعر کشورمان بود که در قرن هفتم هجری قمری می زیست. اگر به برخی مراجع تاریخی معتبر رجوع کنیم می بینیم که تولد این شاعر در سال 585 هجری قمری و در برخی مراجع دیگر 606 هجری قمری بوده است اما در مورد وفات سعدی شیرازی معروف سال 691 هجری قمری در بسیاری از این مراجع ثبت شده است. سعدی در خانواده ای که همگی اهل آن خانواده از علمای دینی بودند، چشم به جهان گشود. شعرهای سعدی و نوشته های او آهنگ زیبایی دارد.

مرا معلم عشق تو شاعری آموخت همه قبیله من عالمان دین بودند

سعدی که متولد شده شیراز است در زمان کودکی پدرش را از دست داد و با مادر خود که اهل کازرون بود، زندگی می کرد. مکتب را پشت سر گذاشت و مقدمه های علم و دانش را فرا گرفت و در نوجوانی علاقمند به دانش دین در تاریخچه سعدیه شد. شرایط آشفته ایران در اواخر سلطنت محمد خوارزمشاه که با حمله غیاث الدین خوارزمشاه به شیراز همراه بود، باعث شد سعدی جهانگردی خود را در تاریخچه سعدیه در 1126 میلادی شروع کند. او به هندوستان، حبشه، مصر سفر کرد که سی سال سفرهای او طول کشید. بعدها او برخی از این حکایت های دوران سفرش را در کتاب بوستان و گلستان خود نقل کرده است. سعدی در مدرسه نظامیه در بغداد درس خوانده بود و در آنجا کار می کرد و به واسطه آن کار حقوق و دستمزد دریافت می کرد. از نوشته های سعدی در تاریخچه سعدیه متوجه می شویم که در سفرهایش رنج زیادی کشیده است. در گلستان آن حکایتی را می خوانیم که محتوایش این گونه است: روزگاری پاهای سعدی پاچوشی نداشت، زمانی که مسجد کوفه را دید داخل آن شد و سپس شخصی را دید که پای برای راه رفتن نداشت، با دیدن آن صحنه سعدی شکر خدا را به جای آورد. محتویات حکایت های سعدی بیشتر پر از اندرز و نصیحت در تاریخچه سعدیه است.

آثار معروف سعدی

از آثار سعدی شیرازی در تاریخچه سعدیه می توان به گلستان که به صورت نثر و متن به رشته تحریر در آمده، اشاره کرد. کتاب بوستان سعدی نیز سرشار از ذوق و احساس و عشق و محبت است که در غزلیات نقض و شیرینش در دیدنی های سعدیه آن را بیان کرده است.

تاریخچه ای از مقبره سعدی شیرازی

وزیر معروف آباقاخان یا همان خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوانی در ;تاریخچه سعدیه در قرن هفتم تصمیم گرفت برای اولین بار در بالای قبر سعدی آرامگاهی بسازد که بعدها یعقوب ذوالقدر کسی که بر فارس فرمانروایی می کرد، دستور داد تا این مقبره را نابود سازند. سالیان سال بعد در 1187 هجری قمری کریم خان زند دستور داد تا بر روی قبر سعدی مقبره ای باشکوه بسازند که دو طبقه داشت و از آجر و گچ ساخته شده بود. در طبقه پایین این مقبره در دیدنی های سعدیه یک راهرویی وجود داشت که در آنجا پله های طبقه دوم آغاز می شد که بعدها فتحعلی خان زند در دوره قاجار یعنی سال 1301 هجری قمری دستور بازسازی آن را داد و چند سال بعد از او حبیب الله قوام الملک خان دستور داد تا بخش هایی از معماری سعدیه را تعمیر و بازسازی کنند.

نوع معماری مقبره سعدی شیرازی

محسن فروعی طراحی معماری سعدیه را در سال 1330 تمام کرد و به همراهی علی اکبر صادق طرح آن را از معماری گذشته و اصیل و سنتی ایران الهام گرفت. محسن فروغی از جمله معمارهایی بود که گذشته ایران برایش مهم بود و علاوه بر آن در طرح های خود از معماری اصیل ایرانی الهام می گرفت و معماری های مدرن و پیشرفته را طرحی می نمود. او برداشت سطحی از گذشته را نوعی نگاه سطحی گرا می دانست. از نظر او رابطه ساختمان از لحاظ کل و شیوه در دو دسته قرار دارد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. در انجمن ملی کشور گزارشی وجود دارد که معماری سعدیه را این گونه توصیف می کند: طرح معماری سعدیه از یک راهروی بسیار باریک کشیده و ایوان هایی بلند که دارای ستون می باشد، ساخته شده و بیشتر حرف L در زبان انگلیسی را به نمایش می گذارد. کریم خان زند مقبره ای را که برای سعدی ساخته بود که تا سال 1327 هجری قمری برپا بود. در سال بعد یعنی در سال 1329 انجمن آثار ملی کشورمان و علی اصغر حکمت ساختمان جدیدی را جایگزین آن بنای قبلی کردند و مراسم افتتاحیه دیدنی های سعدیه به طور رسمی در ماه اردیبهشت سال 1331 برگزار شد و در واقع ساختمان کنونی تلفیق و آمیزه ای از طراحی کاخ چهل ستون و معماری های جدید و قدیم ایران ایجاد شده و طراحی ورودی بنای باشکوه سعدیه توسط آندره گدار که هنرمند اهل فرانسه می باشد، انجام داده است.

روز سعدی چه روزی است؟

روز اول اردیبهشت سال 1381 توسط مرکز سعدی شناسی کشورمان به عنوان روز سعدی اعلام شده که در سال 1389 در اول اردیبهشت ماه توسط شاعران جهان سازمان فرهنگی ایرانی و خارجی که در اجلاسی که در شیراز برگزار شد، شرکت داشتند به عنوان روز سعدی در تاریخچه سعدیه به رسمیت شناخته شد.

ویژگی های عمارت سعدیه

آرایش هشت ضلعی معماری سعدیه که سنگ قبر در میانه و وسط آن قرار گرفته و سقف آن هم با کاشی هایی با رنگ فیروزه ای زیبا زینت داده شده و هفت عدد کتیبه در هفت ضلع این بنا قرار دارد که روی آن قسمت ها و بخش هایی از قصاید و بدایع و گلستان و بوستان نگاشته شده که توسط ابراهیم بوذری با خطی خوش وزیبا به نگارش در آمده است. کتیبه دیگری از علی اصغر حکمت در دیدنی های سعدیه موجود است که بر روی قبر قرار داده شده و شهر زیر با خط نستعلیق بر روی آن حک شده است:

کل شی هالک و انت الباقی کریم السجایا، جمیل الشیمنبی البرایا، شفیع الامم

از دیگر جذابیت ها و زیبایی های معماری سعدیه حوض ماهی آن است که در ناحیه سمت چپ واقع شده و دقیقا داخل آرایش هشت ضلعی این حوض مساحت 30.25 متر مربع زیر بنا دارد و به واسطه 28 عدد پله به صحن آرامگاه متصل می شود. روایاتی از گذشته گویای این مطلب است که سعدی برای خود حوضچه ای ساخته بود از جنس مرمر که درون آن آب جاری بود. ازاعتقادات و عقاید مردم گذشته شیراز نشستن در آب این حوضچه ها مخصوصا در شب های چهارشنبه سوری بود و مردم آبی را که در این حوضچه ها جاری بود و از قناتی در دوردست تامین می شد بسیار با ارزش و حتی مقدس می دانستند و در داخل این حوض ماهی، کاشی های استفاده شده که به سبک دوره سلجوقی باز می گردد و در سال 1372 استاد کاشیکار آن را طراحی کد و مجری این طرح اداره میراث فرهنگی کشور بود. از دیگر ویژگی های این حوض ماهی، قرارگیری یک نورگیر بر قسمت بالایی حوض که دارای آرایش هشت ضلعی می باشد و در اطراف دو نورگیر دیگر وجود دارد که شکلی چهار ضلعی دارند. در کناره های حوض ماهی، 2 بنای ساخته شده از آجر وجود دارد که بخش اداری و دفتر این مجموعه به حساب می آید. همچنین کتابخانه عمومی سعدیه هم در نزدیکی آرامگاه سعدی شیرازی واقع شده و همچنین در زیر زمین معماری سعدیه اتاقی است کاشی کاری شده که به عنوان چایخانه سنتی از آن استفاده می شود. کتیبه ای که مشخص است در گذشته، به سردر آرامگاه متصل بوده، در درون آرامگاه قرار دارد. این کتیبه که شواهد امر حاکی از آن است که به دوران کریم خان زند مربوط است، بعضی از قطعات آن در یک رویدادی شکسته شده و امروزه در داخل دیدنی های سعدیه محافظت می شود. این قطعه به دلیل تغییر آسفالت آن منطقه و خاک برداری از دل خاک بیرون آورده شد و اشعاری بر روی آن از این شاعر نوشته شده که به صورت زیر می باشد:

خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی

ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید هزار سال پس از مرگ او گرش بویی