سفر به اورامان | معرفی جاذبه های گردشگری اورامان

اورامان ناحیه ای کوهستانی و مرتفع می باشد. وجود عوارض طبیعی متعدد و جاذبه های گردشگری اورامان نظیر، کوهستان ها، جنگل ها، چشمه ها، آبشارها، غارها، دره ها، رودها، رودبارها، مناظر و چشم اندازهای زیبا و تنوع گیاهی و جانوری قابل توجه این ناحیه را برای توریسم و مخصوصا اکوتوریسم در تمام فصول سال (به ویژه فصل بهار) مستعد نموده است. گذشته از این بقایای آثار تاریخی، وجود فرهنگ و آداب و رسوم ویژه، توسعه مراودات مرزی و استقرار تدریجی بازارچه ها و مناطق تجاری ویژه در برخی نقاط اورامان، وسعت این استعداد را بیشتر کرده و می رود تا در آینده ای نه چندان دور به عنوان یک قطب گردشگری مهم در غرب کشور مطرح شود. جاهای دیدنی اورامان مانند نگینی درخشان در این سرزمین می درخشد. پس با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای سفر به مکان های دیدنی اورامان...

آشنایی با سفر به اورامان

دیدار از اورامان و مکان های دیدنی اورامان نیاز به برنامه ریزی زمان بندی شده دقیق دارد. امری که به عهده ی شرکت های خدمات توریستی است. با این وصف حرکت در هر مسیری (چه به صورت جمعی و چه به صورت فردی) نیاز به راهنمای مجرب و آشنا دارد. علاوه بر این، هر مسیری نیازمند وسیله نقلیه مناسب خود است. اگر گروهی یا فردی بخواهد از سایت های مهم گردشگری اورامان دیدار داشته باشد، حداقل به یک هفته زمان نیاز دارد. اما می توان برنامه های کوتاه تری را نیز اجرا نمود.
تورهای بهاری زمان بیشتری را می طلبند، اما تورهای پاییزی و زمستانی می توانند کوتاه تر باشند.

جاذبه های طبیعی و زیست محیطی

این دسته از جاذبه های گردشگری اورامان در این ناحیه بغایت فراوان بوده و می توان ادعا کرد که اورامان از این لحاظ کم نظیر است. اکنون برخی از آن ها معروفیت جهانی پیدا کرده و سالیانه ده ها و شاید صد هزار نفر از سرزمین های دور و نزدیک به دیدار جاذبه های گردشگری اورامان می آیند. با این حال می توان ادعا کرد که بسیاری از جاذبه های طبیعی این سرزمین هنوز آن طور که باید و شاید معرفی نشده و در گمنامی باقی مانده اند.

کوه ها

ناحیه اورامان ناحیه ای کوهستانی و پربرف و باران است. کوه های این منطقه عموما جهت شرقی- غربی داشته و به موازات هم قرار گرفته اند. برخی کوه های منفرد نیز در حد فاصل آن ها واقع شده اند. در مجموع میزان بارندگی سالیانه حدود 700 تا 900 میلی متر برآورد می شود که بخش اعظم این بارش به صورت برف و در قلل و دامنه کوه ها صورت می گیرد. کوه های اورامان بخشی از رشته کوه زاگرس مرکزی به حساب می آیند. این کوه ها تاریخا در شکل دهی به فرهنگ و معماری مردمان اورامان نقش به سزایی داشته اند، زیرا ادامه حیات این مردم متکی به ذخایر موجود در کوه ها بوده است. آواز معروفی مانند سیاچمانه فقط بر بلندای کوه های اورامان قابل فهم است. بسیاری از شعرا و ادیبان اورامان در وصف کوه ها و عظمت آن ها قلمفرسایی کرده و اشعار فراوانی سروده اند.
بلندترین قله اورامان، حویخانی در کوهستان شاهو و مشرف به روستای شمشیر حدود 3400 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. معروف ترین کوه های منطقه که هرکدام دارای قلل متعدد نیز هستند عبارتنداز:

شاهو: این کوهستان مهم ترین و معروفترین کوه منطقه اورامان می باشد. شاهو بلندترین کوه در استان های کرمانشاه و کردستان محسوب شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا حدود 3000 متر است. شاهو که شرق اورامان را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می نماید، از شمال شرقی شهر روانسر شروع شده و تا کناره رودخانه سیروان در نزدیکی روستای داریان از مکان های دیدنی اورامان امتداد دارد. به طور متوسط طول و عرض شاهو به ترتیب حدود 75 و 10 کیلومتر می باشد. این کوه دارای قلل معروفی چون ساناو مشرف به شهر جوانرود و گردنه مله پلنگانه، پیر خدر مشرف به روستای قوری قلعه، الیسور مشرف به شهر شاهو، حویخانی مشرف به روستای شمشیر، هواره برزه مشرف به روستاهای دیوزناو و پالنگان، زاولی مشرف به شهر پاوه و نور مشرف به روستای داریان است. شاهو دارای مراتع و چراگاه های فراوان و نیز ییلاقات متعدد می باشد که با صفاترین و معروف ترین آن ها عبارتنداز: شیلانان، پیاز دول، میشیاو و گاول.
تنوع گیاهی شاهو قابل توجه بوده و حدود 30 نوع گل و گیاه در ارتفاعات مختلف آن رویش دارند، برخی از این گیاهان تعلیفی، تعدادی خوراکی، برخی معطر و بعضی سمی و تعدادی نیز دارای خواص درمانی هستند. برخی گل های شاهو در زیبایی کم نظیر بوده و تعدادی نیز منحصر به فرد می باشند. تنوع جانوری شاهو نیز قابل توجه است، اما متاسفانه به علت شکار بی رویه، نسل برخی جانوران از جمله "کبک دری" در حال انقراض می باشد. بنا به گفته پیشینیان قبلا در شاهو "پلنگ" مشاهده شده است.
خرس، روباه، شغال، گرگ و... از جمله جانوران موجود در شاهو هستند.
جنس سنگ های شاهو عمدتا آهکی است. در دامنه ارتفاعات شاهو تعداد زیادی چشمه وجود دارند که تامین کننده آب کشاورزی، باغداری و شرب شهرهای پاوه، روانسر و بخشی از جوانرود و نیز تعدادی از روستاهای منطقه هستند. بخش فراوانی از آب رودخانه سیروان از چشمه ها و چشمه سارهای دامنه شاهو تامین می گردد. چشمه یا سراب روانسر در ضلع شرقی و چشمه داریان در ضلع غربی آن قرار گرفته اند که از حجم آب قابل توجهی برخوردار می باشند. بر دامنه های شمالی و جنوبی آن نیز صدها چشمه کوچک و بزرگ جاری هستند. غار آبی معروف "قوری قلعه" در دامنه جنوبی شاهو از زیباترین جاذبه های گردشگری اورامان واقع شده است.
هرچند که احتمال ساخت پیست اسکی و برقراری تله کابین در ارتفاعات شاهو وجود دارد. شاهو از جاذبه های گردشگری اورامان با امکانات فراوان اش می تواند یکی از جاذبه های توریستی مهم برای کوهنوردان و تفریح کنندگان و طبیعت گردان در فصول مختلف سال، به ویژه بهار و زمستان باشد.
برای رفتن به شاهو مسیرها و راه های متعددی وجود دارند. علاوه بر مسیرهای قدیمی مالرو که عموما از شهرها و روستاهای دامنه شاهو تا هوارگه ها (ییلاقات) و قلل ادامه داشته و فعلا مناسب کوه گردی و کوه نوردی هستند، جاده ی جدید الاحداث نیز تردد با خودروهای شخصی و حتی عمومی به ارتفاعات شاهو را بسیار آسان نموده است.

دالانی: این کوهستان در منتهی الیه شمال غربی اورامان قرار گرفته و شهرهای نوسود و نودشه و چندین روستا در دامنه های جنوبی و شمالی آن واقع شده اند. بخشی از مرز بین المللی ایران و عراق را دالانی تشکیل داده و قسمت بزرگی از آن در اقلیم کردستان عراق قرار گرفته است. جاده ای که شهرهای نودشه و نوسود را به شهر مریوان متصل می کند از دامنه و بر فراز این کوه گذر می کند. مسیر این جاده یکی از نقاط دیدنی و جاهای دیدنی اورامان (مخصوصا در فصل بهار) منطقه می باشد. هر چند که مسیر این جاده اکنون تماما آسفالت شده است، ولی عبور از آن در فصل سرما سخت بوده و به علت بارش برف سنگین حدود 5 ماه از سال کاملا مسدود است. بلندترین قله کوهستان دالانی حدود 3000 متر ارتفاع دارد و بر فراز آن می توان بخش هایی از اقلیم کردستان عراق (از جمله شهر شهرزور و شهر حلبچه) و شهر مریوان و دریاچه زریبار را مشاهده نمود.
گردنه شمشی، گردنه مل اندو، گردنه کله برودالا و گردنه تته از گردنه های معروف و دیدنی این گذرگاه می باشند. از قله های معروف دالانی می توان به سراجگاه، کله تنگه، سلوکاو و هون اشاره کرد. آب شرب و باغداری شهرهای نوسود و نودشه و روستاهای اطراف از چشمه های دالانی تامین می شود. چشمه بل و چشمه زلم به ترتیب منتهی الیه ضلع شرقی و غربی دامنه دالانی جاری می شوند که در جرگه پرآب ترین چشمه های اورامان محسوب می شوند. بر دامنه های این کوه ییلاقات باصفایی نظیر کراویه دول، دوره ویان، گولی، بنن، گناو، هیات و آوی سر قرار گرفته اند. آبشارهای فصلی و در همان حال دیدنی سلور و وزنه گوره، حوض دالانی، روستاهای توریستی هجیج و بلبر در ایران و احمد آباد در اقلیم کردستان بر ارتفاعات و کوهپایه های دالانی قرار گرفته اند. تنوع گیاهی و جانوری دالانی شباهت تقریبا کاملی به شاهو دارد. هم اکنون در مسیر جاده منتهی به مریوان در چندین جای باصفا، امکانات بیوته تابستانی برای طبیعت گردان با غذاهای محلی فراهم می باشد.

آتشگاه: این کوه در جنوب و جنوب غربی و شرقی شهر پاوه از جاهای دیدنی اورامان قرار داشته و از گردنه شمشیر یا سه راهی باینگان شروع شده و تا کناره های سیروان در نزدیکی روستای متروکه مرخیل ادامه دارد. آتشکاه در وسط دو کوه شاهو و ماکوان قرار گرفته است. در حد فاصل شاهو و آتشگاه، رودخانه پاوه رود یا شمشیر رود و در حد فصل آتشگاه و ماکوان، مرخیل رود جاری می باشند، که هر دو از سرشاخه های مهم سیروان محسوب می شوند. ارتفاع آتشگاه حدود 2500 متر است. بر دامنه جنوبی و شمالی آن چندین روستای گردشگری و تاریخی مانند، ساتیاری، زردویی، دودان، خانقاه، دشه و شهر باینگان قرار گرفته اند. بر اساس نوشته های تاریخی، کوهستان "آتشگاه محل یکی از آتشکده های دوره قبل از اسلام به این منطقه بوده و وجه تسمیه آن نیز گویای این موضوع می باشد. بر فراز آتشگاه، می توان نمای شهر پاوه و بسیاری از کوه های منطقه را مشاهده کرد. در دامنه های شمالی و جنوبی آتشگاه ییلاقات با صفا و خوش آب و هوایی قرار دارند که می توان به کرند، سردانی، ویراش، گرده، وزه پوچ، هیلاو، رزله و بیار اشاره نمود. قله های معروف این کوه شامل قله "آتشگاه، کله قندی یا بروژ، گزن و شولان" می باشند. جنگل معروف وشکه ناو و چشمه هیرتا بر دامنه غربی این کوه قرار گرفته اند. بر دامنه های شمالی و جنوبی آتشگاه نیز چشمه های زیادی جاری می باشند که معروف ترین آن ها عبارتنداز: هانه کوان، شلماو و نمراو بخش قابل توجهی از آب رودخانه سیروان از شاخه های پاوه رود و مرخیل رود تامین می شود. تنوع گیاهی این کوه نیز قابل توجه است. نوعی گل در اصلاح محلی لعل آتشگاه در دامنه های آتشگاه رویش دارد که فوق العاده زیبا و نسبتا نادر است. این گل زیبا که عموما در اطراف چشمه و ییلاق ویراش و در محدوده ای کم دیده می شود به علت بی توجهی عده ای از گردشگران نامسئول در آستانه انقراض قرار گرفته است.

ماکوان: کوهستان ماکوان از مکان های دیدنی اورامان نیز ارتفاع حدود 2500 تا 2700 متری داشته و در حد فاصل کوه های آتشگاه و کله خانی قرار دارد. رودخانه لیله در دره عمیق بین ماکوان و کله خانی جریان دارد. دامنه های شمالی و جنوبی آن شیب نسبتا تندی داشته و عموما جنگلی است. در ضلع شرقی، گردنه مله دشتی و در ضلع غربی گردنه رمه رو کوه ماکوان را به ترتیب از دو کوه کم ارتفاع تری به نام های گرمه زناو و کویله جدا می نمایند. روستای قدیمی مزران بر دامنه جنوبی ماکوان و در کناره رودخانه لیله قرار دارد. جاده ای فرعی از مسیر باینگان- مرخیل به طرف ییلاقات موجود در کوهستان ماکوان کشیده شده است. که خاکی و صعب العبور است. ییلاقات باصفا و دیدنی شوی سر، هره گال و زمگه بر بلندای ماکوان قرار دارند. چشمه معروف سپیاو که تا حوالی اردیبهشت آبدهی دارد، بر دامنه شمالی ماکوان و در نزدیکی دهی به همین نام قرار گرفته است. چندین چشمه دیگر از جمله سرده هانان، دووه و کنه نیز از دامنه های ماکوان جاری می شوند. تنوع گیاهی و جانوری ماکوان نیز مانند سایر کوه ها اورامان می باشد، اما بزکوهی ماکوان تاریخا از معروفیت زیادی برخوردار بوده است. بر فراز ماکوان بخش اعظم چشم اندازها و کوه های اورامان و نیز کوه های دورتری نظیر دالاهو، بمو و بالان بو از جاهای دیدنی اورامان قابل مشاهده اند.

کله خانی: این کوهستان نیز در حد فاصل ماکوان و دالاهو قرار دارد. دره واقع در این حد فاصل نیز محل جاری شدن رودخانه زمکان است. ارتفاع کله خانی نیز حدود 2500 متر بوده و از غرب شهر جوانرود شروع شده و تا روستای متروکه کانی سالار در کرانه سیروان ادامه دارد. بخش مهمی از آب رودخانه های لیله و زمکان را چشمه های واقع در دامنه های این کوه تامین می کنند. قله های معروف آن شامل کلیه مار، سوله، قمه چرمگ، تاران، مارش و بیزل می باشند.
چشمه معروف ریزه و آبشار بلند سوله بر فراز روستای زیران از دامنه های این کوه جاری هستند. ییلاقات معروف آن عبارتنداز: هشانه، هرده، گساو و کسلی. تنوع گیاهی و جانوری کله خانی مانند ماکوان می باشد. در طول زمان روستاهای متعددی بر دامنه های شمالی و جنوبی این کوهستان ساخته شده اند.

کوسالان: این کوهستان در بخش شمالی اورامان و در حدفاصل شاهو و دالانی از یک طرف و کره میانه و کره مریم از طرف دیگر واقع شده است. دره واقع در این حدفاصل محل جاری شدن شاخه دورود یا شمالی ترین سرشاخه اصلی سیروان از مکان های دیدنی اورامان است. ارتفاع کوسالان در حدود 2200 متر می باشد.
در حقیقت سه کوه شاهو، دالانی و کوسالان مثلثی را تشکیل می دهند که کوسالان ضلع شمالی شاهو ضلع جنوبی و دالانی ضلع جنوب غربی آن را ساخته و بخش اعظم آب سیروان در بستر آن جاری است. دامنه های شرقی و شمالی کوسالان رو به شهرهای سرو آباد و مریوان و دامنه های غربی و جنوبی آن رو به کوه شاهو دارند. جاده معروف به اورامان تخت از فاصله بین کوسالان و دالانی گذر کرده و مسیری دیدنی و پرجاذبه است. بخش مهمی از آب سیروان را چشمه های واقع بر دامنه های کوسالان تامین می کنند. به علت زیبایی و تنوع گیاهی رنگارنگ لقب عروس کوه های اورامان به کوسالان داده شده و در ادبیات و سروده های محلی جایگاه ویژه ای دارد. قلل معروف این کوه شامل: بموله برزه، میلالو، قلعه گاوران، ساکاو، عودالان، سروسکوی و پیر رستم می باشند. ییلاقات خوش آب و هوایی مانند: هیشور، ژونی، سردشت، بوکومارانی، سپونه، سرنهال، هانه لار، خویسمله، کاوه سور، کاو، هره را، پشت کمر، گچانی، پیر رستم و وزلی بر دامنه های کوسالان قرار گرفته اند.
در طول زمان چندین روستا از جمله دل، رودباری، ژیوار، مازی بن، دگاگاه و دورود بر دامنه های شمالی و جنوبی کوسالان ساخته شده اند.
شاخه ای از سیروان موسوم به شاخه دورود کوهستان کوسالان را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می نماید. روستاهای تاریخی اورامان تخت، سرپیر، کمالا و درکی در بخش غربی قرار گرفته اند.

سایر کوه ها

کوه هایی نیز اورامان را از مناطق همجوار مجزا کرده و می توان از آن ها به عنوان مرزها یا اضلاع جغرافیایی اورامان نام برد؛ کوه شاه نشین از جاهای دیدنی اورامان در منتهی الیه ضلع شمالی اورامان قرار گرفته و ارتفاع آن حدود 3000 می باشد. کوه قاضی بکر نیز با ارتفاعی در همان حدود و به موازات شاه نشین قرار داشته و به علت موقعیت مناسب، روستاهای متعددی در طول زمان بر دامنه های مختلف آن ساخته شده اند. کوه کره مریم از جاذبه های گردشگری اورامان نیز در بخش شمالی اورامان واقع شده و با حدود 2700 ارتفاع مشرف به روستاهای بزرگ و تاریخی مانند بیساران و پایگلان است. کوه عاشقان با بلندای 2600 متر و قله معروف و زیارتگاهی آن در گوشه شمال شرقی اورامان قرار دارد. کوه ابدالان با ارتفاع حدود 3000 متر در منتهی الیه ضلع شرقی اورامان واقع شده و مشرف بر جاده سنندج کامیاران است. کوه های کره میانه و قله برد با ارتفاعی حدود 2900 متر بر فراز شهرهای سروآباد و مریوان و در ضلع شمال غربی اورامان قرار دارند. کوه های بالان بو، شنروی و شرام در منتهی الیه ضلع غربی اورامان و مشرف به شهر معروف و تاریخی حلبچه و دشت شهرزور در اقلیم کردستان عراق می باشند.
کوه معروف دالاهو با ارتفاع حدود 2900 متر در منتهی الیه ضلع جنوبی اورامان و مشرف به شهر تازه آباد در شهرستان ثلاث باباجانی است. دالاهو از مکان های دیدنی اورامان در نزد پیروان آئین یاری از احترام و قداست ویژه ای برخوردار است. کوه های بمو و شاخ شمیران با ارتفاعی حدود 2000 متر در ضلع جنوب غربی اورامان واقع شده اند.
بسیاری از کوه های کم ارتفاع اما دیدنی دیگری در محدوده ی این اضلاع قرار دارند که می توان آن ها را کوه های میانه نامگذاری کرد. در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می شود: کوه های شفیله، بنی گز، بازان، بلهه، باله خانی، دری و... در محدوده شهرستان های جوانرود و ثلاث باباجانی.
کوه های آوته، میشه کو، کویله، سرسوروان، گرمه زناو، در امتداد کوهستان ماکوان به طرف غرب و شرق ریاکو، بالانتاش، ناناویژه، کوله، سونی، بیلت و... در محدوده شهرستان های روانسر و پاوه، کوه های تالی سر، تونه سووره، مرگوار و... در محدوده شهرستان های سروآباد و کامیاران.

چند ویژگی عمومی کوه های اورامان

- هر چند که تعداد کوه های این منطقه نسبتا زیاد بوده و ارتفاع برخی از آن ها بیش از 3000 متر است با این وصف کوهنوردی در آن ها چندان سخت نیست، زیرا عموما فاقد دیوارها و صخره های با شیب تند بوده و دسترسی به آن ها از نقاط و راه های گوناگونی امکان پذیر است.
- تنوع گیاهی و جانوری این کوه ها قابل توجه بوده و شباهت فراوانی با هم دارند.
- حوزه آبریز اغلب کوه های اورامان رودخانه سیروان می باشد.
- اغلب این کوه ها فاقد جان پناه احداثی هستند، اما برخی از آن ها دارای جان پناه طبیعی مانند غار و شکاف های بزرگ می باشند.
- همه ی این کوه ها دارای توان و استعداد گردشگری مخصوصا نوع ورزشی و ماجراجویی هستند. با این وصف هنوز هیچ گونه تاسیسات لازمه گسترش این نوع توریسم نظیر تله کابین و... در آن ها استقرار پیدا نکرده است.
- هر چند هکتار از سطح این کوه ها در نزد ساکنین روستاها و شهرهای دامنه آن ها دارای یک اسم خاص بوده و از این منظر تعداد اسامی جایگاه ها به هزاران مورد بالغ می شود که امید است روزی همه این اسامی ثبت و ضبط شوند.
- بر دامنه اغلب کوه های اورامان جنگل های نسبتا متراکمی قرار گرفته و این دامنه ها در امتداد خود معمولا به دره های عمیق و نه دشت منتهی می شوند. ساکنین اورامان در عمق این دره ها و به کمک آب فراوان کوه ها به طرز هنرمندانه ای باغداری قابل توجه و کشاورزی محدودی را سامان داده اند.

چشمه ها

منطقه اورامان از نظر تعداد چشمه ها شاید یکی از نقاط کم نظیر در سطح ایران باشد. بر دامنه هر کوه و تپه ای چشمه هایی جوشان جاری اند، باتوجه به کوهستانی بودن اورامان، اتکا عمده مردم برای آب شرب و باغداری به چشمه های موجود می باشد. واژه هانه یا کانی به معنی چشمه، در هر کوی و برزنی بر سر زبان هاست. گرچه تعداد قابل توجهی از این چشمه ها فقط در فصل بهار و اوایل تابستان در جوشش هستند، اما بسیاری از آن ها آبدهی دائمی دارند. رودخانه سیروان که مهم ترین و معروفترین رودخانه اورامان است، از مجموع آب این چشمه ها تشکیل می گردد و به طرف اقلیم کردستان عراق جاری است. آب بسیاری از این چشمه ها دارای کیفیت آب معدنی است. معروفترین چشمه های این ناحیه عبارتنداز:
بل: مظهر جدید چشمه بل در حدود 35 کیلومتری شمال شهر پاوه از جاهای دیدنی اورامان در مسیر جاده پاوه- اورامان تخت مریوان و در ساحل شمالی دریاچه سد داریان در حدود یک کیلومتری شرق روستای هجیج از مکان های دیدنی اورامان واقع شده است. این چشمه یا در واقع رودخانه کوچک اما خروشان را از منظر آبدهی سالیانه (حدود 50 تا 60 میلیون متر مکعب) شاید بتوان بزرگترین چشمه اورامان به حساب آورد. مظهر چشمه بل در منتهی الیه دامنه شرقی کوهستان دالانی قرار دارد. گرچه مظهر قدیمی چشمه بل به دلیل آبگیری سد داریان در زیر آب قرار گرفت. اما با طرح نجات بخشی چشمه بل از جاذبه های گردشگری اورامان در حال حاضر در ارتفاع حدود 110 متری از مظهر قدیم ممانعت به عمل آوردند. این روزها دسترسی مردم و گردشگران به این چشمه آسان تر گشته و امکان بهره برداری بهینه از آن بیشتر شده است. مظهر چشمه و محل تلاقی آن با آب دریاچه سد داریان نیز دیدنی تر گشته است. اکنون جاده دسترسی به روستای تاریخی و گردشگری هجیج از مکان های دیدنی اورامان و این چشمه یکی از دیدنی ترین مسیرهای گردشگری در منطقه می باشد. در این مسیر از جمله بخش شمالی غربی شاهو، دامنه جنوبی کوسالان، دامنه شمالی دالانی، دره های پرپیچ و خم عمیق، روستاهای قدیمی ناو، نوین، سلین و بلبر و شاخه های اصلی رودخانه سیروان نیز در معرض دید طبیعت گردان و توریست ها قرار بگیرند.
روانسر: شهر کوچک و زیبای روانسر از جاهای دیدنی اورامان در حدود 60 کیلومتری شمال غربی شهر کرمانشاه و در مسیر جاده اصلی کرمانشاه پاوه قرار گرفته است. این شهر به دروازه اورامان مشهور شده است. چشمه روانسر با حجم آب فراوان چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند. مظهر این چشمه در منتهی الیه ضلع شرقی شاهو قرار داشته و بخش عمده و مهمی از آب رودخانه قره سو در استان کرمانشاه را تشکیل می دهد. آب شرب ساکنین روانسر و بخش مهمی از آب کشاورزی دشت روانسر از این چشمه تامین می گردد. نمای زیبای این چشمه و محل آن در وسط شهر روانسر از مکان های دیدنی اورامان آن را به یکی از جاذبه های اکوتوریستی قابل توجه گردشگران تبدیل نموده است.
زلم: این چشمه در محدوده اورامان واقع در اقلیم کردستان عراق در نزدیکی روستای احمدآباد از مکان های دیدنی اورامان و بر دامنه جنوبی کوهستان دالانی قرار گرفته است. این چشمه هم دائمی است و میزان آبدهی آن قابل توجه می باشد. چشمه زلم تامین کننده بخش مهمی از آب کشاورزی دشت معروف شهرزور از مکان های دیدنی اورامان بوده و از قرار اطلاع یکی از قطب های اکوتوریستی کشور عراق نیز محسوب می شود. این چشمه در حدود 25 کیلومتری مرز رسمی ایران عراق واقع شده و در صورت باز شدن مرز شوشمی می توان گردشگر اورامان را در عرض یک روز به دیدار از آن و سایر سایت های توریستی آن جا از جمله روستای زیارتی بیاره و شهر حلبچه هدایت نمود.
تلوکسان: این چشمه خروشان و پرآب در نزدیکی روستای تاریخی و دیدنی دیوزناو در چند متری رودخانه سیروان و بر دامنه شمالی شاهو قرار دارد. آبدهی آن دائمی بوده و احتمالا از نوع معدنی است، به منظور استفاده از آب این چشمه، اخیرا مجتمع نسبتا بزرگ پرورش ماهی در روستای دیوزناو احداث شده. برای دیدار از این چشمه باید رنج گذر از جاده خاکی و سنگلاخی و بعضا پیاده روی را بر خود هموار کرد. می توان از مسیرهای گوناگونی از جمله کامیاران، مریوان، سروآباد و یا پاوه به دیدن این چشمه از جاذبه های گردشگری اورامان رفت.
شیخ عمر: این چشمه، در نزدیکی روستای تاریخی و گردشگری پالنگان از زیباترین مکان های دیدنی اورامان قرار دارد. بخش مهمی از آب سر شاخه ژاه رود رودخانه سیروان از این چشمه تامین می شود. برای دیدن این چشمه و روستای توریستی پالنگان می توان تا مدخل روستا از جاده آسفالته کامیاران پالنگان استفاده کرده و متعاقبا حدود یک کیلومتر پیاده روی نمود. با بهره برداری از آب این چشمه، یک مجتمع نسبتا وسیع پرورش ماهی در نزدیکی پالنگان استقرار پیدا کرده است.
هانه کوان: مظهر این چشمه در نزدیکی روستای دشه از جاهای دیدنی اورامان در قعر دره پاوه رود قرار داشته و بخش اصلی آب این شاخه سیروان را تشکیل می دهد. آبدهی هانه کوان نیز دائمی بوده و از جمله چشمه های پر آب منطقه اورامان محسوب می شود. در حدود کیلومتر 3 جاده پاوه نوسود جاده ای فرعی اما آسفالته به طرف دشه در غرب شهر پاوه جدا می شود. در پایین دست هانه کوان و تا محل تلاقی پاوه رود به سیروان در نقطه ای به نام دوآب چند مجتمع پرورش ماهی احداث شده اند. قدری پایین تر از چشمه هانه کوان، چشمه و تونل آبی شگفت انگیز هیورد نیز قرار دارد که فعلا راه دسترسی به آن سخت و دشوار است.
ریزه: این چشمه در نزدیکی روستای هورازه و بر دامنه جنوبی کوهستان کله خانی قرار گرفته است. هرچند که در قیاس با چشمه های قبلی، حجم آب این چشمه قابل توجه نیست، اما به دلیل این اعتقاد که گویا آب آن برای دفع سنگ های کلیوی اثری شفابخش دارد، مورد توجه خاصی قرار گرفته و از منظر توریسم اهمیت فوق العاده ای پیدا کرده است. بر فراز این چشمه و به طول حدود یک کیلومتر می توان شن اسکی کرد. برای دیدار از این جاذبه توریستی می توان از شهر جوانرود تا روستای هشمیز از زیباترین جاهای دیدنی اورامان در حدود 30 کیلومتری جاده آسفالته جوانرود تازه آباد و از آن جا به بعد جاده آسفالته فرعی و اختصاصی این چشمه استفاده نمود.
قولانی: این چشمه فواره ای در فاصله دو کیلومتری جنوب روستای قلاگاه و حدود پنج کیلومتری جنوب غربی معروف قوری قلعه، قرار گرفته و از کوهپایه ای به نام زینان ازمکان های دیدنی اورامان با فشار قابل توجه بیرون میزند. مظهر فواره ای این چشمه مخصوصا در اواخر بهار واقعا دیدنی و جذاب است. قولانی آبدهی دائمی داشته و بخشی مهم از آب رودخانه لیله را تشکیل می دهد. فعلا راه دسترسی به این چشمه فقط پیاده روی نسبتا دشوار می باشد.
شیان: این چشمه یکی از پرآب ترین چشمه های شهرستان ثلاث و باباجانی است که در نزدیکی روستای میرآباد از مکان های دیدنی اورامان و حدود 20 کیلومتری شرق شهر تازه آباد قرار دارد.

چشمه های دیگر

اورامان ناحیه ای پر از چشمه و رودبار است و به جرات می توان ادعا کرد که تعداد چشمه های بزرگ و کوچک دیدنی این ناحیه بالغ بر هزار دهنه می باشند.
چشمه معروف هولی از جاهای دیدنی اورامان در شهر پاوه که از قدیم الایام محل تفرج ساکنین ناحیه اورامان بوده است. آب این چشمه فعلا بخش اعظم آب شرب و باغداری شهر پاوه را تامین می نماید. چون آب هولی به مخازن جمع اوری آب پمپاژ می شود و چون چشمه در قسمت بالای شهر قرار گرفته است، اکنون دیگر کمتر از آن به عنوان محل تفرج استفاده می شود، زیرا امکان آلودگی آب شهر وجود دارد. با این حال دیدار از درخت چنار معروف اطراف چشمه هولی از مکان های دیدنی اورامان هنوز جذابیت خاصی دارد. در ادبیات عامیانه مردم اورامان آب چشمه هولی به آب چشمه کوثر تشبیه شده است.
چشمه داریان در نزدیکی روستای داریان از جذاب ترین مکان های دیدنی اورامان قرار داشته و از دامنه شمال غربی شاهو جاری است. بخش مهمی از آب دریاچه سد داریان از این چشمه تامین می شود. چندین واحد پرورش ماهی در مسیر این چشمه تاسیس شده اند. برای دیدن چشمه داریان، باید از راه اختصاصی آسفالته به داریان واقع در حدود 30 کیلومتری شمال غربی شهر پاوه رفت.
چشمه فصلی شارا بر فراز روستای شمشیر از جاهای دیدنی اورامان و در دامنه جنوبی شاهو قرار گرفته است. خنکی آب این چشمه معروف است، برای دیدن این چشمه حداقل دو راه وجود دارد: گذر از روستای شمشیر و باغات بالادست روستا (حدودا 2 کیلومتر جاده خاکی) گدر از جاده تازه احداث شده و آسفالته دامنه شاهو (حدودا 5 کیلومتر از روستای سریاس تا نقطه ای به نام ماچین چین).
چشمه چاوگ که در دامنه جنوبی شاهو و بر فراز روستای دوریسان از جاذبه های گردشگری اورامان قرار دارد. برای دیدن این چشمه باید از دوریسان و باغات بالادست آن حدودا 2 کیلومتر جاده و راه پیاده را طی کرد.
چشمه ویله در دامنه جنوبی شاهو و بر فراز روستای تازه آباد جاری است. این چشمه فصلی است، اما آبدهی قابل توجهی دارد. آب این چشمه یکی از سرشاخه های رودخانه لیله محسوب می شود. برای دیدن این چشمه می توان از جاده آسفالته روستای سریاس و متعاقبا جاده خاکی (جمعا حدود 4 کیلومتر) استفاده کرد.
چشمه میراو در حدود 2 کیلومتری شمال شهر پاوه و در دامنه جنوبی شاهو واقع شده است. این چشمه نیز علی رغم حجم زیاد، فصلی است. بخشی از جاده منتهی به آن خاکی است.
چشمه هلانی در ضلع شمالی شهر جوانرود که فعلا از فضای اطراف آن به عنوان پارک استفاده می شود. این چشمه و چشمه سررود بر فراز روستایی به همین نام نیز از دامنه جنوبی شاهو جاری می شوند.
چشمه شمشی در دامنه جنوبی دالانی و بر فراز شهر تاریخی نوسود قرار دارد.
در اطراف شهر نودشه و از دامنه های کوهستان دالانی می توان به چشمه های برنو، سر چمه و هانه کول از مکان های دیدنی اورامان اشاره کرد.
چشمه و آبشار فورانی چشمه بل در نزدیکی روستای بلبر قرار داشته و در اوایل فصل بهار توریست های بسیاری را به خود جلب می کنند.
چشمه و تفرجگاه مر از مکان های دیدنی اورامان بر فراز روستای دزآور، چشمه و تفریحگاه معروف آوی سر بر فراز روستای تویله در اقلیم کردستان عراق چشمه و قنات روستای کیمنه نیز از دامنه های کوهستان دالانی جاری هستند.
چشمه نمرآور از جاهای دیدنی اورامان در نزدیکی روستای نسمه از جاهای دیدنی اورامان، چشمه فصلی و پرآب شلماو در نزدیکی روستای خانقاه، چشمه کرند در نزدیکی روستای متروکه بله بزان چشمه معروف رشکه پی بر فراز روستای تین، چشمه هیرتا در نزدیکی روستایی به همین نام و چندین چشمه دیگر همگی بر دامنه های جنوبی و شمالی کوهستان آتشگاه قرار دارند.
چشمه سرده هانان از مکان های دیدنی اورامان در نزدیکی روستای تاریخی زردویی که در واقع مجموعه ای از چند چشمه است و از دامنه شمالی ماکوان جاری است. حجم آب این چشمه قابل توجه بوده و تامین کننده آب یکی از شاخه های فرعی رودخانه سیروان یعنی شاخه مرخیل می باشد. سرده هانان از جاذبه های گردشگری اورامان چشمه ای دائمی است و دیدار از آن مخصوصا در فصل پاییز جذابیت خاصی دارد.
چشمه پرآب اما فصلی سپی آور در پنج کیلومتری غرب شهر باینگان از بی نظیرترین جاهای دیدنی اورامان و در روستایی به همین نام از دامنه شمالی کوهستان ماکوان از دیگر جاهای دیدنی اورامان جاری است. هم اکنون این چشمه در چندین ماه از سال مخصوصا بهار مورد توجه گردشگران قرار گرفته است.
چشمه بله سن واقع در قعر دره مرخیل چشمه دووه بر فراز روستای لشکر گه، چشمه کنه رو به روی روستای تاریخی دودان از جاذبه های گردشگری اورامان چشمه پر آب تورگه میان در نزدیکی روستای مزران، چشمه بورول در روستایی به همین نام و در مجاورت ساحل سیروان و چند چشمه دیگر نیز از دامنه های کوهستان های ماکوان و کویله جاری هستند.
چشمه سپی ور موسوم به تاف خانه از جاهای دیدنی اورامان که در مجاورت روستایی به همین نام و چشمه موسوم به گله مر در نزدیکی روستای نول از دامنه جنوبی کوه گرمه زناو جاری بوده و بخش مهمی از آب رودخانه لیله را تشکیل می دهند.
بر دامنه های کوهستان کله خانی نیز چشمه های فصلی و دائمی متعددی قرار دارند که می توان به پونه، چم الیاس، کرکس، هشانه، هرده، هسیر، کلور و... اشاره کرد.
بر دامنه شمالی و جنوبی کوه های بنی گز، بازان و دالاهو نیز چندین چشمه بزرگ و کوچک جاری هستند که می توان به سراوی بردی زنجیر، سراوی شیان، سراب بس، بیله تاو، نیرش، هرول، میرهومر، گزنه، کانی سفر، نره کانی و بورنه از جاهای دیدنی اورامان برای طبیعت گردان اشاره کرد.
در دامنه کوه های شاه نشین، قاضی بکر، عبدالان، عاشقان، مرگوار و تونه سوور نیز چندین چشمه نسبتا پرآب و دائمی در جوشش هستند که می توان به خورینک، بیلو، پلور، آویدل، میابران، کاسل خانی، هروان و پیمر اشاره نمود.
بر دامنه هر کدام از کوه های دیگر اورامان چشمه های جوشانی قرار گرفته اند که مایه حیات مردمان این دیار و منشا سرسبزی و باغ و بستان های فراوان آن می باشند.

آبشارها

موقعیت کوهستانی اورامان موجب ان شده است تا در دامنه اغلب کوه ها و در عمق دره ها، آبشارهایی کمابیش بلند و عمدتا فصلی برقرار باشند. این آبشارها عموما در فصل بهار خودنمایی بیشتری دارند. در اینجا به موقعیت برخی از آن ها که بیش از بقیه پرآب، جذاب و دیدنی هستند اشاره می شود:
بل چشمه و وزنه گوره: این دو آبشار بر دامنه شمالی کوهستان دالانی و در نزدیکی روستای بلبر از جاهای دیدنی اورامان قرار گرفته اند. آبشار بل چمه در مجاورت روستا و بر سر راه اصلی پاوه اورامان تخت مریوان) با فشار فوق العاده ای از شکاف کوه بیرون زده و تا فاصله حدود بیست متری پرتاب شده و نهایتا به داخل دره سقوط می کند. برف آب های دالانی در مسیر حرکت خود به سمت رودخانه سیروان، چندین آبشار کوتاه و بلند را بر فراز روستای بلبر و روبه روی روستای اورامان تخت به وجود می آورند. بلندی برخی از این آبشارها از جمله وزنه گوره به حدود 30 متر می رسد. دیدار از این مجموعه آبشار، نیاز به کوه پیمایی دارد. آبشار وزنه گوره را شاید بتوان پرآب ترین آبشار ناحیه اورامان به حساب آورد.
سلور: این آبشار نیز از جاذبه های گردشگری اورامان بر دامنه شمالی کوه دالانی و در نزدیکی روستای درکی در مسیر جاده اصلی مریوان اورامان تخت قرار دارد. ارتفاع سلور حدود 25 متر می باشد. آب این آبشار در صبحگاهان قطع و در نیمه روز مجددا برقرار می گردد. برای دیدن این آبشار باید از روستای درکی حدود 2 کیلومتر به سمت جنوب غربی و از جاده خاکی حرکت کرد.
درگماله: این آبشار نیز بر دامنه دالانی و در کنار شهر تاریخی نوسود از منحصر به فردترین مکان های دیدنی اورامان قرار گرفته است. ارتفاع آبشار درگماله حدود 15 متر است. برای مشاهده این آبشار و نیز آبشار حوضه لاره و آسیاب آبی حوضه لاره در زیر آن که اخیرا بازسازی شده است، باید به شهر مرزی نوسود رفت.
شرکان: این مجموعه آبشار هم در دامنه های جنوبی دالانی و در نزدیکی روستایی به همین نام قرار گرفته است. روستای بر فراز آبشار قرار گرفته و ارتفاع برخی از آن ها به حدود 25 متر می رسد. آب این مجموعه نیاز باغات عمدتا انار شرکان را تامین نموده و با طی فاصله کمی وارد رودخانه سیروان می شود. برای دیدن این سایت گردشگری یا باید از نوسود به سمت شرق و به طرف روستاهای وزلی، نروی و نهایتا شرکان و یا باید از جاده منشعب از جاده اصلی پاوه نودشه در نزدیکی پل سیروان به سمت همان روستا حرکت نمود. چندین آبشار کوتاه و نسبتا بلند دیگر در نزدیکی شهر نودشه و روستاهای نروی و نیسانه نیز قرار دارند که در حوزه کوهستان دالانی واقع شده اند.
دشه: این آبشار بر دامنه شمالی کوهستان آتشگاه و در پایین دست روستای دشه در حدود 8 کیلومتری غرب شهر پاوه قرار گرفته است. ارتفاع آبشار دشه حدود 30 متر می باشد. برای دیدن این آبشار باید همان مسیری را طی کرد که به چشمه هانه کوان ختم می شود. بر فراز این روستا چندین آبشار دیگر نیز قرار گرفته اند.
دودان: این آبشار در ضلع غربی روستای تاریخی دودان قرار گرفته و فقط در سال های پربارش و آن هم فقط برای چند هفته بر قرار است.
قجه: این آبشار در مسیر جاده جوانرود تازه آباد و در دامنه های کوهستان بازان قرار دارد. در حد فاصل دو روستای سراو بس و سراوی بردی زنجیر از این مسیر اصلی جاده ای فرعی از سمت چپ و به سوی منطقه ناراو جدا می شود. آبشار قجه یا سیاران از جاذبه های گردشگری اورامان در پایین دست روستایی به همان نام سیاران قرار گرفته است.
در بر: این مجموعه آبشار فصلی بردامنه های جنوبی و کم ارتفاع کوهستان شاهو و در نزدیکی روستای متروکه دری بر و در مسیر جاده اصلی پاوه نوسود قرار گرفته اند. ارتفاع بلندترین آبشار این مجموعه حدود 20 متر است. محل تلاقی یکی از این آبشارها با شاخه پاوه رود سیروان، از جذابیت ویژه ای برخوردار است. در همین مسیر جاده پاوه نوسود در نزدیکی روستاهای نجار و کومه دره نیز چندین آبشار قرار دارند که معروف ترین آن ها مجموعه آبشار موسوم به شولخی است.
سوله: این آبشار در دامنه شمالی کوهستان کله خانی از جاهای دیدنی اورامان در نزدیکی روستای زیران قرار گرفته است. هر چند حجم آب قابل توجهی نداشته و فقط در فصل بهار در جریان است، اما احتمالا بلندترین آبشار منطقه بوده و ارتفاعی حدود 40 متر دارد. دیدار از این آبشار نیازمن پیاده روی نسبتا طولانی و سخت است. می توان از شهر جوانرود یا به سمت روستای زیران از جاذبه های گردشگری اورامان و یا به سمت روستای زلان حرکت کرده و مابقی راه را پیاده روی و کوهنوردی نمود.
آبشار لولم: این آبشار نیز بر دامنه شمالی کله خانی و بر فراز روستای لولم واقع شده است. ارتفاع آبشار لولم حدود 20 متر می باشد. برای دیدن این آبشار باید از شهر جوانرود به سمت روستای مذکور حرکت کرده و مابقی راه را پیاده روی نمود.
بره رتی روسم: واقع در ضلع شمال غربی شهر جوانرود و در پایین دست روستاهای بیله ای و حوری آباد از مکان های دیدنی اورامان که حدود 30 آبشار کوچک و بزرگ را تشکیل می دهند.
می توان به آبشارهای دیگری مانند آبشار موردان در نزدیکی شهر ازگله و آبشار سر کو راز در نزدیکی روستای قالیچه و آبشار روستای شیخ صله در حوزه شهرستان ثلاث باباجانی و آبشار موسوم به وزولی در حدود 5 کیلومتری جنوب شهر باینگان و بر دامنه های کوهستان ماکوان اشاره کرد.

جنگل ها

هرچند که بخش قابل توجهی از جاذبه های گردشگری اورامان را کوه های نسبتا مرتفع تشکیل می دهد، اما در ارتفاعات پایین تر و در دامنه ی همین کوه ها، جنگل های متراکم نسبتا وسیعی وجود دارند. پوشش جنگلی این ناحیه نظیر پوشش عمومی رشته کوه زاگرس بوده و عمدتا از درختان بلوط است. درختان دیگری مانند بنه، گلابی وحشی (امرود)، زالزالک و ارغوان نیز به تعداد قابل توجهی یافت می شوند. درخت بنه یا به اصطلاح محلی دارون درختی اقتصادی بوده و اخیرا به علت بازار خوب فرآورده های مهم آن یعنی سقز یا بنیشت بر اهمیت آن افزوده شده است. از ساقه و شاخه های درخت ارغوان نیز به عنوان منبع اصلی ساخت صنایع دستی چوبی استفاده شده و می شود. از درختچه های نی یا به اصطلاح محلی نیجه که عموما در کنار دره ها به صورت خودرو وجود دارند، نیز حدود 20 وسیله مختلف ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. جنگل های اورامان در گذشته نه چندان دور تامین کننده سوخت زمستانی اهالی منطقه بوده و به همین علت آسیب های زیادی را متحمل شده و از وسعت آن ها کاسته شده است، با این وصف به علت افزایش مصرف سوخت های فسیلی در طی 3-4 دهه اخیر، دامنه این آسیب کمتر شده است. متاسفانه به علت حفاظت ناکافی هر چند وقت یکبار آتش سوزی در این جنگل های روی داده و آسیب های جبران ناپذیری وارد می نمایند. از این منبع طبیعی مهم هنوز آن طور که باید استفاده بهینه نشده و گاهی اوقات نیز به علت طمع ورزی مورد سواستفاده قرار می گیرد. مهم ترین جنگل های منطقه عبارتنداز:
بوزه: این جنگل بر دامنه کوهستان های کویله و ماکوان از جاهای دیدنی اورامان قرار داشته و از وسعت و تراکم زیادی برخوردار است. گرچه از نظر اسم گذاری محلی جنگل بوزه فقط به بخش کوچکی از جنگل های دامنه ماکوان و کویله اطلاق می شود و گرچه این جنگل در هر جایی، اسم مخصوص به خود دارد، روستاهای فروانی که اکنون اغلب آن ها خالی از سکنه می باشند، در دل این جنگل ها قرار دارند. این جنگل زیستگاه کوچکترین گوزن جهان موسوم به شوکا یا به اصطلاح محلی فیبله گیجه می باشد و فعلا توسط سازمان محیط زیست در جرگه منطقه حفاظت شده بوزین و مرخیل از مکان های دیدنی اورامان قرار گرفته است. برای دیدن تمامی این جنگل می توان از شهر باینگان تا روستای مرخیل از جاده آسفالته و از آن جا به بعد تا نقطه صفر مرزی از جاده خاکی استفاده کرد. دیدار از این جنگل و دیدن مناظر زیبای واقع در مسیر آن از جمله چشمه های سپی آور و سرده هانان، روستای تاریخی دودان و مقبره پیر میکائیل، دره مرخیل بخشی از رودخانه سیروان و... یکی از جاذبه های گردشگری اورامان در منطقه بوده و با سرمایه گذاری اندک از جمله آسفالت تمامی این جاده و احداث استراحتگاه در محلی مناسب می توان این مکان را برای توریست ها فراهم آورد. در روستای لشکر گه جاده ای فرعی و بعضا خاکی از این جاده منشعب شده و با گذر از بلندای موسوم به مله رمه رو به سمت روستای بزرگ مزران و شهر جوانرود ادامه پیدا می کند. جاده ای خاکی نیز از این گردنه به سمت راست و بر فراز خط الراس کوه کویله کشیده شده است که با گذر از آن می توان به تماشای اغلب قلل کوه های اورامان و نیز جنگل های دامنه آن ها نشست.
مرخیل: این جنگل نیز به موازات جنگل بوزه قرار گرفته و تراکم زیادی دارد. جنگل مرخیل از جاهای دیدنی اورامان در دامنه ارتفاعات ضلع غربی آتشگاه واقع شده و مشرف بر رودخانه سیروان است. چندین روستای متروکه از جمله هیرتا، مرخیل و بله بزان از مکان های دیدنی اورامان برای ماجراجویان در دل این جنگل قرار گرفته اند. برای دیدار از این جنگل می توان مسیرهای متفاوتی را انتخاب نمود. مسیر اول جاده فرعی از جاده اصلی پاوه نوسود در محلی به نام دوآب که به موازات سیروان ادامه دارد. در این مسیر علاوه بر دیدن روستای کوچک هیروی، باغات انار و زیتون اطراف آن و بخشی از سیروان، دورنمای مزار بزرگان اهل حق یا آئین یاری در ساحل سیروان واقع در روستای شیخان و تاسیسات بندآب تازه احداث شده مرتبط به کانال آب بر موسوم به کانال نوسود نیز مشاهده می شود. مسیر دوم همان جاده باینگان دروله می باشد که در نقطه ای به نام مرخیل منشعب می شود و به طرف غرب یا همان مسیر اول ادامه می یابد. مسیر سوم استفاده از جاده فرعی روستای دشه است که تا قله موسوم به کله قندی ادامه دارد. از این قله چشم انداز بخش های مهم این جنگل از جمله متراکم ترین قسمت آن یعنی جنگل وشکه ناو کاملا مشهود است.
مه پلنگانه: این جنگل از روستایی به نام مله واقع بر جاده اصلی پاوه کرمانشاه شروع می شود. بخش اعظم آن که در دامنه جنوبی شاهو از جاذبه های گردشگری اورامان قرار گرفته است از تراکم قابل توجهی برخوردار است. جهت قرارگیری این جنگل شرقی غربی بوده و بخشی از آن به سمت شهر جوانرود ادامه پیدا می کند. چندین روستا از جاهای دیدنی اورامان، از جمله چمه میران، شوان کاره، حوری آباد و قوره قلا محصور در این جنگل می باشند. گردنه معروف پلنگانه، غار قوری قلعه و غار کاوات نیز در محدوده این جنگل قرار گرفته اند. بخش قابل توجهی از این جنگل در مسیر اصلی جاده پاوه کرمانشاه قرار داشته و در معرض دید گردشگران است، اما برای دیدن بخش های دیگر آن می توان از مسیر گردشگری چمه میران بیله ای به سمت شهر جوانرود یا برعکس حرکت نمود. این مسیر اخیرا تعریض و بهسازی شده و پارک جنگلی موسوم به ماپریس نیز در ان واقع شده است.
تپه ول: این جنگل در دامنه های شرقی و غربی کوه بالانتاش و در مجاورت روستای دشه قرار دارد. تراکم و تنوع و وسعت این جنگل نیز قابل توجه است. گرچه هنگام عبور از جاده اصلی پاوه نوسود می توان بخش شمالی این جنگل را مشاهده نمود، اما مشاهده آن از نزدیک با استفاده از کوهنوردی مختصر چشم اندازهای فراوانی از جمله شهر پاوه، شاهو، آتشگاه و دالانی از برترین مکان های دیدنی اورامان را در برابر دیده گردشگران قرار می دهد. بخش جنوبی و غربی جنگل تپه ول از جاذبه های گردشگری اورامان را می توان از فراز روستای دشه قله موسوم به به روژ یا همان کله قندی مشاهده کرد.
اسپریز: این جنگل عموما بر دامنه های شمالی کوهستان شاهو از جاهای دیدنی اورامان قرار داشته و از وسعت و تراکم زیادی برخوردارند. جنگل اسپریز از نزدیکی روستای داریان شروع شده و به طرف شرق تا حوالی روستای پالنگان از مکان های دیدنی اورامان ادامه پیدا می کند. بخش اعظم این جنگل مشرف به دریاچه سد داریان است. روستاهای قدیمی اسپریز و زوم محصور در این جنگل می باشند. برای مشاهده این جنگل از سمت غرب می توان تا روستای داریان از وسیله نقلیه موتوری استفاده کرد و از آن جا به بعد با کوهنوردی به دل جنگل رفت. از سمت شرق نیز می توان از جاده کامیاران به سمت روستاهای پالنگان و دله مرز استفاده کرد. جاذبه های گردشگری فراوانی در مسیر دیدار جنگل از جمله دریاچه سد داریان، روستاهای روار، دله مرز و زوم؛ دامنه جنوبی کوهستان کوسالان و ضلع شرقی کوهستان دالانی و... قابل مشاهده اند.
جنگل های دامنه شمالی کوسالان: این جنگل ها همان طور که از اسمشان پیداست بر دامنه کوهستان کوسالان از جاهای دیدنی اورامان و روبه روی شهر سروآباد قرار گرفته و وسعت و تراکم قابل توجهی دارند. روستاهای زیادی در محدوده آن ها واقع شده اند که می توان به مازی بن، دگاگا و رزاب اشاره کرد. برای دیدن این جنگل ها چندین مسیر وجود دارند: مسیر اول از جاده سنندج سروآباد- مریوان، مسیر دوم از جاده کامیاران سروآباد مریوان و مسیر سوم، اورامان تخت و صعود به کوسالان.
بیزل: این جنگل بر دامنه شمالی کوهی به همین نام قرار گرفته و بخشی از جنگل وسیع و پراکنده موجود بر دامنه شمالی کوهستان کله خانی از جاهای دیدنی اورامان می باشد. به دلیل مجاورت با آب رودخانه های سیروان و لیله و بهره گیری از رطوبت آن ها تراکم جنگل بیزل قابل توجه می باشد. انتهای غربی این جنگل خط مرزی ایران و عراق را در کناره های سیروان تشکیل می دهد. چندین روستا از جمله کلور، یمان، بانی لوان، مرتا و... یا در دل این جنگل قرار گرفته یا در مجاورت آن واقع شده اند. برای دیدن بخش عمده این جنگل می توان از شهر جوانرود کمی به سمت شهر باینگان از دیگر جاهای دیدنی اورامان حرکت نمود. هر چند که این مسیر طولانی و فعلا بخش کمی از آن خاکی است، با این حال مسیری پر جاذبه بوده و ارزش و اهمیت گردشگری فراوانی دارد. همچنین می توان در ادامه دیدن جنگل بوزه از جاذبه های گردشگری اورامان و با طی مسیر عمدتا خاکی دروله تازه آباد و قرار گرفتن بر فراز قله سردر به تماشای بخش های مهم این جنگل نشست.
دولی دره: این جنگل در منطقه ای به همین نام و بر دامنه کوه های باواشاویس و دری از جاهای دیدنی اورامان قرار گرفته اند. رطوبت رودخانه زمکان موجب شده است تا تراکم این جنگل نیز قابل توجه باشد. چند روستای کوچک و پراکنده در محدوده آن قرار گرفته اند. خوشبختانه اخیرا از روستای نگره از جاذبه های گردشگری اورامان، واقع بر جاده ی اصلی تازه آباد- شیخ صله جاده ای فرعی و آسفالته به سمت این ناحیه کشیده شده و امکان تردد آسان برای گردشگران به برخی روستاهای کوچک و پراکنده در این جنگل فراهم شده است.
شیفیله: این جنگل بر دامنه شمالی کوه های شیفیله و بنی گز از جاذبه های گردشگری اورامان قرار گرفته و از سمت غرب و شرق به ترتیب مشرف به شهر تاره آباد و روستای میرآباد می باشد. گستره این جنگل از شرق تا نزدیکی های شهر جوانرود ادامه پیدا می کند. بخش های مهم این جنگل در مسیر حرکت از جوانرود به تازه آباد از جاهای دیدنی اورامان قابل مشاهده است.

جنگل های دیگر

علاوه بر جنگل های گفته شده، بر دامنه و حتی قله برخی از کوه های دیگر اورامان، درختان جنگلی قابل توجهی روییده اند که متاسفانه بخش فراوانی از آن ها به علت بهره برداری نابجا و حفاظت ناکافی، تخریب گشته اند. از جمله این جنگل های می توان به جنگل سردره در ضلع شمال غربی شهر پاوه، جنگل اطراف روستای گناو از دیگر مکان های دیدنی اورامان واقع در ضلع شمال غربی شهر جوانرود، جنگل رو به روی شهر نودشه موسوم به کاوینان جنگل های اطراف شهر سروآباد، جنگل های رو به روی شهر باینگان و روستای ساتیاری موسوم به کوپانه جنگل های واقع بر دامنه کوه کره مریم و میر گوار در اطراف روستاهای بیساران، ژان و پایگلان، جنگل های اطراف روستای زیارتگاهی نجار واقع بر دامنه های شاهو، جنگل های اطراف روستاهای منصور آقایی، قشلاق و لورابی در مسیر جاده کرمانشاه پاوه جنگل میر گه سار در نزدیکی روستای بزمیر آوا بر دامنه شمالی دالاهو و جنگل گاری در نزدیک روستای کانی رش بر دامنه های کوهستان بمو اشاره کرد.

جنگل های باغی

از زمان های دور در اطراف و مخصوصا در پایین دست روستاها و شهرهای اورامان با استفاده از آب چشمه ها و رودبارها و در شکاف بین کوه ها، درختکاری در قالب باغات میوه مرسوم بوده است. علیرغم عدم وجود فضا و زمین کافی، در برخی جاها وسعت این کار به حدی است که می توان لفظ جنگل باغی را برای آن به کار برد. درختان این جنگل ها عموما مثمر بوده و شامل گردو، توت، انار، انجیر، مو، هلو، زردآلو و... می باشند. مهم ترین این جنگل ها عبارتنداز: جنگل های باغی پاوه رود در حد فاصل بین کوه های شاهو و آتشگاه که در دره ای به طول حدود 30 کیلومتر قرار گرفته اند، جنگل باغی واقع در پایین شهرهای نوسود و نودشه از جاهای دیدنی اورامان، جنگل باغی اطراف روستاهای مرزی هانه گرمله، بیاره، دزآور و شوشمی، باغات انار اطراف روستاهای شرکان، هیروی و نجار، باغات انار و گردو واقع در چمی زیتی و روستای دودان، جنگل باغی کراویه دول و روستای اورامان تخت بر کوهپایه های دالانی و کوسالان، باغات معروف میوه اطراف روستای درود بر دامنه شمالی کوسالان، باغات میوه اطراف روستاهای ژنین و پایگلان، جنگل های باغی واقع در اطراف روستاهای بیساران، هویه و سرهویه موسوم به دره زنجیر، جنگل های باغی اطراف و پایین دست روستاهای شیان، توریور، گلین، اویهنگ و... در اغلب ارتفاعات مشرف به شهرها و روستاها که امکان دسترسی به آب مشکل بوده نیز از دیرباز دیم کاری مو رواج داشته و جلوه زیبایی به این مناطق بخشیده است.

غارها

در اورامان غارهای فراوانی در دل کوه ها قرار گرفته اند. به این غارها که از جاذبه های گردشگری اورامان می باشند در اصطلاح محلی مر یا کورگ گفته می شود. در اطراف اغلب شهرها و روستاها غارهایی وجود دارند که در زمان های قدیم به عنوان پناهگاه، انبار و محل نگهداری احشام مورد استفاده ساکنین بوده اند. به همین دلیل اسامی برخی مکانه های مسکونی پسوند یا پیشوند مر را دارا می باشند. مثلا مرخیل به مفهوم غار ایل یا دره مران که به مفهوم دره غارها است. غارهای معروف و جاهای دیدنی اورامان در این ناحیه عبارتنداز:
قوره قلا یا قوری قلعه: دهانه ورودی غار قوری قلعه در نزدیکی روستایی به همین نام در حدود کیلومتر 80 جاده کرمانشاه پاوه در دامنه جنوبی کوهستان شاهو قرار دارد. این غار بزرگ ترین غار آبی آسیا و طولانی ترین غار آبی ایران می باشد. طول این غار حدود 13 کیلومتر و ستون فقراتی غار 3140 متر است. این غار یکی از کم نظیرترین غارهای آهکی از نوع آهک بیستون بوده که از شکل پذیری ویژه ای برخوردار می باشد. در حال حاضر حدود 600 متر از این غار آماده بهره برداری شده و علاقه مندان می توانند از آن دیدن کنند. نمای داخلی این غار بسیار جالب و دیدنی است و هر بیننده ای را مسحور زیبایی های طبیعی خود خواهد کرد. غار مذکور توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان اثر ملی طبیعی به ثبت رسیده است. اکنون سالانه ده ها هزار نفر گردشگر از نقاط مختلف ایران و جهان از اطراف و درون این غار دیدن می کنند. به همین دلیل امکانات نسبتا قابل قبولی از جمله رستوران، پارکینگ، فروشگاه و... توسط بخش خصوصی و دولتی برای توریست ها و مسافران احداث شده است. با این وصف هنوز هتل و تله کابین و امکاناتی از این دست وجود ندارند. چند قهوه خانه و رستوران سنتی نیز با غذاهای محلی از گردشگران پذیرایی می نمایند. باغات اطراف غار هم عملا به محلی برای استراحت و بیتوته موقت مراجعین تبدیل شده اند.
کاوات: این غار نیز در همان حوالی و در نزدیکی روستای شبانکاره در دل جنگل مله پلنگانه واقع شده است. جاده ای فرعی از جاده اصلی کرمانشاه پاوه به طول حدود دو کیلومتر به سمت نوب به اطراف این غار منتهی می شود. غار کاوات نیز از نوع آبی است و فعلا تامین کننده بخش مهمی از آب قابل شرب شهر جوانرود می باشد. به همین دلیل در حال حاضر دیدن فضای داخلی غار امکان ندارد. اما دیدن مدخل غار و باغات حوالی آن خالی از لطف نیست.
مراوی: این غار از زیباترین جاهای دیدنی اورامان در دل ارتفاعات مشرف به روستای زیران و در حدود دو کیلومتری شرق این روستا در محدوده شهرستان جوانرود از جاهای دیدنی اورامان قرار گرفته است. این غار از نوع غارهای خشک بوده و برای کوهنوردان، گردشگران و دامداران محلی عملا نقش یک پناهگاه نسبتا وسیع را بازی می کند. استقرار در این غار و تماشای مناظر دیدنی دور و نزدیک، به طبیعت گردان آرامش و لذت خاصی می بخشد. برای دیدن این غار می توان از شهر جوانرود به روستای شروینه و بعد روستای بیوله و نهایتا کوه بالاخانی و غار مورد بحث عزیمت نمود. از روستای زیران نیز می توان به دیدن این غار رفت.
مورگه با: این غار از جاهای دیدنی اورامان در نقطه صفر مرزی ایران عراق و در ساحل رودخانه سیروان در دل جنگل های منطقه مرخیل قرار دارد. غار مورگه از جاذبه های گردشگری اورامان با از نوع غارهای آبی خشکی بوده و در فصل زمستان و بهار، آب از سقف و شکاف های درونی آن بدون وقفه به سمت کف آن در جریان است. اما در فصل تابستان و پاییز سقف آن خشک بوده و محلی برای استراحت و بیتوته رهگذران و طبیعت گردان است. آب این غار به حدی از املاح آهکی اشباع است که به محض برخورد به کف تبدیل به کریستال های ظریف مختلف الشکل می شود. ساکنین محلی از این کریستال ها موسوم به مورگه با برای تسکین دردهای روماتیسمال و سردرد استفاده می کنند. فعلا دیدن این غار به علت صعب العبور بودن راه دسترسی و نیز احتمال آلودگی به مین های دوران جنگ هشت ساله ایران و عراق، خالی از خطر نیست. امید است مقامات دولتی با فراهم نمودن امکانات لازم هرچه زودتر این سایت گردشگری بسیار دیدنی و شگفت انگیز را در معرض دید توریست ها و طبیعت گردان قرار دهند.

غارهای دیگر

بر دامنه کوه ها و بعضا در دل جنگل های اورامان، غارهای طبیعی کوچک و بزرگ فراوانی وجود دارند از جمله مراسپان در نزدیکی شهر پاوه، دشاش و مری سور در نزدیکی شهر نودشه، غار یله ور در نزدیکی شهر روانسر، غارهای بندربند در نزدیکی روستای روار، راگاچوله، کاوشان، شوگه، مری مو و ابدالان همگی بر دامنه های کوسالان، غار مرنو بر دامنه جنوب غربی دالانی در نزدیکی روستای خرمال. این غار از نظر پیروان اهل حق یا آیین یاری مکان مقدسی محسوب می شود. مجموعه ای از غارهای بزرگ و کوچک دیگری در اطراف روستای احمدآباد و خرمال قرار دارند. کور گه رش در نزدیکی روستای هیروی بر دامنه غربی کوه ناناویژه و غار هزارپز در منتهی الیه دامنه غربی آتشگاه در نزدیکی رودخانه سیروان و در حوزه مراتع روستای متروکه بله بزان قرار گرفته اند. غار نسبتا بزرگ گرگ گیر در دامنه های کوه گرمه زناو و در حوزه مراتع روستای سپید برگ قرار دارد. غار آبی هیورد در نزدیکی روستای دشه که همه حجم آب پاوه رود از دهانه آن عبور کرده و در واقع نقش یک پل طبیعی را بازی می کند. غار هه وان دران بر فراز روستایی به همین نام در مسیر جاده اصلی جوانرود تازه آباد قرار دارد. چندین غار کوچک و بزرگ در منطقه دیدنی موسوم به هه ره سه ران در نزدیکی روستای شبانکاره نیز قرار گرفته اند.

رودخانه و دره ها

یکی از جلوه های طبیعی ناحیه اورامان، وجود دره های پر پیچ و خم و عمیق و رودبارهای متعدد می باشد. در پای هر کوهی دره ای عمیق و رودباری زیبا قرار دارد. بخش اعظم آب چشمه ها و رودباری های این ناحیه مجموعا سه رودخانه نسبتا پرآب را تشکیل می دهند. هر سه رودخانه در نقطه صفر مرکزی با هم دیگر تلاقی پیدا کرده و وارد اقلیم کردستان عراق می شوند. در حقیقت می توان گفت که بخش اعظم آب پشت سد معروف دربندیخان در کشور عراق از کوه های اورامان تامین می شود.
سرچشمه بخشی از آب رودخانه قره سو نیز در کوه های اورامان قرار دارد. باتوجه به آن که جنگل های باغی در عمق دره ها و شکاف بین کوه ها قرار گرفته اند، گردش در این دره ها عمیق و بعضا شگفت انگیز مخصوصا در فصل پاییز برای طبیعت گردان ماجراجو جذابیت ویژه ای دارد. به جرات می توان گفت دره هایی در اورامان وجود دارند که تاکنون پای گردشگران به آن ها نرسیده است.
سیروان: سیروان مهم ترین و معروف ترین رودخانه اورامان است و مسیر نسبتا طولانی و پر پیچ و خمی دارد. این رودخانه پر آب ترین رودخانه استان کرمانشاه نیز محسوب می شود. سیروان در بخش غربی اورامان قرار گرفته و شاخصه های فراوانی دارد. مهم ترین شاخه های عبارتنداز: ژاوه رود، دورود، پاوه رود و مرخیل رود. بخش اعظم آب رودخانه سیروان از چشمه های دامنه کوهستان های شاهو، کوسالان، دالانی، آتشگاه و ماکوان و نیز کوه های بخش شمالی مکان های دیدنی اورامان تامین می گردد. به علت عرض کم، امکان قایقرانی معمولی در بخش اعظم مسیر حرکت سیروان غیر از دریاچه سد داریان وجود ندارند، اما برای توریست های ماجراجو و شناگر، رودخانه سیروان جاذبه ای ویژه مخصوصا در فصل زمستان و بهار محسوب می گردد. سیروان منطقه اورامان را عملا به دو بخش تقسیم نموده است. اکنون چندین پل ارتباطی بر روی این رودخانه احداث گردیده و امکان تردد جاده ای در بین این دو بخش به راحتی فراهم شده است. شنا در امواج خروشان سیروان در مسیر اصلی یا حرکت در این مسیر به کمک قایق های ویژه و دیدن مناظر زیبا و روستاهای قدیمی کناره این رودخانه، جذابیت فوق العاده ای دارد. برای مشاهده بخش مهمی از سیروان بزرگ باید حداقل از روستای روار شروع و به سمت جنوب غربی تا روستای دروله از کناره های آن پیاده حرکت کرد یا از جاده های مختلف مشرف بر آن عبور کرد. مقبره سلطان اسحاق از مکان های دیدنی اورامان در نزدیکی روستای شیخان و در کناره شمالی سیروان واقع شده است. سیروان بعد از طی مسیر طولانی با رودخانه لیله و بعدا زمکان تلاقی پیدا کرده و وارد اقلیم کردستان عراق می شود. با استفاده از آب چشمه های کناره سیروان چندین مجتمع بزرگ و کوچک پرورش ماهی احداث شده اند که تاثیر به سزایی در رژیم غذایی و اقتصاد مردم روستاهای ساحلی داشته است.
دریاچه و تاسیسات سد داریان: بعد از آبگیری سد داریان یکی از جاذبه های گردشگری اورامان دریاچه ای به وسعت حدود 30 هکتار عرض متوسط 40 متر و طول 7 کیلومتر ایجاد شده است که با توجه به موقعیت آن یعنی قرارگیری در حد فاصل کوهستان های شاهو، دالانی و کوسالان و نیز حجم آب آن حدود 330 میلیون مترمکعب مشاهده نزدیک این دریاچه به جاذبه ای گردشگری بسیار زیبا تبدیل شده است. علاوه بر آن امکان قایقرانی در بخش اعظم دریاچه نیز فراهم شده است. در مجموع می توان ادعا کرد که با بهره برداری بهینه از آب پشت این سد، تولید سالیانه حدود 500 میگاوات برق، پتانسیل های گردشگری، امکان پرورش ماهی و غیره سد داریان می تواند نقش مهمی در زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم اورامان بازی می کند.
کانال و بندآب نوسود: در حدود 3 کیلومتری غرب روستای هیروی و بر روی رودخانه سیروان، کانالی موسوم به کانال انحرافی نوسود و در مجموع حدود 45 کیلومتر در دل بخش غربی کوهستان های آتشگاه، کویله و کله خانی به منظور انتقال آب این رودخانه به سمت دشت های واقع در سمت جنوبی شهرستان ثلاث و باباجانی، دشت عباس و سرپل ذهاب حفر شده است. انتقال آب سیروان از طریق این کانال می تواند نقش مهمی در توسعه کشاورزی نقاط مقصد داشته باشد، اما در همان حال ممکن است موجب تشدید منازعه آب بین ایران و عراق شود.
لیله: این رودخانه در قیاس با سیروان یکی از جاهای دیدنی اورامان دارای حجم آب کمتر و مسیر کوتاه تری است. آب این رودخانه از دامنه های جنوبی کوهستان شاهو، گرمه زناو و ماکوان و دامنه شمالی کوهستان کله خانی و بیزل تامین می شود. شاخه های اصلی لیله عبارتنداز: شاخه قوری قلعه و شاخه شروینه. دره ای که لیله در آن جاری است در مقایسه با دره معبر سیروان عمیق تر و تنگ تر بوده و شیب دامنه کوه های تشکیل دهنده این دره تندتر می باشد. به همین دلیل امکان پرورش درختان باغی کمتر بوده است. اما چندین مجتمع پرورش ماهی از جمله مجتمع سپیدبرگ، در کناره های آن احداث شده اند. این رودخانه نیز مسیر پرپیچ و خمی داشته و بعد از طی مسیر نسبتا طولانی خود در محلی به نام کلور در منتهی الیه ضلع غربی کوه بیزل با سیروان تلاقی پیدا می کند. در کناره های جنوبی و شمالی لیله روستاهای زیادی قرار گرفته اند که از جمله آن ها می توان به روستاهای مزران، زیران، کلاش و بانی لوان از جاذبه های گردشگری اورامان اشاره کرد. شناگران و گردشگران حرفه ای می توانند تمام مسیر این رودخانه را طی کنند، اما افراد معمولی قادر به این کار نمی باشند، زیرا امکان استفاده از وسیله نقلیه در تمام طول مسیر آن وجود ندارد و در برخی نقاط باید به صخره نوردی پرداخت. بهتر است برای مشاهده این مسیر از مسیر جوانرود باینگان استفاده شود که تا روستای مزران آسفالت بوده و بقیه مسیر بهسازی و تعریض گردیده است. از پایین دست روستای مزران تا روستای دره یاو جاده ای ساحلی به موازات رودخانه کشیده شده که اخیرا آسفالت شده و مشاهده ادامه مسیر رودخانه را بسیار آسان نموده است.
زمکان: آب این رودخانه از دامنه های شمالی و جنوبی دالاهو، شرقی بنی گز و جنوبی کله خانی از جاذبه های گردشگری اورامان تامین می شود. شاخه های اصلی آن عبارتنداز: شاخه زمکان، شاخه سراب بردی زنجیر و شاخه چم زریسک مشخصات زمکان شباهت زیادی به رودخانه لیله دارد. آب این رودخانه نیز بعد از طی مسیری پرپیچ و خم وارد اقلیم کردستان عراق می شود. دیدن مسیر زمکان و مناظر و روستاهای واقع در کناره های آن با پای پیاده، کاری سخت اما پر ماجرا و هیجان انگیز می باشد. می توان بخشی از شاخه های رودخانه زمکان را در مسیر جاده جوانرود تازه آباد مشاهده نمود. سد آزادی بر روی این رودخانه زده شده و اکنون نمای دریاچه پشت سد به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است.

دره های معروف اورامان

جاهای دیدنی اورامان پر از دره های عمیق و شگفت انگیز می باشد، که در این جا به اختصار به برخی از آن ها اشاره می شود. دره گنجگه از جاذبه های گردشگری اورامان در ادامه مسیر پاوه رود به سمت سیروان قرار دارد. این دره از روستای دشه به پایین بسیار سخت و صعب العبور بوده و فقط افراد حرفه ای قادر به طی این مسیر می باشند. دره زیتی از نزدیکی های روستاهای زردویی و دودان شروع شده و بخشی از مسیر شاخه مرخیل رودخانه سیروان را تشکیل می دهد. حرکت در این دره نیز پرهیجان بوده و فقط کار گردشگران ماجراجو و حرفه ای است. دولی دره در امتداد شاخه های زمکان و سراب بردی زنجیر رودخانه زمکان قرار گرفته و بسیار سخت و در همان حال دیدنی است. دره بزگوره در امتداد شاخه قوری قلعه رودخانه لیله از جاهای دیدنی اورامان واقع شده و نهایتا به روستای سپیدبرگ یا سپی ور از زیباترین مکان های دیدنی اورامان منتهی می شود. در این دره تعداد فراوانی درخت چنار وجود دارند که بر زیبایی و جذابیت آن می افزاید. دره لورابی نیز از چشمه های معروف قولانی شروع شده و آن هم در روستای نوخان به دره بزگوره ملحق می شود. دیدن این دو دره در قیاس با دره های قبلی آسان تر می باشد، اما این کار نیز نیاز به افراد نیمه حرفه ای و پیاده روی طولانی دارد. در پایین دست شهر نوسود و روستای مرزی شوشمی به سمت روستای متروکه شیخان چند دره دیدنی و صعب العبور قرار دارند. دره موسوم به دره تنگله در پایین دست شهر نودشه از جاهای دیدنی اورامان قرار دارد. دره زنجیر نیز در امتداد جنگل های باغی پایین دست روستاهای آویهنگ، هویه و سرهویه واقع شده است.

سایر جاذبه های طبیعی و زیست محیطی اورامان

علاوه بر جاذبه های گردشگری اورامان، در برخی نقاط اورامان جاذبه های توریستی دیگر وجود دارند که اختصارا تعدادی از آن ها معرفی می شوند. برخی از این جاذبه ها در مقوله عجیب اما واقعی قرار می گیرند. در دل امواج خروشان رودخانه سیروان و در نزدیکی روستای هیروی پایین دست تاسیسات سد و کانال انحرافی نوسود (حدود 30 کیلومتری شمال غربی شهر پاوه)، سنگ بزرگی موسوم به تلی مروچان وجود دارد. این سنگ بخش اعظم سال در زیر آب قرار داشته و فقط زمانی که حجم آب سیروان روبه کاهش می گذارد (اواسط تابستان و اوایل پاییز) نوک آن به مانند کوه یخ سر از آب درمی آورد. در این فاصله زمانی کوتاه مورچه های مخصوصی بر روی آن ظاهر می شوند که تعجب آور است، برای دیدن این سنگ و مورچه های روی آن، گردشگر باید آشنایی کافی با فن شنا داشته و ساعات مخصوصی از روز به آن جا برود (زیرا مورچه فقط در زمان های خاصی روی سنگ ظاهر می شوند.)
در خت چنار در نزد مردمان این دیار از احترام ویژه ای برخوردار بوده و به منظور بهره گرفتن از سایه گسترده آن در فصل گرما، پیشینیان اقدام به کاشت این درخت (معمولا در کنار چشمه های معروف) نموده اند. برخی از این چنارها قدمت طولانی (شاید بیش از چند صد سال) داشته و معروفیت خاصی پیدا کرده اند. از جمله آن ها می توان به چنار شرکان، چنار هولی در شهر پاوه که فعلا بقایای آن برجای مانده است، چنار قروله در نزدیکی روستای عباس آباد، چنار هیرتا در همان روستا، چنار تاوخانه در روستای کزی، چنار زلم در روستای احمد آباد و چنارهای موجود در دره مرخیل و بزرگوار اشاره کرد.
در نقطه ای دیگر از رودخانه سیروان موسوم به پرده بردین، تمام آب این رودخانه با فشار فراوانی از تنگه ای به عرض حدود چهار متر عبور می کند. در فاصله ی این چهار متر سنگی قرار گرفته که عملا آب رودخانه را به دو بخش تقسیم کرده و نقش یک پل ارتباطی را در زمان کاهش دبی آب بازی می نماید. در قدیم که پل های ارتباطی محکم چندانی روی سیروان وجود نداشته اند، این گذرگاه طبیعی نقش مهمی در زندگی و مراودات ساکنین دو سمت سیروان ایفا نموده است.
یخچال های طبیعی موسوم به نور از دیگر پدیده های طبیعی کوه های اورامان مخصوصا شاهو و دالانی می باشند که به تعداد قابل توجهی وجود داشته و مشاهده و بررسی نزدیک آن ها جذابیت خاصی برای گردشگران دارد. گوم یا حوض یا برکه های کوچک آب در ارتفاعات نسبتا بلند کوه های، در چندین جای اورامان یافت می شوند. از جمله می توان به حوض دالانی، حوض خانی و گوم سیلکوان اشاره نمود. تا آن جا که نگارنده اطلاع دارد فقط تالابی در اورامان و آن هم در نزدیکی شهر روانسر موسوم به سراب جاوری وجود دارد. کن یا سوراخ های نسبتا بزرگ در دل صخره های مرتفع اغلب طبیعی و بعضا دست ساز نیز از جمله جاذبه های دیگر قلمداد می شوند، که نقش پناهگاه یا محل اطراق یک یا چند نفر را بازی می کنند. برخی از این کن ها عبارتنداز: کن بغداد مشرف به روستای داریان، کن مزانو و کن خانی، کن بن ما و تعدادی دیگر که همگی بر صخره های کوهستان شاهو از جاذبه های گردشگری اورامان قرار گرفته اند. بیر یا چاه عمیق بر دامنه کوه ها که معمولا در عمق آن آب جریان دارد. از جمله پدیده های طبیعی دیدنی دیگری است که یکی از معروف ترین آن ها موسوم به بیره دوبره در نزدیکی روستای خانقاه در دامنه کوهستان آتشگاه قرار دارد. تل یا سنگ بسیار بزرگ و غیرقابل حمل نیز از جلوه های طبیعی قابل بحث از منظر گردشگری در اورامان می باشد. این تل ها بعضا مورد احترام اهالی بوده و داستان هایی پیرامون آن ها ساخته و پرداخته شده است. تل قشه در نزدیکی روستای زردویی و تل ممکان در نزدیکی روستای وراء از جمله این تل ها هستند. تنگه یا دربند نیز در اورامان به تعداد فراوانی یافت می شوند. از چمله این تنگه ها می توان به تنگه دربند دزلی در مسیر جاده مریوان اورامان تخت اشاره کرد. مله یا کل هم معمولا به گردنه محل تلاقی دو کوه اطلاق می شود که چشم اندازهای دور دست را از آن جا می توان مشاهده نمود. به علت کوهستانی بودن جاهای دیدنی اورامان، می توان در صدها محل با این عارضه جغرافیایی و در همان توریستی روبه رو شد. برخی از گردنه های مشهور اورامان عبارتنداز: مله پالنگانه در حد فاصل شاهو و گرمه زناو، مله رمه رو در حدفاصل ماکوان و کویله، مله هشتی در حدفاصل ماکوان و گرمه زناو، مله تولات در گذرگاهی در بین قلل کوهستان کله خانی، کل تته و کل چناره در دو گذرگاه در کوهستان دالانی و کل ژالانه در حدفاصل کوسالان و دالانی، مله سیاتایر در مسیر جوانرود تازه آباد، مله سراژین در مسیر تازه آباد شیخ صله و بسیاری دیگر.
تنوع گیاهی و جانوری اورامان نیز شامل گونه های کمیاب یا منحصر بفردی است که از جمله آن ها می توان به گوزن شوکا، سمندر خال دار و گل های زیبا و بهاری لعل آتشگاه، شیره ورال و لاله واژگون زرد اشاره نمود.