معنویت می تواند امکان معنا بخشیدن و بازآفرینی یک سفر را مهیا سازد

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، معنویت می تواند امکان معنا بخشیدن و بازآفرینی یک سفر را مهیا سازد.

دنیای امروز بیش از هر زمان دیگری با دشواری اشتغال دست به گریبان است، تک محوری بودن اقتصاد کشورها از جمله ایران، مشکل عمده بسیاری از برنامه ریزان به شمار می رود. به همین سبب باید به دنبال راه حل هایی خارج از الگوهای پیشین بود. گردشگری به مثابه یک نظام پیچیده با ابعاد بزرگ می تواند یک از راههای برون رفت از این تنگنا باشد و به همین جهت باید آن را از همه جنبه های ممکن مورد بررسی و مطالعه قرار داد.

همزمان با رشد و توسعه صنعت گردشگری در جهان، گرایش ها و نگرش های گوناگونی در گردشگری به وجود آمده است. به رغم وجود انواع مختلفی از گردشگری، اکثر مطالعات، گردشگری را از بعد مادی و جوانب ظاهری مورد بررسی قرار داده و به مهمترین ویژگی آن، یعنی معنویت کمتر توجه شده است. شاید بتوان گفت مهمترین بعد گردشگری، بعد غیرمادی و معنوی آن است که مورد بررسی دقیق و عمیق قرار نگرفته است. گردشگری و معنویت، مهمترین و ژرف ترین تاثیر و کارکرد گردشگری تلقی می شود. این بدان مفهوم است که جوانب معنوی گردشگری و تاثیرات آن بر روح و روان انسان مورد مطالعه قرار گیرد و به مهمترین تاثیر گردشگری که آرامش روح و روان انسان است، پرداخته شود.

از قرن بیستم به بعد، تحقیقات در حوزه معنویت افزایش یافته و شواهد نشان می دهد امروزه جهان مدرن علاقه زیادی به موضوع معنویت پیدا کرده است. مطالعات پیرامون معنویت و اهمیت آن در زندگی انسان، تنها به علوم روانشناسی و الهیات محدود نمی شود، به طوری که یکی از مهمترین موضوعات در گردشگری به شمار می رود. در گردشگری افراد به مکانی خارج از محیط معمول زندگیشان می روند و نتیجه سفر، کسب آرامش روحی و جسمی است.

براساس مقاله معنویت می تواند امکان معنا بخشیدن و بازآفرینی یک سفر را مهیا سازد، باید بدانید که اهمیت سفر تا آنجایی است که در دین اسلام تاکید بسیاری به آن شده است. در آیات قرآن خداوند متعال، انسان را به سفر فرا می خواند و مقوله سفر را به حدی مهم می داند که در صورت ترک آن، انسان را سرزنش می کند. در آیه 46 سوره حج «افلم یسیروا فی الارض فتکون لهم قلوب یعقلون بها»، سیر و سیاحت سبب تعقل، اندیشه و بالا رفتن سطح آگاهی و بینش انسان دانسته شده است، یعنی همان عنصری که بی تردید سنگ بنا و شالوده رشد و توسعه زندگی انسان در ابعاد گوناگون فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می باشد.

گردشگر یا به دنبال کشف خود و تعالی روح است و یا به دنبال ایجاد ارتباط روحانی دوباره با طبیعت و محیط پیرامون به جهت درک هستی است. از آنجا که گردشگر تجربیات خود را منتقل می کند توصیف حالات روحانی و حس معنوی گردشگر موجب برانگیختن دیگران نیز می شود. این حقیقت خود می تواند آغازگر یک دوره گذار از «مصرف گرایی» به «معنویت» باشد که انسانها را برای جست وجوی ارزشهای والای معنوی تشویق می کند.

با نگاهی ژرف تر این حقیقت مشهود است که گردشگری خود عامل شناخت خالق است، و از بعدی دیگر در تمامی ادیان انسان ذاتا کمال گرا معرفی شده و همواره در جست و جوی تعالی فردی تلاش می کند. از دیدگاه روان شناسی نیز مسافرت یکی از جذاب ترین تفریحات به شمار می رود که در افزایش سلامت روان به شدت موثر است. با توجه به اهمیت معنویت، جهت ایجاد تحولات فردی که از طریق توسعه تجربه ذهنی منجر به ارتقای روح و رشد فردی می شود، لذا گردشگری با تمرکز بر بهبود سلامت روانی جامعه می تواند نقش مهمی در توسعه کشور داشته باشد.

علاوه بر دین اسلام، در همه ادیان و مکاتب به موضوع معنویت در گردشگری پرداخته شده، اما این نگاه با عنوان گونه گردشگری معنوی مطرح شده است و در ادامه عمدتا به گردشگری مذهبی منتهی شده است. در اکثر آنها مذهب و معنویت را در گردشگری به عنوان گردشگری مذهبی و معنوی مورد بررسی قرار داده اند. برای مثال میتوان به مطالعات تیلسون (2005) اشاره کرد. وی در مقاله ای تحت عنوان «گردشگری مذهبی-معنوی و اقدامات پیشبردی: مورد مطالعه کلیسایی در اسپانیا»، گونه گردشگری مذهبی و معنوی و افزایش شمار گردشگران به بازدید از کلیساهای اسپانیا را مورد مطالعه قرار داده است.

به طور کلی بر طبق مطالعات و تحقیقات انجام شده بر روی انواع گردشگری و سفرهای پیشینیان، این گونه نتیجه می گیریم که معنویت و ارتقای حس روحانی در دل هر نوع گردشگری با هر هدف خاصی جای دارد و ماهیتا سفر منجر به ارتقای درک افراد از جهان هستی و اندیشه در فرامادیات می شود. این امر روح افراد را وسعت می بخشد و ناخودآگاه احساس معنوی را در فرد ایجاد می کند.

نیاز بشر به سفر یک نیاز فطری است و از همان ابتدای آفرینش، حرکت در وجود انسان قرار داده شده است. لذا تمایل انسان به سفر و گردشگری از نیازهای درونی و فطری انسان شمرده شده و شناخت و آگاهی از آن بسیار اهمیت دارد. در سال های اخیر پژوهشگران تحقیقات بسیاری برای شناخت دلایل سفر و گردشگری انجام داده اند و برخی از این انگیزه ها را طبقه بندی کرده اند، با توجه به این مسئله که حرکت در وجود و فطرت انسان از همان ابتدای خلقت از سوی خداوند قرار داده شده است، لذا میتوان برخی نیازها و انگیزه های ناشی از این ویژگی فطری انسان در چهارچوب، خودشناسی و ارزیابی خویشتن، استراحت، رهایی از محیط یکنواخت و کسل کننده، پرستیژ، بازگشت به عقب، تقویت روابط نزدیک و تسهیل ارتباطات روابط اجتماعی بیان کرد.

در تقسیم بندی دیگری اشمیت هاوزن (1989) مهمترین انگیزه های گردشگری را در قالب جبران کمبودهای حاصل از یکنواختی های زندگی، نیاز به بهبود و رهایی از استرس های جسمی، گسترش افق دید، ارضای نیاز کنجکاوی و شناختی ارزش های خویشتن، حس احترام به خود، تقسیم بندی کرده است، البته در دسته بندی دیگری انگیزه های گردشگری در عناوینی مانند آموزشی / فرهنگی، استراحت و آرامش، ماجراجویی، تفریح و سرگرمی، سلامتی / تجدید قوا (بازآفرینی)، قومی / خانوادگی، اجتماعی / رقابتی بیان شده است.

توجه به بعد روحانی انسان از جمله مهمترین انگیزه های سفر به شمار می رود که در همه طبقه بندی های انگیزه های انسان از سفر و گردشگری مشاهده می شود. یقینا گردشگری تنها به نیازهای مادی محدود نمی شود، بلکه مهمترین بعد آن تامین نیازهای روحی و معنوی انسان است. طبق هرم نیازهای مازلو، بالاترین سطح نیازها، نیاز به خودشکوفایی و تعالی است. این سطح نیاز بر بعد روحانی وجود انسان متمرکز است. سفر و گردشگری به عنوان یکی از فعالیت هایی است که نیاز خود شکوفایی و تعالی انسان را در بالاترین سطح مطلوب تامین می کند.

معنویت در گردشگری توجه به مهمترین بعد وجودی انسان یعنی روح انسانی است. معنویت در گردشگری، به مفهوم بررسی ابعاد معنوی سفر و گردشگری با هدف تامین نیازهای تعالی و خودشکوفایی در انسان است؛ تمامی کائنات این هستی پهناور همواره در ذات و زندگی خود به سوی مرکزیت اصلی وجودشان که همانا آستان وجودی خدای لایزال باشد در سیر و سفر و حرکتند و از منظر عرفان اسلامی انسان از ابتدای آفرینش تا برپایی قیامت پیوسته در سفر است.

از قرون دور تا دوران معاصر سفر به کلام ادیبان راه یافته تا با آمیختن سفر روزمره انسان با سفر سیر و سلوکی بدان رنگ و آب ویژه ای دهند. سفرها را به دوگونه سفرهای آفاقی و انفسی می شمرند که اولی با این وجود که نقل جسم از مکانی به مکانی دیگر تعریف شده است در حقیقت سفر از عالم جهل به عالم علم است و از منظر عرفانی هر نوع سیر و سفری را نمیتوان سیر در آفاق دانست بلکه رعایت آداب و شروط سفر است که سبب حصول برﮐات معنوی در اﯾن مرتبه از سفر شده و آن را به سیر آفاقی مبدل می سازد. از جمله مهمترین اﯾن آداب داشتن انگیزه الهی و نیت صالح در تمام طول سفر است. سیر در زمین و دومی سیر در درون تعریف شده است. سفر انفسی اما با پای دل و باطن است که به قصد دیدار سرمنزل معشوق جاوید انجام می شود و با ریاضتهای فراوان و تهذیب نفس برای مسافر راه حق و حقیقت همراه است.

با تاکید بر این نکته که معنویت میتواند در تمامی ابعاد گردشگری حلول یابد و این خصوصیت امکان معنا بخشیدن و بازآفرینی یک سفر گردشگری را مهیا می سازد، شناسایی و تقویت مولفه های سازنده یک تجربه معنوی، مساله اصلی مدیریت گردشگری با نگاه معنوی است؛ لذا میتوان گفت بررسی و شناسایی روشها، فنون، ابزارها و امکانات که بتوان معنویت را در تمامی گونه های مختلف گردشگری را باید در نظر گرفت تا در کنار اهداف اولیه سفر، مفاهیم مرتبط با فطرت و سرشت انسانی نیز مورد توجه قرار گیرد.

نویسنده: مهدیه شهرابی فراهانی | مدیر اداره تحقیق و توسعه پارک ملی علوم و فناوری های نرم و صنایع فرهنگی