داستان بیمارستان وقفی خواهرزاده ناصرالدین شاه قاجار

ایسنا/ این خبر پیرامون داستان بیمارستان وقفی خواهرزاده ناصرالدین شاه قاجار برای شما نگارش شده است.

مالک باغ سردار یکی از سرداران سرشناس ایران در جنگهای ایران و روس بود و این زمینها را هم به پاس خدمت در جنگها از فتحعلی شاه قاجار هدیه گرفته بود. باغی که در گذر زمان توسط ورثه تقسیم شد و به فروش رسید و شاید هیچکس فکرش را هم نمیکرد که از اواخر دوره قاجار به بعد به یکی از مهمترین نقاط پایتخت تبدیل شود.

ساخت اولین بیمارستان در ایران به دوره قاجارها باز می گردد؛ روندی که هرچند حکومت آغازگر آن بود اما به مرور زمان در بین اغنیا، جا ماندگان این سلسله منقرض شده، پزشکان و...به یک سنت نیکو تبدیل شد تا زمین ها و باغات خود را وقف ساخت بیمارستان کنند؛ قصه ای که برای بیمارستان شفا یحیائیان هم تکرار شد.

حسین خان معتمدالملک یحیاییان، پسر یحیی خان مشیرالدوله و عزت الدوله ملک زاده خواهر تنی ناصرالدین شاه قاجار بود؛ مردی که در وزارت خارجه مشغول به کار بود. بیمارستان شفا یحیائیان نیز جزو اموال وقفی او بود که توسط همسر سومش، زیور یحیائیان و پس از مرگ معتمدالملک در سال 1293 شمسی برای ساخت بیمارستان وقف شد و اولین ساختمانهای بیمارستان در سال 1306 در زمینی به مساحت 7100 متر و زیربنای 19 هزار و 500 متر مربع ساخته شد و در اختیار وزارت بهداری آن زمان قرار گرفت.

وقفی که البته معین شده بود تا واقف تا زمانی که در قید حیات است بتواند سهمی از آن داشته باشد؛ از این رو در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی به وزارت بهداری وقت اجازه داده شد تا ماهانه پنج هزار ریال از اعتبار بودجه خود را برای زیور یحیائیان که یک قطعه زمین، چهار دستگاه عمارت و مقداری اثاثیه خود را برای ساخت بیمارستان وقف کرده بود به عنوان "حق التولیه" تا زمان حیات او پرداخت کنند. برای بعد از مرگ زیور یحیائیان هم مقرر شد تا فقط هزینه روشنایی، تعمیرات و نگهداری مزار خود و شوهرش در شهر ری تامین شود. وصیتی که البته به نظر می رسد مدتی به دست فراموشی سپرده شد تا در نهایت در اسفند 1401 مجددا مرمت و تعمیر مقبره این زوج در دستور کار قرار گرفت.

در سال 1349 اما وزارت بهداری تصمیم گرفت که ساختمان بیمارستان را در اختیار انجمن توانبخشی قرار دهد و از آن پس بود که بیمارستان شفا یحیائیان با شکل امروزی خود آغاز به کار کرد و برای اهمیت دادن به رشته جراحی ارتوپدی در سال 1350 شمسی، به یک مرکز توانبخشی ملی فعال تبدیل شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و از سال 1359 نیز بیمارستان به سازمان بهزیستی کشور منتقل شد و تا سال 1363 هم زیر نظر آن سازمان بود و سپس از سال 1364 به دانشگاه علوم پزشکی ایران واگذار شد.

دکتر فرید نجد مظهر، رئیس بیمارستان شفا یحیائیان با اشاره به اینکه بیمارستان شفا یحیائیان یک جزء از یک مجموعه وقف است، گفت: در ضلع جنوبی خیابان مجاهدین اسلام، بیمارستان شفا یحیائیان و در ضلع شمالی نیز مسجد شفا یحیائیان قرار دارد. بانو زیور یحیائیان فردی بسیار خیر بودند و وقفیات زیادی از ایشان به جای مانده است، از جمله اینکه ایشان بخشی از خانه باغ خود را به وزارت بهداری وقت واگذار می کنند که ساختمان بیمارستان در آن شکل می گیرد.

وی پیرامون داستان بیمارستان وقفی خواهرزاده ناصرالدین شاه قاجار افزود: فعالیت اولیه این مرکز درمانی به دوره ای باز می گردد که بیماری وبا از شیوع بالایی برخوردار بود که اینجا را به مرکز مبارزه با وبا تبدیل کرد. با فروکش کردن بیماری وبا، یک مرکز توانبخشی در این محل ساخته می شود که هنوز هم این تابلوی قدیمی بر جداره بیرونی بیمارستان بچشم میخورد. در این زمان آقای دکتر شیخ الاسلام زاده که آخرین وزیر بهداری دوره پهلوی بودند و از قضا تخصص خودشان نیز ارتوپد بود، تصمیم می گیرند جراحان ایرانی که در حیطه ارتوپدی در آمریکای شمالی به عنوان افراد حاذق فعال بودند را در این مرکز کنار هم جمع کنند و اولین مرکز ارتوپدی در این نقطه از کشور و حتی خاورمیانه شکل می گیرد؛ به شکلی که سطح آموزش ارتوپدی در این مرکز به اندازه آمریکای شمالی فعال می شود.

او تاکید کرد: از اوایل دهه 50 شمسی نیز موضوع آموزش ارتوپدی در حد رزیدنتی در این مرکز با همکاری دکتر اعلمی هرندی آغاز می شود و با گذر زمان به حد فلوشیپ می رسد و اولین دوره های فلوشیپ جراحی دست و ستون فقرات در این بیمارستان (سال 1354) آغاز به کار می کنند. به مرور زمان تعداد رزیدنت ها و تعداد دوره های فلوشیپی افزایش م ی یابد به شکلی که اکنون شش رشته فلوشیپ در این مرکز فعال است و حتی در برخی رشته ها مانند جراحی تخصصی شانه ما به عنوان اولین مرکز فعالیت می کنیم و در تربیت فلوشیپ رشته سرطان های استخوانی تنها این بیمارستان در خاورمیانه فعال است.

وی با بیان اینکه بیمارستان شفا یحیائیان سابقه علمی بسیار پرباری دارد، تصریح کرد: این سابقه در دنیا شناخته شده است و سیستم فعلی هم سعی بر حفظ این اعتبار دارد.

این استاد تمام جراحی استخوان و مفاصل درباره تغییرات فضای فیزیکی بیمارستان شفا یحیائیان از زمان ساخت تاکنون اظهار کرد: تغییرات در فضای فیزیکی اتفاق افتاده است اما ساختمانی کوبیده و دوباره ساخته نشده است و تنها به تعمیرات بسنده کرده ایم؛ در واقع وسعت مجموعه نیز از ابتدا تاکنون هیچ تغییری نداشته است. بویژه در بخش فیزیوتراپی برخی قسمتها دقیقا به شکل اولیه خود باقی مانده است که در نظر داریم این بخش دست نخورده را به عنوان موزه شفا یحیائیان بازگشایی کنیم تا گویای تاریخ این بیمارستان باشد.

وی درباره چالشهای ایمنی و سازه ای این مرکز درمانی پرسابقه بیان کرد: خوشبختانه ساختمان اولیه این بیمارستان بسیار مستحکم و ایمن ساخته شده است به حدی که یکی از مشکلات کسانی که برای بازسازی می آیند این است که برای تخریب و بازسازی یک بخش کوچک باید مدتها زمان بگذارند. بر همین اساس خوشبختانه ما اخطار ایمنی و آتش نشانی نداشته ایم.

او درخصوص میزان مراجعه به این مرکز درمانی توضیح داد: بیمارستان شفا یحیائیان یک مرکز تک تخصصی است که مزیت ها و معضلات خاص خود را دارد. از یک طرف چون خدمات تخصصی در حیطه ارتوپدی ارائه می شود، خدمتی در این رابطه در دنیا وجود ندارد که ما نتوانیم ارائه دهیم اما، از طرف دیگر به عنوان مثال اگر حتی یک نفر آن سمت خیابان تصادف کند و دچار حادثه شود، اورژانس نمی تواند بیمار را به ما ارجاع دهد چون فردی که تصادف کرده است احتمالا دچار مجموعه ای از عوارض مانند آسیب به اندام های داخلی و...شده است و خب ما نمی توانیم در این زمینه به آنها خدمت دهیم و اورژانس آنها را به بیمارستان عمومی و چند تخصصی می برد. بر همین اساس عموما مراجعات ما از سوی خود افراد شکل می گیرد و البته تعداد مراجعین ما بالا است.

وی پیرامون داستان بیمارستان وقفی خواهرزاده ناصرالدین شاه قاجار افزود: پیش از همه گیری کرونا حدود 300 مراجعه روزانه به اورژانس بیمارستان و حدود 700 مراجعه نیز به درمانگاه داشتیم که در زمان کرونا این آمار کاهش یافت؛ ولی اکنون دوباره تقریبا به همان آمار مراجعات قبلی رسیده ایم، تا حدی که روزانه حدود 15 تا 20 مراجعه اورژانس داریم که برای تکمیل خدمات درمانی به بخش جراحی ارجاع داده می شوند.

رئیس بیمارستان شفا یحیائیان ادامه داد: ما درمانگاهی متشکل از 10 بخش داریم که با احتساب آماری که ذکر کردم روزانه حدود 1000 مراجعه کننده به بیمارستان داریم که آمار بالایی است. 12 اتاق عمل ما نیز از 8 صبح تا بامداد فعال است و در واقع می توان گفت قلب تپنده بیمارستان اتاق های عمل است.

وی پیرامون داستان بیمارستان وقفی خواهرزاده ناصرالدین شاه قاجار افزود: تعداد تخت مصوب بیمارستان 250 تخت است اما ما با 220 تخت فعال ارائه خدمت می کنیم. بخش ارتوپدی اورژانس آقایان، بخش کودکان، بخش ارتوپدی الکتیو آقایان و خانم ها فعال هستند.

نجد مظهر درباره شایع ترین مراجعات به این بیمارستان توضیح داد: درمانگاه های این بیمارستان حالت فوق تخصصی دارد؛ یعنی هر روز به یک نوع از مراجعه اختصاص دارد؛ بنابراین مراجعات از تمام سنین و مشکلات به مرکز وجود دارد اما به طور میانگین اکثر مراجعین ما در میانگین سنی 30 تا 50 سال در هر دو جنسیت قرار دارند.

وی درخصوص چالش هایی که در حال حاضر بیمارستان شفا یحیائیان با آنها دست و پنجه نرم می کند، اظهار کرد: قسمتی از مشکلات روزمره است که میتوان با مدیریت شرایط آنها را کاهش داد اما، برطرف کردن معضلات بزرگ از دست ما ساخته نیست. به عنوان مثال در این مجموعه با ارزش ترین موضوع نیروی انسانی کارآمد و متخصص است اما نمیتوان منکر ارزش قسمت سخت افزاری شد. برای یک عمل جراحی نیاز به وسایلی داریم که وابسته به واردات، ارز و...است که با وضعیت موجود تهیه آنها بسیار هزینه بر است؛ به شکلی که حتی از توان دانشگاه علوم پزشکی هم خارج می شود.

وی با تاکید بر اینکه براساس طرح تحول سلامت بیمارانی که نیاز به استفاده از برخی وسایل و تجهیزات حین عمل داشته باشند نباید این وسیله را خودشان تهیه کنند، تصریح کرد: دانشگاه موظف به تهیه وسیله است ولی گاهی ماه ها وجهی در ازای خرید تجهیزات به دانشگاه پرداخت نمی شود و این معضلی است که خیلی از بیمارستان ها با آن دست و پنجه نرم می کنند. البته یک تفاوت در بیمارستان شفایحیائیان این است که ما تا حد زیادی به وسایل گران قیمت وابسته هستیم و این مشکل در اینجا حادتر است.

این فلوشیپ جراحی دست پیرامون داستان بیمارستان وقفی خواهرزاده ناصرالدین شاه قاجار ادامه داد: مشکل دیگر این است که بخش اعظم وسایل و تجهیزات وارداتی است و زمانی که ما نتوانیم ارز را به کشور تولید کننده منتقل کنیم، چالش بوجود می آید. در واقع این جمله که مدعی می شوند تحریم ها در حوزه سلامت اثرگذار نبوده است کاملا غلط است؛ تحریم ها آثار مستقیم دارند.

وی افزود: برخی موضوعات در جراحی به مهارت جراح وابسته است که تحریم ها در این بخش شاید اثر نداشته باشد اما به عنوان مثال در تعویض مفاصل نیاز به پروتز و وسایل تخصصی داریم که هرچند خوشبختانه برخی از آنها از تولیدات داخلی است اما در برخی هم نیاز به واردات است.

وی با اشاره به اینکه در بیمارستان شفا یحیائیان رتبه اول تعویض مفصل مربوط به مفصل زانو است، اظهار کرد: رتبه بعدی نیز مربوط به تعویض مفصل لگن و سپس شانه است. تعویض مفصل معمولا وابسته به سن است.

او با ذکر مثالی گفت: در برهه ای از زمان به دلیل بدهی دانشگاه به شرکتهای تامین کننده وسایل ارتوپدی، آنها هم برای مدتی قادر به ارائه خدمت نبودند و ما دچار مشکل شدیم. اکنون هم با وجود تداوم ارائه اقدامات درمانی اما باز هم وسایل به سختی تامین می شوند. دانشگاه هم باید پول خود را از سازمان های بیمه گر دریافت کند که بتواند هزینه کند اما، وقتی خود بیمه ها حتی تا حدود یک سال بدهکاری دارند، چه میتوان کرد؟

او با بیان اینکه شیوع پاندمی کرونا سبب بروز برخی چالش ها در این مرکز درمانی شد، گفت: با شیوع این بیماری ما اعمال غیرضروری را متوقف کردیم، اما انجام اعمال اورژانس تداوم داشت. پس از مدتی که مشخص شد کرونا موضوع یک یا دو ماه نیست، با رعایت پروتکل های ابلاغی، اعمال جراحی غیرضروری (الکتیو) از سر گرفته شد. اکنون نیز به دلیل گسترش اتاق عمل های بیمارستان، انجام کار متخصصین ماهر و هزینه بالای اعمال جراحی در مراکز خصوصی؛ حجم انجام اعمال جراحی در این مرکز رشد بسیار زیادی داشته است و این امر سبب شکلگیری لیست انتظار چند ماهه ارائه خدمت شده است. بیمارستان با تمام ظرفیت خود فعال است اما نمیتوان از محدودیتها چشم پوشی کرد.

رئیس بیمارستان شفا یحیائیان با اشاره به اینکه این مرکز درمانی یک مرکز ارجاعی است، ادامه داد: ما بیمارانی از سراسر کشور داریم و همین امر هم بر افزایش تعداد مراجعات ما اثرگذار است. در برخی رشته ها لیست انتظار 4 ماهه و در برخی دیگر لیست انتظار حتی تا یک سال هم وجود دارد و این برای بیماری که باید یک درد را تحمل کند تا نوبت عملش فرا برسد، سخت است.

وی در خصوص وضعیت همراه سرای بیمارستان گفت: واحد مددکاری بیمارستان با برخی همراه سراها قراداد دارد که بتواند به همراهان بیماران خدمت ارائه دهد، اما خود بیمارستان جایی برای اسکان همراه بیماران به شکل مستقل ندارد.

او در خصوص میزان بدهکاری بیمارستان بیان کرد: موضوع بدهکاری برای اکثر بیمارستان های دانشگاهی وجود دارد که ممکن است از چند ماه تا یکسال باشد تا تعهدات خود را پرداخت کنیم. گاهی وسیله ای را برای تعمیرات می دهیم اما شاید تا یک سال بعد هزینه آن را پرداخت نکنیم و وسیله مجددا آسیب ببیند. در این میان همه در حال نوعی از همکاری و ایثار هستند که شاید مدت ها پول نگیرند اما از ارائه خدمت خودداری نکنند. حتی جراحان تمام وقتی داریم که ممکن است چهار یا پنج ماه حقوق دریافت نکنند اما آنها چگونه باید زندگی کنند؟

وی با اشاره به اینکه ناهمخوانی تعرفه ها و هزینه های درمانی یکی از بزرگترین معضلات است، تصریح کرد: الان یکی از مهمترین بخشهای بیمارستان ما بخش فیزیوتراپی است اما آنقدر تعرفه ها پایین است که ما نزدیک به دو سال است در تلاش هستیم تا بتوانیم این مجموعه را واگذار کنیم، اما موفق نبودیم چون به دلیل تعرفه های پایین، فیزیوتراپی ضرر ده تلقی می شود. البته این موضوع در بخشهای دیگر از جمله دستمزد پزشکان نیز قابل تعمیم است.

نجد مظهر ادامه داد: ضرر ده بودن فیزیوتراپی به دلیل تعرفه ها و تعیین سقف تعداد جلسات تحت پوشش از سوی بیمه ها سبب می شود برخی افراد وقتی که عمل بسیار پیچیده ای روی یکی از تاندون ها انجام می شود که بسیار هم به کار درمانی وابسته است نتوانند جلسات کار درمانی خود را ادامه دهند.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از معضلات بزرگ بیمارستان کمبود نیروی انسانی است، گفت: علاوه بر افزایش تعداد مراجعات اما سیاست دولت چابک سازی و کاهش استخدام ها است؛ گاهی پیش می آید تا حد زیادی در مورد نیروی اتاق عمل با بحران روبرو شویم و همه می دانیم که یک انسان هم ظرفیت مشخصی برای کار کردن دارد و خارج از توان خود نمی تواند کار کند.

وی با اشاره به خروج برخی نیروها از چرخه فعالیت بعلت بازنشستگی یا مهاجرت و...افزود: گاه برای جذب دو یا سه نیرو به اندازه 9 ماه دوندگی می کنیم، گاهی نیز پس از تمام دوندگی ها که موفق به جذب می شویم، فرد وقتی مدت کوتاهی در بیمارستان می ماند و حجم کار را می بیند، پشیمان شده و راضی به ماندن و کار کردن نمی شود.

او در خصوص وضعیت توریسم سلامت در بیمارستان شفا یحیائیان بیان کرد: به عنوان مثال اگر فردی قرار باشد عصب مچ دست را آزاد کند در کشور ترکیه باید حدود 800 هزاردلار هزینه کند اما در ایران حتی در بخش خصوصی، این هزینه شاید حدود 40 دلار باشد پس مسلما به نفع افراد است که برای انجام جراحی ها به ایران بیایند. هرچند که تورسیم سلامت معضلاتی هم دارد اما بخش IPD بیمارستان ما مراجعه کنندگانی خارجی از کشورهای عراق، آذربایجان و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس دارد.

وی با بیان اینکه ارزان ترین خدمتی که در بیمارستان شفا یحیائیان ارائه می شود ویزیت است ، توضیح داد: گران ترین خدمت هم مربوط به جراحی های ستون فقرات است که برابر قانون سهم بیمه ها 90 درصد و سهم بیمار 10 درصد است؛ اما گاهی در جراحی های وسیع ممکن است همان سهم 10 درصدی بیمار به 20 میلیون تومان و بیشتر هم برسد. در مورد برخی وسایلی هم که باید در بدن بیمار کار گذاشته شود بازهم بیمه ها تا 70 درصد هزینه ها را پوشش می دهند.

وی در پاسخ به سوالی درباره وضعیت بروز بیماری های استخوانی تصریح کرد: قسمتی از مراجعین ما معلول تصادفات هستند. از سوی دیگر با بهبود وضعیت بهداشتی و ارتقای امید به زندگی، طول عمر افراد افزایش یافته است و اگر فردی 80 سال عمر کند طبیعی است که اگر زمین بخورد یا از جایی بیفتد دچار مشکلات استخوانی و ارتوپدی شود؛ به همین دلیل افزایش مراجعات هم رخ می دهد. در عین حال ارتوپدی بیشتر شناخته می شود و مردم بیشتر به مشکلات جزئی خود اهمیت می دهند و به دنبال درمان می روند.

این استاد تمام جراحی استخوان و مفاصل با اشاره به تاثیر سبک زندگی بر بروز مشکلات استخوانی بیان کرد: ورزش، نوع نشستن و برخواستن و تغذیه سالم از فاکتورهای مهم جلوگیری از بروز مشکلات استخوانی است. از سوی دیگر رعایت نکات ایمنی در استفاده از تجهیزات صنعتی در جلوگیری از بروز این مشکلات کمک کننده است.

وی درباره شیوع بیماری پوکی استخوان بیان کرد: به دلیل افزایش سن بروز پوکی استخوان موضوع ناگریزی است که با زمین خوردن و یا افتادن حتی از فواصل کم و یا روی سطوح نرم سبب می شود فرد شکستگی ها را تجربه کند. به عنوان مثال عنوان می شود 40 درصد کسانی که به دنبال پوکی استخوان دچار شکستگی استخوان ران می شوند در یک سال اول پس از شکستگی از دنیا می روند و این آمار بالایی است. اما در مورد افرادی که در سایر استخوان ها دچار شکستگی شدند و توانستیم آنها را درمان کنیم احتمال شکستگی دوم ناشی از پوکی استخوان بالا است و می تواند بیمار را دچار از کار افتادگی کند.

وی افزود: در همین زمینه و برای پیشگیری از بروز شکستگی های ثانویه در افراد دچار پوکی استخوان، سیستم درمانی FLS (سیستم پیشگیری از شکستگی های ثانویه) راه اندازی شده که در ایران، خاورمیانه و شمال آفریقا مرکز ما دارای پرچم نقره ای و مرکز گرگان دارای پرچم برنز است.

رئیس بیمارستان شفایحائیان در پایان درباره نحوه فعالیت مراکز FLS گفت: به عنوان مثال زمانی که یک فرد 60 ساله برای اولین بار دچار شکستگی لگن می شود و برای درمان مراجعه می کند، توسط پزشک ارتوپد شکستگی تحت درمان و جراحی قرار می گیرد و همزمان همکاران وابسته به FLS بیمار را تحت پوشش و مورد بررسی قرار می دهند. بیمار تحت آزمایش های تخصصی و سنجش تراکم استخوان قرار گرفته و تحت درمان پوکی استخوان قرار می گیرد؛ مشخصات بیمار وارد سامانه شده و در فواصل منظم با بیمار تماس تلفنی گرفته می شود و روند درمان پیگیری می شود.