قلم زنی آنقدر سخت است که جوانان رغبتی به آن نشان نمی دهند

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، قلم زنی آنقدر سخت است که جوانان رغبتی به آن نشان نمی دهند.

سالهاست قلم زنی می کند و روی انواع فلز از مس گرفته تا برنج و… چکش می زند و فرورفتگی و برجستگی ایجاد می کند. به قول خودش این حرفه و هنر را جد اندر جد به ارث برده اند و او نیز آن را از پدر آموخت. از کودکی در مغازه پدر با این هنر آشنا و بزرگ شد. شاید جامعه پدرسالار آن دوره یکی از مهمترین دلایل ادامه این راه بود. البته علاقه نیز در میانه راه بوجود آمد و در نهایت قلم زنی تبدیل شد به تمام زندگی احمد مقدسی؛ هنرمندی که بیش از هشتاد سال دارد و در سال 1392 به پاس هنر قلم زنی اش مفتخر به کسب نشان ملی شده است.

حتی بعد از فوت پدر، مغازه ای که به دو برادر به ارث رسید، ادامه راه را گوشزد میکرد. این شد که احمد مقدسی از سر اجبار یا عادت قلم زن شد. ظروف مسی را در دست گرفت و از آنها آثاری خارق العاده را بوجود آورد که در جای جای آن نقش و طرحی خاص رخنمایی می کند. اینگونه است که ظروف مسی که شاید به تنهایی ارزش چندانی نداشته باشند وقتی دست هنرمند قلم زن به آن میخورد قیمتی میلیونی و گاه میلیاردی پیدا می کنند. این هنر از گذشته دور به جای مانده و قدمتی چندین هزار ساله دارد. گفته می شود که از دوره مادها آثاری از قلم زنی بدست آمده اما در دوران هخامنشیان رواج یافت و در دوره ساسانیان به اوج خود رسید.

مقدسی میگوید: قلم زنی کار سختی است آنقدر سخت که دیگر جوانان رغبتی برای انجام آن نشان نمی دهند. هرچند ممکن است دوست داشته باشند و بیایند تا چگونگی کار را بیاموزند اما وقتی وارد کار می شوند، سختی ها به اندازه ای هست که میل ادامه راه را از آنها میگیرد. سختی کار هم آن است که باید برای انجام قلم زنی حوصله به خرج داد. باید ظرف را پر از قیر کرد و اجازه داد و حوصله کرد که این قیر در تمام بخشهای ظرف نفوذ کند. حتی بعد از اتمام کار هم باید حوصله به خرج داد و اجازه داد این قیر باز و آب شود و از ظرف خارج کردش. کار حوصله کردن برای قلم زنی به اینجا ختم نمی شود، چراکه اصل کار آنجاست که باید چکش برداری و از صبح تا شب بنشینی و برای برجسته شدن طرح ها، آن چکش را روی بخشهای مختلف ظرف بکوبی و بکوبی و بکوبی…

او تاکید دارد که جوانان قلم زنی را دوست دارند و دنبال کار را می گیرند اما سختی کار اجازه ادامه راه را به آنها نمی دهد، چرا که این روزها با در دست گرفتن موبایل و زدن چند دکمه میتوان با خرید و فروش سهام و کوین ها…پولهای هنگف به جیب زد. این در حالی است که به ثمر رسیدن یک اثر قلم زنی حداقل یک هفته زمان می برد و چند میلیون تومان به فروش می رسد.

سالهاست در نمایشگاه های صنایع دستی شرکت می کند. شاید بیش از 25 نمایشگاه را پشت سر گذاشته و الواح مختلفی را در خانه نگهداری می کند. حتی از رئیس جمهور وقت نیز لوح بهترین تولید کننده و قلم زن را دریافت کرده با این وجود همچنان مهجور است و تنها راه دسترسی به او و آثارش حضور در نمایشگاه های صنایع دستی یا رفتن به مغازه اش در قزوین است.

مقدسی پیرامون اینکه قلم زنی آنقدر سخت است که جوانان رغبتی به آن نشان نمی دهند، میگوید: سفارش های زیادی برای قلم زنی دارم چنانکه نه تنها برای امسال بلکه برای سال بعد هم سفارش رزرو دارم و انواع و اقسام ظرف و ظروف را با هنر خود تزیین می کنم و این هنر بسیار مورد استقبال است. جنس آثار قلم زنی که این روزها می بینیم عموما مسی است به غیر از سماورها که از جنس برنج هستند. برنج رنگ زرد دارد و مس قرمز رنگ است. البته قلع روی آنها کشیده می شود تا از آلودگی های احتمالی ایجاد شده توسط مس کاسته شود.

ممکن است مواد اولیه و تهیه ظرف مسی کوچک حدود 2 میلیون تومان تمام شود اما در نهایت بعد از یک هفته یا ده روز یا…آنچه حاصل می شود بیش از 7 تا 10 میلیون تومان فروخته می شود البته کیفیت کار مهم است. اما در نهایت مشتریان و افراد خبره که ارزش کار و جنس را می شناسند، قیمت را پرداخت می کنند. بسیاری از این افراد همین جنس را نیز به سایر افراد می فروشند. مثلا در قهوه خانه ها و سفره خانه های سنتی با قیمت های بیشتر به فروش می رسانند.

مقدسی هنرمندی شناخته شده در قزوین و تهران است و میگوید: در قلم زنی هر کس مدل کارش متفاوت است و به نوعی امضای خود را دارد. سبک من مختلف است و گاه ممکن است از داستانهای شاهنامه و نقل های فردوسی گرفته تا لیلی و مجنون و مجالس بزم، شکارگاه و… را نقش کنم. انتخاب این طرح ها ذهنی است و نیازی نیست که طرح را روی کار پیاده کنم تا بتوانم از روی آن قلم زنی کنم. از کودکی تاکنون تمام طرح ها در ذهن من حک شده و وقتی ظرفی را در دست میگیرم آن طرح ها روی سطح صاف ظرف نقش می شوند و شکل می گیرند. این داستان ها و روایت ها هستند که روی ظرف بی جان، جان می گیرند. البته گاهی طرح ها را براساس خواست و سلیقه مشتری و سفارش دهنده نیز تغییر می دهیم. هر طرحی که در نظر داشته باشید را میتوان قلم زنی کرد و به آن جان داد.

او می گوید: وقتی ظرف را در دست می گیرم طرح و نقشی که باید روی آن تصویر شود جلوی چشمم ظاهر می شود. گاه می نشینم و به ظرفی که در دست دارم نگاه می کنم آنگاه است که طرح و نقش ها جلوی چشمم ظاهر می شوند، قلم و چکش به دست می گیرم و با ضربه، آنچه که باید را نقش می کنم. هیچ یک از این طرح ها شبیه به هم نیستند. هریک ویژگی منحصر بفرد خود را دارد.

به گفته مقدسی، مشتریانش از جاهای مختلف هستند با سلایق و گرایش های متفاوت. از آنجایی که قزوین محل گذر گردشگران است، عموما در ایام پر مسافر بخصوص در نوروز گردشگران مختلف از استانها و شهرهای مختلف به این شهر می آیند و آنهایی که مقدسی را می شناسند حتما سری هم به مغازه او می زنند. حتی گردشگران خارجی نیز نمایندگانشان برای خرید می آیند. قلم زنی های مختلف از آفتابه لگن گرفته تا سماور و کشکول و… گاهی آفتابه لگن ها که مس اولیه آنها قدیمی است بیش از 10 میلیون تومان قیمت دارند و آنهایی که روی دسته هایشان طرح و نقش دارند نیز بیشتر به فروش می رسند.

مشتری ثابت نیز دارد از قهوه خانه داران گرفته تا عتیقه فروشان و حتی دلالان. هر کدام ظروف و سفارش هایی با کیفیت های متفاوت را می پسندند و گاهی این قلم زنی ها به عنوان عتیقه و اشیای قدیمی در بازار به فروش می رسند.

مقدسی می گوید: گاهی اوقات برخی از قلم زنی هایم را در قهوه خانه ها و عتیقه فروشی ها می بینم که به عنوان جنس عتیقه و قدیمی به فروش می روند و معامله های هنگفتی روی آنها انجام می شود. حتی یک بار که در قهوه خانه ای نشسته بودم دیدم صاحب قهوه خانه به یکی از مشتریان درخصوص قدیمی و عتیقه بودن یکی از قلم زنی های من میگفت و عنوان میکرد که مرده ام تا قیمت را بالا ببرد. بعد به او گفتم چرا قسم میخوری که من مرده ام در حالی که جلوی چشمت نشسته ام. خندید و گفت می خواهم قیمت را بالا ببرم. حتی دیده ام که یکی از قلم زنی ها را از من یک میلیون تومان خریده اند و بعد به قیمت 10 میلیون تومان فروخته اند.

عموما مشتریانی که در شهر زندگی می کنند از این دست کارهای سنتی کمتر دیده اند و به راحتی مجاب می شوند که عتیقه است. برای مثال اکنون قلم زنی های اصفهان در بازار زیاد است اما همه «نو» هستند. حتی یک شی قدیمی هم عموما از این سبک به فروش نمی رسد. کارهای آنها هم خوب است اما روی جنس نو قلم زنی می کنند اما کارهای من روی جنس های قدیمی است. جنس های مسی قدیمی از آفتابه لگن و دیگ و دیگچه گرفته تا گلدون و سینی و…را که بیش از 50 سال قدمت دارند میخرم و روی آنها قلم زنی می کنم و روحی تازه به آنها می دهم.

حتی گاهی ضایعاتی ها برای من جنس می آورند. اشیای فلزی آماده که ساده هستند و طرح و نقشی ندارند و قدیمی اند را می گیرم و رویشان کار می کنم و نقش می زنم. گاهی این اشیا را کیلویی می خرم خیلی از جوانان دیگر از این اشیای مسی استفاده نمی کنند و آنچه از جهاز مادرشان به جای مانده را کیلویی می فروشند و اکنون قیمت مس حدود 400 تا 500 هزار تومان است. البته اگر شی سالم باشد قیمت میلیونی برایش می دهم، چرا که تعدادشان محدود است. برخی از اینها نیز شکل های خاصی دارند مانند کشکول ها که تقریبا خاص هستند قیمتشان بیشتر است.

مقدسی می گوید: علاوه بر مشتریان ایرانی و گردشگرانی که از شهرهای مختلف برای خرید آثارش می آیند، مشتریان خارجی نیز دارد. اروپاییان از این آثار خوششان می آید بخصوص توریست های چینی و عرب ها تمایل زیادی برای خرید قلم زنی دارند و حتی قیمت را نیز به دلار پرداخت می کنند. البته حضور در نمایشگاه های صنایع دستی نیز تاثیر بسزایی در معرفی این هنر و جذب مخاطب دارد.

گفتگو: معصومه دیودار