بسطام رنگین کمانی از تاریخ و طبیعت است

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر گشته، بسطام رنگین کمانی از تاریخ و طبیعت است.

این شهر تاریخی و مجموعه تاریخی آن در بیشتر سالهای گذشته همواره یکی از پربازدیدترین سایتهای تاریخی و گردشگری استان در طول سال و خصوصا ایام نوروز بوده است.

این شهر تاریخی بواسطه تنوع بالای آثار تاریخی، آب و هوای مطبوع و وجود مقبره بایزید بسطامی سلطان العارفین در آن همواره مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی بوده است.

شهر تاریخی بسطام در 6 کیلومتری شمال شاهرود واقع شده و در گذشته از شهرهای مهم ایالت قومس بوده و در کتابها و سفرنامه های زیادی به آن اشاره شده است. در خصوص پیدایش شهر بسطام، صنیع الدوله در کتاب مطلع الشمس جلد اول سال 1302 هجری چنین می نویسد: شهر بسطام از بلاد قبل از اسلام است و چنین می نماید که بانی آن وستام معروف مباشر طاق وستام کرمانشاه بود. برخی دیگر از مورخین بسطام را از بناهای (بسطام) سردار معروف خسروپرویز پادشاه ساسانی و فرمانروای خراسان و قومس و گرگان در قرن 6 میلادی می دانند.

اهمیت سیاسی و رونق اقتصادی بسطام در کنار حرم امامزاده محمد (ع) (فرزند امام جعفر صادق) و عارف بزرگ ایرانی بایزید بسطامی باعث گسترش مجموعه تاریخی بسطام طی قرون متمادی (قرن اول تا دوره معاصر) شد. این مجموعه دارای بناهای تاریخی متعددی است که به دلیل ارزش معماری بالای آن در کشور، کار مرمت اصولی و اقدامات اولیه برای ثبت آن در فهرست آثار جهانی یونسکو در حال انجام است.

براساس مقاله بسطام رنگین کمانی از تاریخ و طبیعت است، باید بدانید که مزار بایزید در گوشه جنوب غربی صحن قرار دارد. سنگ مرمری متشکل از 4 قطعه روی آرامگاه بایزید قرار دارد که متعلق به شخصی به نام قاضی ملک بوده و در آن مناجاتی از حضرت علی (ع) نوشته شده و مشخص نیست به چه دلیل روی آرامگاه بایزید قرار دارد.

بنای گنبد غازان خان را به غازان خان (703-670هـ. ق) نسبت می دهند. طبق نوشته کتب مختلف، غازان خان گنبدی بر آرامگاه امامزاده محمد(ع) و گنبدی نیز بر آرامگاه بایزید بنا کرده و در نظر داشته که جسد بایزید را آنجا منتقل کند که گویا چون بایزید را در خواب از این کار ناراضی می بیند، از تصمیم خود منصرف می شود. گنبد غازان خان مربع و به ضلع 5/7 متر است. بر فراز بنا گنبد مخروطی شکل قرار گرفته که دارای پوششی از کاشی های فیروزه ای است.

ایوان غربی که متعلق به دوره ایلخانی است، در غرب صحن مجموعه درحد فاصل بین صومعه بایزید و گنبد غازان خان واقع شد. ارتفاع ایوان 5/17 متر است و در سال 717ه.ق در زمان سلطنت محمد خدابنده «اولجایتو» ساخته شده است.

صومعه بایزید یا چله خانه یا زاویه متشکل از سه اتاقک بسیار کوچک است؛ ابعاد اتاق اول 5/1×2 متر، اتاق دوم 2×2 متر و اتاق سوم نیز 2×2 متر. سقف این اتاقک های موسوم به معتکف گاه بسیار کوتاه می باشد. دیوارها و سقف های این اتاقک ها دارای گچبری های بسیار زیبا و هنرمندانه ایست که توسط معماران خاندان دامغانی در سال 702 ه.ق گچبری گردیده و اصل بنا احتمالاً مربوط به زمان حیات بایزید بوده است.

بقعه زیبای امامزاده محمد فرزند امام جعفر صادق (ع) می باشد. بنای امامزاده شبیه گنبد غازان خان و قرینه آن هست. بنای اولیه بقعه از غازان خان (703 – 670 هـ. ق) است که در زمان سلطان محمد خدابنده اولجایتو تعمیر گردیده است. حرم امامزاده به صورت اتاق مربع به اضلاع 5/4×5/4 متر است. چهار گوشواره اضلاع مربع را به هشت ضلعی و سپس به دایره تبدیل می کند که این دایره پایه گنبد را تشکیل می دهد. سقف و اطراف حرم با نقاشی های زیبایی تزئین شده است، حرم از کاشی های شش ضلعی لاجوردی و فیروزه ای با حاشیه ای از کاشی های گلدار پوشیده شده است.

ایوان جنوبی که در شرق مقبره امامزاده قرار دارد، در حقیقت سالها بعد از احداث بنای امامزاده احداث شده و رو به شمال قرار گرفته و از سمت جنوب به رواق مرتبط می گردد.

بنای کنونی مسجد اول بایزید بشکل یک مربع مستطیل بوده و حاوی کهن ترین آثاریست که تا بحال در مجموعه کشف شده و در عمقی تقریباً یک متر پایین تر از مسجد دوم قرار دارد که در سال 1353 پدیدار گردید. در قسمتی از دیوارهای خشتی که برروی قسمت شرقی آن بخش کوچکی از یک نقاشی دیواری نیز هویداست، میتوان به زمانی کهن تر نسبت داد. مسجد اول فضایی کوچک و دارای محراب بوده که بایزید در آن نماز می گذارده است.

مسجد دوم بایزید در سال 514 هـ. ق توسط شخصی بنام رضی الدین محمد عیسی که هشتمین وارث و جانشین بایزید بوده، ساخته شد. با این توصیف که محل اضلاع شمالی و شرقی و غربی و همچنین دیوار بین دو مسجد اول در جای اولیه خود باقی می ماند و فقط ضلع جنوبی که محراب ها بر آن قرار داشته اند تخریب و به اندازه حدود یک متر به سمت جنوب منتقل می گردد.

مسجد ایلخانی نیز توسط خاندان معماران دامغانی که خالق کتیبه معروف مسجد بایزید می باشند، ایجاد یا تزئین گردیده است. ضلع شرقی این مسجد با مسجد بایزید مشترک است و قسمتی از گچبری های ایلخانی آن که در قسمت شمال دیوار شرقی زیر گچ پنهان بود بیرون آورده شد.

منار آجری بسیار زیبای مجموعه بسطام در سمت شرق مسجد بایزید و متصل به آن واقع شده است. بر طبق کتیبه کوفی آجری منار، منار در سال 514 هـ. ق ساخته شده است. ارتفاع منار 5/14 متر می باشد.

پلکانهای منار که بصورت مارپیچ درمیان آن قرار گرفته، به وسیله سوراخ هایی که در بدنه منار تعبیه شده نور داخل آن را تأمین می کند. قسمت فوقانی منار حرکت و جنبش محسوسی دارد. در زیرنویس یکی از عکسهای قدیمی نوشته شده است: آدم که بالای منار می رود و به قوت تکان می دهد منار حرکت می کند.

دالان و ایوان اولجایتو در سال 713 هـ. ق در زمان سلطان محمد خدابنده اولجایتو توسط خاندان معماران دامغانی که آثار ارزشمند آنان در بخش های مختلف مجموعه موجود می باشد، ایجاد و یا لااقل تزئین شده است. تمام سطوح بدنه بجز مقرنس کاری های گچی سقف ایوان با طرح های سفالی لعابدار پوشیده شده است، ایوان حدود 10 متر ارتفاع دارد و از دو بخش متمایز تشکیل شده که هر کدام در حد خود واجد ارزشهای بسیاری است و در گذشته ورودی اصلی مجموعه بوده است که به علت تغییراتی که در محوطه داده شده امروز تقریباً عملکرد خود را از دست داده است.

مسجد جامع بسطام در جنوب مجموعه بایزید قرار دارد و از بناهای غازان خان بوده و بین سالهای 700 تا 706 هجری ساخته شده و شامل صحن مستطیل شکل به ابعاد 5/18×17 متر می باشد. شبستانهای آن در قسمت شرق و شمال احداث شده است. محراب مسجد با گچ بری های بسیار ممتاز و زیبا تزئین شده است. این محراب دارای چندین کتیبه می باشد که در اطراف آن قرار گرفته اند.

برج کاشانه در مجموعه آرامگاهی بایزید بسطامی و در جنوب شرقی مسجد جامع این شهر واقع است. براساس کتیبه سر در ورودی تاریخ بنای برج به سال 700 هـ. ق بر می گردد. درب آن از داخل مسجد جامع است که در آن آیت الکرسی و حدیثی از پیامبر(ص) گچبری شده است. درقسمت بالای برج بر دو حاشیه از آجرهای بزرگ نوشته ای به خط کوفی دیده می شود که در آن نام اولجایتو و سال 723 هـ. ق ثبت شده است. ارتفاع برج تقریباً 20 متر و نمای خارجی آن، لبه دار و سی ترک است و هر ترک آن به شکل قائم الزاویه می باشد و تا زیر گنبد ادامه پیدا می کند.

موزه عرفان شرق هم در سال 1389 در بنای گنبد غازان خان مجموعه افتتاح شد. در این موزه کتابهای نفیس قدیمی، قرآنهای خطی، ابزار روشنایی (شمعدان) و اشیای هدیه شده به امامزاده محمد (ع) بسطام به نمایش گذاشته شده است. اشیای دیگری مانند روشنایی، قرآن های خطی، ظروف چینی دوره صفویه، دربهای منبت کاری شده و غیره در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.