حلقه های مفقوده زنجیره عرضه سوغات در مشهد چیست؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای منتشر شده، این پرسش مطرح می گردد که حلقه های مفقوده زنجیره عرضه سوغات در مشهد چیست؟

هادی رفیعی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی طی یادداشتی آورد:

سوغات سفر ره آوردی است که گردشگران از مقاصد گردشگری با خود دارند و یادآور خاطراتی است که از سفر به همراه داشته اند. این سوغات که عموما به عنوان هدیه به دوستان و اقوام داده می شود، به عنوان نماد یک منطقه و مقصد گردشگری تلقی شده که می تواند از یک منظر یادآور خاطرات سفر بوده و از منظر دیگر نماد فرهنگی یک منطقه است که می تواند نمادی از فرهنگ و تاریخ آن باشد.

سوغات نه تنها برای گردشگران و مسافران ایرانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است بلکه در سطح گردشگران بین الملل نیز اهمیت خاصی دارد و چنین کالاها و نمادهایی در تمام فرهنگ ها و کشورها وجود دارد. اهمیت سوغات از 2 منظر حائز اهمیت است: اول اینکه سوغات به نوعی سفیر فرهنگی یک منطقه است و می تواند نمادی از فرهنگ، مذهب، تاریخ، جامعه، اقتصاد و...را شامل شود؛ لذا اهمیت سوغات فراتر از ارائه یک هدیه است و ظرفیت بالایی در ارائه و عرضه فرهنگ و خرده فرهنگ های مناطق مختلف دارد.

دوم اینکه چنانچه از منظر «زنجیره عرضه» مبحث سوغات مد نظر قرار گیرد، طیف وسیعی اعم از تولید کنندگان و عرضه کنندگان در صنوف مختلف فعالیتی همچون فعالیت های کارگاهی، مشاغل مختلف خانگی، صنعت، کشاورزی، فعالیت های روستایی، واحدهای صنفی عمده فروشی و خرده فروشی و...را شامل می شود که از منظر تولید و اشتغال حائز اهمیت است.

نتایج مطالعات نشان داده که زنجیره عرضه سوغات ایران و همچنین سوغات خراسان رضوی پتانسیل بالایی در رشد و توسعه زمینه های مختلف دارد. این در حالی است که عمده سوغات خراسان رضوی و همچنین خراسان بزرگ معطوف به چند کالای خاص خوراکی همچون زعفران و زرشک است و سایر زمینه های مختلف استان بویژه در زمینه هایی همچون سنگ های قیمتی، چرم، سفال، گلدوزی و...می توانند از جایگاه در خوری برخوردار شوند.

نتایج مطالعات از بعد اقتصادی نشان داده که گردش مالی سوغات زائران و گردشگران خراسان رضوی (به غیر از خرید شخصی) حدود 8000 میلیارد تومان در سال 1401 بوده است که از سهمی 18 درصدی در سبد هزینه کرد زائران و گردشگران برخوردار است. نکته ای که عموما مغفول واقع می شود، این است که علیرغم چنین گردش مالی، همچنان سهم صنایع دستی به عنوان یک کالای خاص فرهنگی و ویژه در استان خراسان رضوی پایین است. هر چند که اصلی ترین عامل بالا بودن هزینه خرید چنین کالاهایی است، بواسطه اینکه عموما کالاهایی فاخری است، معمولا در سبد هزینه کرد زائران و گردشگران جای نمی گیرند.

نکته دیگر اینکه همچنان سهم کالاهای خارجی در این سبد که حدود 40 درصد است، بالا بوده و این امر نیازمند توجه ویژه ای است. در این خصوص به نظر می رسد که شناخت ذائقه گردشگران و زائران شهر مشهد و تطبیق بخش تولیدات داخل متناسب با نیازهای بازار و قدرت خرید آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا در زنجیره عرضه سوغات، گردشگران و زائران حلقه شناخت بازار به عنوان یک حلقه مفقوده در این حوزه هستند. در این خصوص نوآوری در تولیدات به عنوان حلقه بعدی در زنجیره عرضه سوغات بوده که نیازمند برنامه ریزی ویژه و استفاده از ظرفیت مراکز فکری مبتنی بر خلاقیت و نوآوری است.

در زنجیره عرضه سوغات مشهد، برندسازی مبتنی بر پتانسیل های منطقه، کشور و خواستگاه زیارتی این شهر، از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و یکی از آخرین حلقه های زنجیره عرضه سوغات است. مساله ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته، برندسازی در زمینه سوغات به صورت غیر حرفه ای و غیر علمی است.

عدم توجه به مساله برندسازی باعث می شود که زنجیره عرضه سوغات نتواند به شکل حرفه ای شکل گیرد و این امر باعث ناپایداری مشاغل و بنگاه های اقتصادی این حوزه می شود. به عنوان مثال، یکی از زمینه های گردشگری که در سالهای اخیر جایگاه ویژه ای در عرضه خدمات گردشگری کشورها داشته، «گردشگری حلال» است.

در همین راستا سوغات مبتنی بر چنین گرایشی می تواند به عنوان یک برند خاص در ایران و خراسان رضوی در سطح ملی و بویژه بین المللی نقشی ایفا کند. برند «چرم حلال»، «خوراکی های حلال» و...می تواند در کنار زنجیره عرضه شکل گرفته فعلی در سوغات شهر مشهد از اهمیت بالایی برخوردار باشد؛ مساله ای که در حال حاضر کشورهای مسلمان دیگر به شکل جدی به آن ورود پیدا کرده و برنامه ریزی منسجمی در این خصوص کرده اند.