خشک شدن بستر رودخانه کر رازهای دو سازه آبی را برملا ساخت

ایلنا/ براساس خبر و گزارش های واصله، خشک شدن بستر رودخانه کر رازهای دو سازه آبی را برملا ساخت.

رود کر پر آب ترین رودخانه فصلی فارس با طولی حدود 280 کیلومتر از آبریزهای زاگرس در کوهستان شمال غربی فارس سرچشمه میگیرد و پس از پیوستن «رودخانه مائین» و «سیوند» و پیمودن دشت مرودشت و کربال به دریاچه بختگان می ریزد. این رودخانه امروزه یکی از منابع مهم تأمین آب واحدهای کشاورزی، صنعتی و آب شرب استان فارس در حومه شهرستان مرودشت و شیراز می باشد و در طول تاریخ این سرزمین نیز سازه های آبی متعددی روی آن ساخته شده که عمدتا برای هدایت آب روی زمین های کشاورزی بوده است.

ابوالحسن اتابکی (دانش آموخته زبان های باستانی و دکتری تاریخ) در همین رابطه از نمایان شدن دو سازه آبی نویافته به نامهای «بند خالنجان» و «بند گرمنجان» خبر داد که با همراهی اکبر عزیزی (دانشجوی دکتری باستان شناسی) و نجمه ابراهیمی (کارشناس ارشد تاریخ) به هنگام خشک شدن بستر رودخانه کر در طی خشکسالی های متمادی، مورد بررسی قرار گرفته و در کتاب «شهر استخر» و بتازگی در مجله «جامعه باستان شناسی ایران» در تهران به چاپ رسیده است.

وی در این باره اذعان داشت: خواستگاه سه تمدن بزرگ انشان (با مرکزیت تل ملیان) تمدن هخامنشی (با مرکزیت شهر پارسه و تخت جمشید) و تمدن ساسانی (با مرکزیت شهر استخر) در کنار رود کر یا یکی از حوزه های آبریز آن بوجود آمده که نشان از اهمیت این رود و کشترازهای حاصلخیز کنار آن بوده که باعث تشکیل جوامع گسترده در طول دوره های پیش از تاریخ و تاریخی دشت مرودشت شده است.

اتابکی گفت: استفاده از سازه های آبی همچون «بند و بست» به روی رودخانه کر باعث شد، شبکه گسترده آبرسانی نواحی اطراف رود کر را به زیر کشت فرآورده های کشاورزی قرار دهد که همین امر باعث ایجاد رفاه و سرشار شدن خراج های کشاورزی برای حکومت های وقت شود.

نجمه ابراهیمی (کارشناس ارشد تاریخ) نیز در همین رابطه گفت: عمده سازه های ساخته شده به روی رود کر بندهایی جهت مصارف کشاورزی بوده و کاربردهای دیگر آنها به عنوان «پل عبور و مرور» و بکارگیری «آسیاب های آبی» از دیگر سازه های چند منظوره بوده که به روی بستر رودخانه کر ساخته شده است.

وی مهمترین سازه های ساخته شده بر روی رود کر را به ترتیب از شمال دشت مرودشت تا دریاچه بختگان چنین برشمرد:

1. بند رامجرد؛ قدمت دوره هخامنشی (سوار نمودن آب بروی زمین های کشاورزی)

2. سنگ دختر؛ قدمت دوره هخامنشی (سامانه هدایت آبی. هدایت آب بروی زمین های کشاورزی)

3. سازه برد بریده؛ قدمت دوره هخامنشی (سازه انتقال آب از یک سوی رودخانه کر به سوی دیگر)

4. پل نو؛ قدمت ساسانی، دیالمه، صفوی (پل عبور و مرور)

5. پل خان؛ قدمت صفوی (پل عبور و مرور)

6. بند امیر؛ قدمت ساسانی، دیالمه، اتابکان (پل بند، چند منظوره)

7. بند خالنحان، قدمت دیالمه (بند و بست)

8. بند قصار یا فیض آباد؛ قدمت دوره هخامنشی، دیالمه اتابکان (پل بند، چند منظوره)

9. بند تیلکان یا میمون؛ قدمت دیالمه، اتابکان (پل بند چند منظوره)

10. بند گرمنجان قدمت دیالمه (بند و بست)

11. بند پیرمست یا موان؛ قدمت دیالمه، اتابکان (پل بند)

12. بند حسن آباد؛ قدمت دیالمه، اتابکان (پل بند)

13. بند جهان آباد یا بند خشک؛ قدمت دیالمه، اتابکان (پل بند)

اکبر عزیزی (دانشجوی دکتر باستان شناسی) نیز درباره این دو سازه آبی نویافته گفت: توجه به مدیریت آب و هدایت آب از رودخانه کر به دوره هخامنشی بر می گردد اما با توجه به عملکرد و سابقه ساسانیان در دیگر نقاط شاهنشاهی ، به نظر می رسد که تمرکز فراگیر هدایت آب رودخانه کر به روی زمین های کشاورزی دشت مرودشت و کربال از زمان ساسانیان شکل گرفته و همین امر باعث شد که «پناه خسرو عضدالدوله دیلمی» به تقلید از ساسانیان مبادرت به توسعه سازه های آبی بر روی بستر رودخانه کر نماید.

او اظهار داشت: نمایان شدن این دو سازه آبی که سالها در زیر آبهای رودخانه کر پنهان شده بود و در اثر خشکسالی های متمادی نمایان گشت، نشان می دهد که شناخت ما نسبت به این بخش چه اندازه ناقص است و باید برنامه ریزی هدفمندی جهت بررسی بیشتر بستر و محوطه های اطراف رود کر در این ناحیه صورت بگیرد.

اتابکی در پایان اذعان داشت: استفاده از خرده سنگ ها به همراه روکش سنگی به جای بلوک های بزرگ سنگی، دست یافتن به ساروج های با کیفیت بالاتر و مقاوم تر، ساختن طاق های بزرگتر از معمول، ایجاد تعادل و تناسب در ساختار و فرم سازه های آبی و همچنین ایجاد شبکه زهکشی های گسترده از جمله ویژگی های معماری سده چهارم اسلامی بشمار می روند که از زمان دیالمه در ساخت سازه های آبی رواج پیدا نمود و به همین خاطر است که بند امیر معروف ترین سازه ساخته شده به روی رود کر پس از هزار سال مقاومت در برابر سرکشی آبهای رود کر، هنوز خللی بر آن وارد نشده است.