شکوه و سقوط کتابخانه عظیم اسکندریه

ایسنا/ این خبر پیرامون شکوه و سقوط کتابخانه عظیم اسکندریه برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

«اسکندر مقدونی» فرمانروای یونان باستان میراث پایداری از خود به جای گذاشت. پس از به پایان رسیدن زندگی او در 323 پیش از میلاد، امپراتوری گسترده مقدونی به چندین امپراتوری با فرمانروایان جدید تقسیم شد و «بطلمیوس یکم سوتر» به فرعون مصر تبدیل شد.

علاقه او به ترویج فرهنگ «هلنیستی» و تبدیل اسکندریه به پایتخت دانش و یادگیری الهام بخش، به ایجاد «کتابخانه اسکندریه» و یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین کتابخانه های جهان باستان منجر شد.

گمان می رود کتابخانه عظیم اسکندریه در دوران اوج و شکوفایی اش بین 40 هزار تا 400 هزار طومار یونانی و مصری معادل 100 هزار کتاب را در خود جای داده بود. بسیاری از محققان یونانی برای کار کردن به این کتابخانه رفتند و به شهرت اسکندریه به عنوان یک شهر پیشرو کمک کردند.

در نهایت، تعداد اسناد این کتابخانه به اندازه ای رسید که یک معبد به نام «سراپیوم» (Serapeum) برای نگهداری از برخی از مجموعه اسناد این کتابخانه بنا شد. با اینکه ویرانه های «سراپیوم» هنوز قابل مشاهده است، اما دیگر چیزی از کتابخانه عظیم اسکندریه باقی نمانده است.

بسیاری معتقدند این کتابخانه در جریان یک آتش سوزی مهیب نابود شده است. با این حال نابودی این کتابخانه بسیار پیچیده تر است.

در ادامه نگاهی داریم به وقایعی که در فراز و فرود این کتابخانه نقش داشته است.

با اینکه شاید ایده اصلی کتابخانه عظیم اسکندریه را خود «اسکندر مقدونی» مطرح کرده باشد، اما در دوران حکمرانی «بطلمیوس یکم سوتر» بود که روند ساخت آن آغاز شد. این کتابخانه بخشی از مؤسسه بزرگتری به نام «Mouseion» یا «موسسه الهه های هنر و دانش» بود که اتاق های مختص موسیقی، شعر، فلسفه، آناتومی و ستاره شناسی داشت.

براساس مقاله شکوه و سقوط کتابخانه عظیم اسکندریه گمان می رود ساخت این کتابخانه و مؤسسه الهه های هنر و دانش پس از درگذشت «بطلمیوس» در دوران حکومت «بطلمیوس دوم» (309 تا 246 پیش از میلاد) به پایان رسیده باشد.

«بطلمیوس دوم» و سایر حکمرانان بطلمیوسی روند جمع آوری متن های مختلف را با فرستادن ماموران سطلنتی به همراه بودجه زیادی به خارج ادامه دادند و تا جایی که امکان داشت اسناد مختلف را صرف نظر از موضوع و نویسنده آنها خریداری کردند. این روش بسیار تاثیرگذار بود و مجموعه این کتابخانه به سرعت گسترش پیدا کرد و در نهایت ساخت معبد «سراپیوم» در قرن سوم پیش از میلاد برای نگهداری از سایر اسناد لازم شد.

همچنان که شهرت این کتابخانه در سراسر مدیترانه پراکنده میشد، محققان یونانی برای کار و مطالعه به مؤسسه الهه های دانش و هنر هجوم آوردند. علاقه به استفاده از این کتابخانه بسیار افزایش پیدا کرد و این موضوع نه تنها برای حجم بسیار بالای طومارها، بلکه برای آزادی آکادمیک فضای کتابخانه هم بود؛ چرا که کتابخانه و مؤسسه به هیچ یک از مکتب های فلسفی وابسته نبودند. علاوه بر آن، تمام محققانی که در این موسسه مطالعه می کردند اتاق و غذای رایگان داشتند، از جمله مهمترین افرادی که در این مؤسسه فعالیت داشتند، میتوان به «ارشمیدس»، «اقلیدس» و «ابرخس» اشاره کرد.

در 145 پیش از میلاد، «آریستارخوس ساموتراکی» (Aristarchus of Samothrace)، ششمین رئیس کتابخانه درگیر یک کشمکش بین دو حکمران بطلمیوسی شد. پس از اینکه «بطلمیوس هشتم» به قدرت رسید، آریستارخوس و تمام محققان خارجی از اسنکدریه تبعید شدند. این کار محققان را مجبور کرد تا مکانهای جدیدی برای تحقیقات در مدیترانه پیدا یا تأسیس کنند. در نتیجه، تأثیرات کتابخانه و اسکندریه کم کم از بین رفت و اسکندریه دیگر به عنوان مرکز دانش در نظر گفته نمیشد و محققان کمتر تمایل داشتند در آنجا کار کنند یا ساکن شوند.

کتابخانه اسکندریه با اینکه شکوه سابقش را نداشت، ولی زمانی که «ژولیوس سزار» در 48 پیش از میلاد به مصر سفر کرد، همچنان فعالیت داشت. هدف اصلی سزار این بود که «ژنرال پومپه» را پیدا کند و او را شکست دهد، اما پس از اینکه دریافت دشمنش دیگر زنده نیست، درگیر جنگ داخلی بین بطلمیوس چهاردهم و کلئوپاترا شد.

در حالی که نیروهای سزار در اسکندریه محاصره شده بودند، برخی از سربازان تلاش کردند با آتش زدن کشتی هایی که در بندر پهلو گرفته بودند، جلوی ناوگان «بطلمیوس چهاردهم» را بگیرند. گویا این آتش به شهر گسترش یافت و بخشی از کتابخانه عظیم اسکندریه و چند هزار طومار را سوزاند.

با این حال، به اعتقاد بسیاری این کتابخانه پس از آتش سوزی سقوط نکرد. در حقیقت، منابع تاریخی قویا اشاره می کنند که Mouseion سریعا بازسازی شد و با اینکه در مقایسه با قبل تاثیرگذاری کمتری داشت، ولی همچنان به عنوان مکانی برای مطالعه و تحقیقات به فعالیت ادامه داد.

پس از اینکه مصر به بخشی از امپراتوری روم در 30 پیش از میلاد تبدیل شد، اسکندریه و متعاقبا کتابخانه آن تحت تاثیر قرار گرفتند. رومی ها کتابخانه های متعددی را در سراسر قلمرو تأسیس کردند و گاهی اوقات از طومارهای اسکندریه برای پر کردن این مؤسسات جدید استفاده می کردند.

در قرن های بعدی، این شهر شاهد تغییر قدرت و جنگ بود. با اینکه تاریخ دقیق نابودی این کتابخانه مشخص نیست، اما مورخان معتقدند بقایای بجای مانده از کتابخانه اسکندریه احتمالا در 272 میلادی در طول نبرد امپراتور اورلیان با ملکه زنوبیا یا محاصره اسکندریه در 297 میلادی نابود شده باشد.

با اینکه کتابخانه عظیم اسکندریه از بین رفت، اما سنت مؤسسات آکادمیک در جهان باستان ادامه پیدا کرد. «سراپیوم» (Serapeum) باقی ماند و چندین قرن به عنوان یک کتابخانه و معبد فعالیت داشت.