بررسی گردشگری نجومی و ظرفیت های آن در کشور ایران

ایرنا/ این خبر پیرامون بررسی گردشگری نجومی و ظرفیت های آن در کشور ایران برای شما نگارش شده است.

ایرانیان نیز از دیرباز توجه ویژه ای به آسمان و ستاره شناسی داشته اند، شواهد بسیاری در این زمینه در آثار باستانی از جمله سازه های تخت جمشید و چغازنبیل به جا مانده است، ستاره شناسان ایرانی شهره دنیا هستند و پس از ورود اسلام به ایران، این دانش با توجه به کاربرد آن در زمینه های مختلف مانند تقویم و تعیین موقعیت قبله و اوقات نماز گسترش بیشتری یافت.

امروزه نیز نجوم یکی از رشته های علمی مورد توجه در دنیاست بطوریکه سرمایه گذاری های کلانی برای توسعه آن و کشف ناشناخته های جهان هستی صورت میگیرد، تلسکوپ ها و فضاپیماهای پیشرفته ای در این زمینه بکار گرفته شده اند و تصاویر خیره کننده ای از عظمت کهکشان ها مخابره می شود.

در کنار پیشرفت های علم و فناوری در عرصه کیهان شناسی، علاقه مردم به نجوم حتی در سطح ساده و غیر حرفه ای آن نیز سبب شکل گیری شاخه ای در صنعت گردشگری به نام گردشگری نجومی شده که در آن گردشگران برای رصد پدیده های نجومی در مقصد مناسب و به منظور کسب تجربه های مرتبط با نجوم سفر می کنند.

گردشگری نجومی امروز طرفداران زیادی در دنیا دارد، به یکی از ابزارهای کسب درآمد و اشتغالزایی تبدیل شده و برای همه گروههای سنی جذاب است؛ به گفته کارشناسان، کشورمان ایران نیز دارای ظرفیت های بسیاری در این زمینه است که باید به آن پرداخت و از فرصتهای پیش رو برای توسعه آن بهره گرفت؛ به گفته یکی از فعالان عرصه گردشگری، فرصتهای گردشگری نجومی در ایران فراوانند، از آسمان تاریک و پرستاره روستاهای کویری مانند روستای مصر گرفته تا پدیده های نجومی منحصر بفرد در سالهای آینده که از امروز میتوان برای آنها برنامه ریزی کرد.

محمد سلطان الکتابی، پژوهشگر گردشگری نجومی از دانشگاه ژیرونای اسپانیا یکی از فعالان این عرصه است که به گفته وی، خورشید گرفتگی سال 1378 زمینه ای برای آشنایی هرچه بیشتر او با دنیای نجوم شد و سپس در زمینه گردشگری نجومی و برنامه ریزی برای برگزاری تورهای نجومی در کشورمان فعالیت داشته است، برای تحصیلات تکمیلی در رشته گردشگری راهی ایالت کاتالونیای اسپانیا شد و تحقیقاتی در زمینه گردشگری نجومی داشته است، خبرنگار در گفت و گویی با سلطان الکتابی که اهل اصفهان است به بررسی گردشگری نجومی و ظرفیت های آن در کشورمان و راهکارهای توسعه آن پرداخت:

اگر بخواهیم تعریف ساده ای از گردشگری نجومی داشته باشیم، آن را چگونه بیان می کنید؟

اگر خیلی ساده بخواهیم بیان کنیم، سفر کردن به قصد رسیدن به جایی است که ویژگی هایی مانند زیبایی آسمان یا رصد و کشف قسمتی از پدیده های نجومی به صورت کوتاه مدت دارد.

مکانهای مناسب برای گردشگری نجومی باید دارای آسمان تاریک و حداقل آلودگی نوری باشد؟

براساس مقاله بررسی گردشگری نجومی و ظرفیت های آن در کشور ایران باید بدانید که گرشگری نجومی در رده های مختلف تعریف می شود و به آسمان تاریک محدود نمی شود، ممکن است به واسطه خورشید گرفتگی در مناطق مختلف حتی شهرها هم درگیر آن باشند، با توجه به نوع پدیده نجومی مشخص می شود که آیا به آسمان تاریک نیاز داریم یا خیر، برخی پدیده ها مانند مقارنه یا خورشید گرفتگی را در شهرهای بزرگ هم میتوان تماشا کرد بنابراین الزامی برای داشتن آسمان تاریک نیست، زیرا در گردشگری نجومی تنوع داریم، اگر بطور خاص آسمان تاریک مد نظرمان باشد درصد آسمان صاف آن مورد تاکید است و باید رطوبت آن مناطق کمتر باشد.

ایران چه ظرفیت هایی برای توسعه گردشگری نجومی دارد و چگونه میتوان از آنها استفاده کرد؟

ما در واقع می توانیم به گردشگری نجومی به صورت کلان تر و جامع تر و در قالب صنعت گردشگری نگاه کنیم و در بحث توسعه پایدار به آن اهمیت داده شود، با توجه به ظرفیت بزرگ ایران برای دستیابی به مناطق آسمان تاریک، می توانیم روی این بخش کار کنیم تا مناطق مستعد که زیاد هم در ایران داریم بتوانند ظرفیت خود را در اختیار صنعت گردشگری نجومی قرار دهند، ما باید با رفتارهای مسئولانه و راهبردهای پایدار به گردشگری نجومی بها دهیم و عمیق تر از یک تور نجومی به آن نگاه کنیم، به گردشگری پایدار اهمیت ویژه ای دهیم و به خوبی آن را مدیریت کنیم. گردشگری نجومی صنعت پاک هست و علاوه بر حفاظت از زمین و آسمان به اشتغالزایی و کارآفرینی منجر می شود.

برای توسعه گردشگری نجومی چه بخشی باید پیشقدم شود؟ وزارت میراث فرهنگی، بخش خصوصی یا نهادهای علمی و فرهنگی؟

براساس مقاله بررسی گردشگری نجومی و ظرفیت های آن در کشور ایران باید بدانید که اگر ما بتوانیم از ظرفیت حوزه نجوم آماتوری و در کنار آن حرفه ای استفاده کنیم برای توجیه کردن اهمیت آسمان تاریک و حفاظت از آن می تواند آغازگر خوبی باشد، البته این کار در زمان حاضر انجام می شود اما اگر با جدیت و اتحاد بیشتر عمل کنیم و بتوانیم دستگاه های مرتبط مانند میراث فرهنگی و شهرداری ها را متقاعد کنیم که در این زمینه همکاری و سرمایه گذاری خوبی و نگاه بلندمدت داشته باشند و نورپردازی شهرها و روستاها را با هزینه منطقی استانداردسازی کنند، می توانیم رو به جلو برویم و کار تیمی خوبی را بین دستگاه ها و سازمان ها شکل دهیم و به نتایج خوبی برسیم.

آژانس های مسافرتی و گردشگری نیز در این زمینه نقش دارند؟

این شبکه همکاری می تواند دولتی و غیر دولتی باشد و همه نهادهای مربوطه در این زمینه نقش خود را ایفا می کنند.

برای گردشگری نجومی چه شاخص هایی را می توانیم در نظر بگیریم بطوریکه توسعه آن همراه با آثار مخرب نباشد؟

رفتارهای ما باید مسئولانه باشد، در اجرا، برنامه ریزی و حین سفر، همه باید رفتارهای مسئولانی داشته باشیم به گونه ای که جامعه میزبان احساس رغبت و رضایت قلبی از حضور گردشگران نجومی در منطقه خود داشته باشد، آنطور نباشد که میزبان ما فقط آرزوی این را داشته باشد که بخواهد پولی از ما بگیرد و بعد تور از منطقه آن خارج شود، بلکه باید با رغبت متقابل این کار انجام شود هم گردشگران لذت ببرند که خدمات خوبی در مقصد می گیرند و هم میزبان از خدماتی که ارائه می دهد و منافعی که بدست می آورد و می تواند آن را در آینده تداوم بخشد خرسند باشد.

براساس مقاله بررسی گردشگری نجومی و ظرفیت های آن در کشور ایران باید بدانید که گردشگری نجومی و توسعه آن باید به گونه ای باشد که آثار مخرب سفرها را به حداقل برسانیم و زیرساختها در منطقه میزبان و جامعه محلی بهبود پیدا کند، این آثار مثبت سالیان سال آنجا بماند و در کنار آن بتوانیم آثار مخرب مانند فعالیت های ناپایدار را کم کنیم، نورپردازی در مناطق میزبان بهصورت غیر اصولی توسعه پیدا نکند، به عنوان مثال نورپردازی در روستای مصر که یکی از مقاصد گردشگری نجومی در کشور است بهتر می تواند باشد.

با توجه به اینکه در این سالها بسیاری از مناطق کشورمان از جمله اصفهان با معضل کم آبی و تهدید شدن برخی از مشاغل مواجه است آیا میتوان از گردشگری نجومی برای جبران آن استفاده کرد؟

بله، در اسپانیا هم شرایط مشابهی داریم، زیرا قسمت مرکزی اسپانیا به نوعی از سکنه خالی شده است و گردشگری نجومی می تواند برای جلوگیری از تخلیه روستاها نقش موثری داشته باشد، قسمتی که در اسپانیا گفته می شود تهی شده است در حال تبدیل شدن به قطب گرشگری نجومی است، به گونه ای که مشاغل جدیدی ایجاد شده و به واسطه این جنب و جوش، مشاغل مربوطه هم درگیر شده و باعث توسعه روستاها می شوند، در ایران نیز می توانیم این کار را انجام دهیم هرچند در شهرها هم باید حمایت و پشتیبانی وجود داشته باشد از لحاظ کنترل آلودگی نوری و حمایت از مناطق اطراف، این کار را می توانیم به خوبی انجام دهیم تا از ظرفیت مناطق دور دست استفاده کنیم و به این واسطه زیرساختهای آنها بهبود پیدا کند و صنعت پاک گردشگری داشته باشیم.

چه مناطقی در ایران برای گردشگری نجومی مستعد هستند؟ برخی روستاها بویژه در مناطق مرکزی کشور برای گردشگری نجومی بسیار شناخته شده هستند اما شاید مکانهایی باشد که تا کنون کمتر به آنها پرداخته شده است.

ما طیف گسترده ای از مناطق با ظرفیت در زمینه گردشگری نجومی در کشورمان داریم چه مناطق کوهستانی با آسمان خوب و چه مناطق کویری و دشتها. قسمتی زیادی از کشورمان بیابان ها هستند که در آنها مناطق دارای ظرفیت خوب داریم مانند استانهای خراسان جنوبی، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان، از طرفی با توجه به تنوع اقلیم ایران ما کویر را کنار کوه و برف داریم که بسیار جالب است و می توانیم با عبور از برف به گرمترین نقاط ایران در کنار کویر لوت برسیم و این لذت را از تجربه گردشگری نجومی داشته باشیم، از طرف دیگر مناطق کوهستانی بسیار مستعدی نیز داریم و در برخی مواقع آسمان پاک تری نسبت به مناطق کویری دارند که در کنار آن می توانیم غنای طبیعی و فرهنگی را به گردشگری پیوند و به پویایی و غنای این صنعت کمک کنیم.

شما در تحقیقات و سخنرانی های خود به خورشید گرفتگی کامل در سال 1412 و سرمایه گذاری بر روی آن برای توسعه گردشگری نجومی در ایران از اکنون پرداخته اید، آیا مطرح کردن این موضوع زود هنگام نیست؟

ما به این پدیده خورشید گرفتگی به چشم ابر رویداد مانند جام جهانی یا بازی های المپیک نگاه می کنیم به این معنی که احتمال دارد میلیون ها نفر برای تماشای آن سفر کنند و سفرهای گسترده ای از سراسر ایران و دنیا شاهد خواهیم بود، لذا لازم است برای چنین رویداد بزرگی از قبل برنامه ریزی شود، همه جوانب آن را بسنجیم، نقاط ضعف و قوت را شناسایی کنیم، کار راهبردی صحیح داشته باشیم، شبکه همکاری ایجاد کنیم و این کارها از سال ها قبل لازم است که انجام شود، اینکه شاید مایه تعجب باشد که از یک دهه قبل روی آن کار شود مقداری طبیعی بوده و محدود به ایران نیست.

در جوامع مختلف این موضوع مطرح می شود اما ممکن است از سمت بخش دولتی مقاومت هایی باشد مثلا بگویند 10 سال آینده تصمیم گیران سر کار نیستند و لازم است که زمان بگذرد. این مشکل در اسپانیا هم وجود دارد، برای توجیه کردن درباره اهمیت برنامه ریزی زودهنگام. اما هنر این است که بر این چالش غلبه کنیم و در شرایط فعلی در قسمتهایی که میتوان کارهایی انجام داد فعالیت کنیم مانند اطلاع رسانی و آگاه کردن مردم و آموزش دادن آنها بویژه آموزش به کودکان و منعی در این زمینه وجود ندارد و دست کم می توانیم این قسمت را پیش ببریم.

اگر قرار باشد شما از اکنون برای 11 سال آینده به منظور استفاده از خورشید گرفتگی برای توسعه گردشگری نجومی برنامه ریزی کنید از کدام بخش شروع می کنید؟ چه زیرساختهای نیاز داریم؟

تشکیل یک نهاد مستقل که این رویداد را مدیریت و برای آن برنامه ریزی کند کار مناسبی است. نهادی که وابسته به بخش دولتی نباشد و از تغییر و تحولات در بخش دولتی متاثر نشود و بتواند با بهره گیری از افراد کارشناس و با تجربه مانند منجمان و فعالان گردشگری راهبردهایی را در این زمینه اتخاذ و مراحل آن را تعیین کند و برنامه داشته باشد. هرچه لازم است هرچه زودتر برای اطلاع رسانی درباره آن اقدام شود مانند راه اندازی پایگاه های اینترنتی و صدای ما را به چند زبان به کشورهای دیگر برسانند، همچنین میتوان از مقارن شدن خورشید گرفتگی با نوروز باستانی سال 1413 نیز استفاده کرد، زیرا ظرفیت بسیار بزرگی است، باید برندسازی کرد، آگاهی سازی در مدارس و برای سنین پایین نیز بسیار مهم است، زیرا کودکان و نوجوانان ما در 10 سال آینده می توانند گردانندگان این رویداد بزرگ باشند و نقش موثری ایفا کنند.

مشخصات دقیق این خورشید گرفتگی چیست؟

رویداد خورشید گرفتگی کامل مورخ 30 اسفند سال 1412 که سال کبیسه است در آخرین ساعتهای سال حدود ساعت 15 تا 16 اتفاق می افتد و یک ساعت و نیم بعد از آن به سال 1413 و نوروز وارد می شویم که اهمیت بسیاری برای گردشگری نجومی دارد. این پدیده در کشورهای شمال آفریقا، خاورمیانه از جمله ایران و آسیای شرقی تا چین اتفاق می افتد و مناطقی که از کشورمان در مسیر خورشید گرفتگی کامل قرار دارند شامل استانهای بوشهر، فارس، یزد، کرمان و خراسان جنوبی است اما مناطق اطراف و استانهای همجوار آنها نیز نقش مهمی در پشتیبانی از این رویداد می توانند داشته باشند. به عنوان مثال اصفهان می تواند تجربه خود از خورشید گرفتگی سال 1378 را در اختیار سایر استانها قرار دهد و همدیگر را پشتیانی کنند. البته خورشید گرفتگی در سایر استانها به صورت جزیی دیده می شود و در اصفهان حدود 90 درصد است.

آیا سایر کشورها نیز در صدد استفاده از این رویداد برای توسعه گردشگری هستند؟

ما در کشورهای دیگر رقیبانی در این زمینه داریم مانند نیجریه و مصر. یکی از رقیبان جدی ما عربستان است که در حال سرمایه گذاری بر روی صنعت گردشگری است، کویت نیز در مسیر این پدیده نجومی قرار دارد. این کُسوف بعد از ایران وارد افغانستان، پاکستان و چین نیز می شود، پایتخت پاکستان یکی از بزرگترین شهرهای دنیاست که در مسیر نوار خورشید گرفتگی کامل سال 1412 قرار دارد. با توجه به رقیبان جدی که داریم مانند مصر و عربستان لازم است با برندسازی ایران را در این زمینه برجسته کنیم بویژه با توجه به تقارن آن با نوروز باستانی که برگ برنده ای برای ما بشمار می آید.

ویژگی های این عید باستانی، شرایط آب و هوایی بهتری که در این موقع از سال نسبت به برخی کشورها داریم بویژه در نیمه شرقی ایران باید روی این موارد کار کنیم، از 10 سال قبل این جنب و جوش آغاز شود و تداوم داشته باشد و با اقدامات مناسب این رقابت را ببریم. ما همچنین می توانیم " سین هشتم " برای سفره هفت سین در سال 1413 داشته باشیم و پیشنهاد کنیم که سفره هفت سین را زیر سایه برپا کنیم، امیدوارم بتوانیم از این خلاقیت ها استفاده کنیم، به این نکات بها دهیم و این رویداد را زیبا و جالب برگزار کنیم. نقش رسانه در این زمینه برای اطلاع رسانی بسیار مهم است، زیرا باید در زمینه اطلاع رسانی همیشه پویا باشیم تا پشتیبان صنعت گردشگری نجومی باشد.