مشکلات موجود در حوزه هنرهای سنتی به ویژه نگارگری از دید هنرمند پیشکسوت نگارگری اصفهان

ایسنا/ این خبر پیرامون مشکلات موجود در حوزه هنرهای سنتی به ویژه نگارگری از دید هنرمند پیشکسوت نگارگری اصفهان برای شما نوشته شد.

میان دو گذر سعدی و پشت مطبخ که ما را از مجسمه علی اکبر خان اصفهانی به میدان نقش جهان متصل می کنند، حجره ای کوچک اما چشم نواز جلوه نمایی می کند، نامش ارمغان است...ارمغان صنایع دستی ناصر عباسی، نگارگر کهنه کار سپاهان که دستانش هنوز هم قدرت ساخت و پرداخت را به رخ می کشند.

از چهار باغ عباسی و دروازه دولتخانه صفوی پیاده راه را طی میکنم... آن سوتر از چهل ستون و رکیب خانه، مجسمه علی اکبر اصفهانی ایستاده است که نگاهش هادی هر عابری است به میدان جهانی نقش جهان. از اینجا گنبد مسجد جامع عباسی نیز پیداست که هنوز محصور است و رنجور. با گامی چند به گذر سعدی و بعد از آن به گذر پشت مطبخ می رسیم که این هر دو نیز گذرگاه پیاده عابران اند...اما در میانه این دو راه هادی رهگذران که هنرخیز است و هنرپرور، حجره های مختلفی دیده می شود که هنرمندانش عاشقانه در سپاهانی که از گذشته کمتر نشانه دارد، هنوز هم می سازند و می پردازند، ناصر عباسی یکی از همان آدم های متعهد و اخلاق مداری است که از دیار گذشته نصف جهان نشانه ها دارد...

در ارمغان صنایع دستی ناصر عباسی با گذشته ای پیویند می خوریم که هنر ارج داشت و هنرمند، منزلت. آسمان اصفهان همیشه صاف بود و آبی. زاینده رود بدون آب برای هیچ رهگذری تصور نمیشد. چهار باغ، چهار باغ بود و طلا و طلافروشی راه به بازار هنر نداشت. گردشگران خارجی برای خریدن هنرهای سنتی و صنایع دستی اصفهان سرودست می شکستند و هنرمند غم نان نداشت. ناصر عباسی یادآور همان روزهایی است که اصفهان سر به زیر نداشت، او یادگاری است از با هم بودن فتح الله عباسی، جعفر فتاحی، رضا فتاحی و البته سیاوش کاوش...که هریک در دنیای نگارگری اصفهان صاحب سبک و ذوق و درایتند.

استاد، چه زمانی به نگارگری مشغول شدید؟

من سوم فروردین 1329 در چادگان متولد شدم و وقتی 9 سال داشتم به همراه و مادرم به اصفهان آمدیم و از 10 سالگی نزد برادرم «فتح الله عباسی» به نگارگری مشغول شدم و شبها به اکابر می رفتم و درس می خواندم.

کجا درس می خواندید؟

کلاس ششم را به صورت شبانه در دبیرستان مؤیدی در چهار باغ پایین خواندم که الان دیگر نیست. قبل از آن هم در چادگان بودم. در مجموع فقط تا کلاس ششم درس خواندم و بعد هم کارم را ادامه دادم.

تنها استاد شما در نگارگری برادرتان بود؟

بله، استاد فتح الله عباسی.

برادرتان نگارگری را از چه کسی آموخت؟

او شاگرد مرحوم «استاد مهدی شریفیان» بود که در خیابان چهار باغ مغازه داشت و در زمینه مینیاتور و میناسازی کار میکرد.

سبک شما با برادرتان یکی است؟

خیر، تخصص برادرم بیشتر روی نقاشی اسب و شکار بود، اما سبک کار من با برادرم تفاوت دارم و خودم دوست داشتم هر موضوعی که برایم جذاب بود را کار کنم، ولی الفبای کار را نزد برادرم آموختم.

چه موضوعاتی را کار می کنید؟

چهره، طبیعت روستا، بناهای تاریخی، گل و مرغ، مراسم سنتی مانند عروسی و خیلی از موضوع های دیگر را در ابعاد گوچک و بزرگ کار می کنم. البته همه را بطور تخیلی کار کرده ام، چرا که نگارگری براساس تخیل است ولی از آنچه می دیدم الهام می گرفتم و تا الان هم به همین صورت ادامه داده ام.

روی چه بوم هایی؟

مقوای ماکت در اندازه کوچک تا تابلوهای بزرگ و همینطور استخوان قلم پای شتر. یادم است موقعی که من کار روی جعبه استخوان را شروع کردم فرد دیگری این کار را انجام نمی داد و الحمدالله الان دست زیاد شده و خیلی ها کار می کنند. روی کارهای زینتی مثل صدف و سنگ های قیمتی هم کار می کنم.

با چه متریالی کار می کنید؟

با آبرنگ و گواش کار می کنم، روی بعضی از کارهایی که قاب گرفته نمی شوند هم حتماً باید روغن جلا یا پلی استر بزنیم که ثابت شود.

به غیر از استاد فتح الله عباسی، سایر خواهران و برادرانتان هم فعالیت هنری داشتند؟

ما 4 برادر هستیم و خواهر ندارم. برادر بزرگم «فتح الله» در کار نگارگری بود و هنوز هم در خانه کار می کند، دومین برادرم «عبدالله» از بچگی در خاتم سازی بود، «امان الله» نیز کوچکترین برادرم است که کار اداری داشت و نگارگری را هم به صورت تفننی انجام می دهد.

فرزندان شما چطور؟

من 4 فرزند دارم؛ دو پسر و دو دختر. پسر بزرگم «مسعود» در اداره مسکن و شهرسازی کار می کند، پسر دوم من «محسن» کارمند بیمارستان امام حسین (ع) است و بعدازظهرها به همین مغازه می آید و نگارگری کار می کند. دخترم «پروانه» در رشته طراحی فضای سبز و «پروین» هم در رشته شیمی تحصیل کرده است. فقط پسرم محسن به نگارگری پرداخته و خیلی خوب کار می کند و مانند خودم به همه موضوعات نگارگری علاقه دارد.

از بین خانواده عباسی، فقط پسر شما نگارگری را ادامه داده است؟

خیر، پسر برادرم فتح الله، با نام «علی» هم نگارگری را در حد عالی کار می کند و هم به آبرنگ و هم به نگارگری تسلط دارد، برادرش «محمد» نیز نگارگر است.

پدرتان چه شغلی داشت؟

پدرم «یدالله عباسی» کارگر کارخانه بارش بود و مادرم «دل آرام عباسی» با پدرم پسر عمو و دختر عمو بودند.

پدر و مادرتان با کار هنری شما مخالفتی نداشتند؟

خیر، چون اگرچه نامش هنر بود، ولی از راه آن به دنبال کسب درآمد بودیم و خرجمان در می آمد و آنها هم مخالفتی نداشتند.

اولین کارتان را به خاطر دارید؟

بله تصویری از پل خواجو کار کردم که سریع فروش رفت، بعد هم تصویر صحنه ای از «ایلوش» در فیلم «حسین کرد» را کشیدم که این فیلم در آن زمان خیلی گل کرده بود.

تا چه سالی با برادرتان کار کردید؟

تا سال 75 نزد برادرم بودم.

وقتی با برادرتان کار می کردید، آثارتان را امضا می کردید؟

ما تا سال 1365 حق امضا نداشتیم و بیشتر برند برادرم بود و ایشان کارهای ما را امضا میکرد.

کارگاه برادرتان کجا بود؟

براساس مقاله مشکلات موجود در حوزه هنرهای سنتی به ویژه نگارگری از دید هنرمند پیشکسوت نگارگری اصفهان باید بدانید که قبل از انقلاب مغازه ای در چهار باغ پایین داشتیم. بعد هم که بازار هنر را تعمیر کردند مغازه های این بازار را به همه کس نمی دادند، امتحان می گرفتند و کارها را می دیدند و مغازه ها را به استادان درجه یک رشته های هنری می دادند نه به طلافروش ها! به این ترتیب یک مغازه را به برادرم دادند یعنی به او فروختند که طبقه بالای آن کارگاه و طبقه پایین فروشگاه بود.

چند سال با برادر کار کردید؟

از 10 سالگی به مدت حدود 20 سال نزد برادرم فتح الله کار کردم.

چه افراد دیگری در کارگاه استاد فتح الله عباسی نگارگری کار می کردند؟

حدود 10 نفر آنجا کار می کردیم؛ جعفر فتاحی و برادرانش رضا فتاحی و مرحوم حبیب فتاحی، علی آقا لباف، امین فردوسی، رضا فردوسی، سیاوش کاوش و فرد دیگری به نام عبدالوهاب را هم یادم هست که همگی شاگردان برادرم بودند.

استاد سیاوش کاوش در چه زمینه ای کار میکرد؟

او در زمینه قلم گیری و پرداز حرف اول را می زد و کارش بی نظیر بود. البته طراح نبود و از روی طرح های موجود کار میکرد اما در حد خیلی عالی. حتی کارهای استاد فرشچیان را هم درست عین خود اثر و شاید بهتر از اصل اثر کپی میکرد. پردازهای صورت که آقای کاوش کار میکرد درجه یک بود. او مدتی در کارگاه برادرم هم در چهار باغ و بعد هم در بازار هنر کار میکرد که بعد یک عده او را دیدند و شناخت پیدا کردند و آقای کاوش را بردند برای خودشان... چون دیدند کارش خیلی خوب است؛ شنیده ام که بنده خدا آقای کاوش ویلچرنشین شده است.

مقدار کار در گذشته چطور بود؟ یعنی سفارش زیاد بود و شما هم مجبور به کار بیشتر بودید؟

بله ساعت 7 صبح سر کار می رفتیم و تا حدود ساعت 9 و 10 شب کار می کردیم و بعد که به منزل می آمدم برای خودم در سبک های دیگر کار می کردم. آن زمان دست زیاد نبود یعنی اگر کسی کار نگارگری میخواست باید در نوبت می ماند، چون کسانی که نگارگری کار می کردند انگشت شمار بودند.

تا چه سالی نزد استاد فتح الله عباسی بودید؟

تا حدود سال 60 نزد برادرم شاگردی می کردم، بعد کنار برادرم مغازه ای در بازار هنر گرفتم و جعفر فتاحی هم با ما شریک شد و نصف مغازه را من گرفتم و نصف دیگر آن به نام برادرم و جعفر فتاحی بود و چند سال آنجا کار می کردیم ولی باز هم برادرم کارهایمان را می فروخت تا اینکه سال 75 آقای فتاحی تصمیم به جدا شدن گرفت و مغازه را فروختیم و هر کس سهم خودش را برداشت. من از آن سال یعنی سال 75 به این مغازه آمدم که بین گذر سعدی و گذر پشت مطبخ قرار دارد و نامش را «ارمغان اصفهان، صنایع دستی عباسی» گذاشتم. از ساعت 10 صبح می آیم و تا ساعت 3 بعدازظهر در مغازه هستم و سعی می کنم در خانه 3 یا 4 ساعت کار کنم، پسرم محسن هم عصرها به مغازه می آید.

در این سالها هنرجو هم داشتید؟

بله، اما مهمترین آنها پسرم محسن است که بعدازظهرها به همین مغازه می آید و کار می کند، فرد دیگری هم بود به نام مهدی ابوطالبی که البته این هنر را رها کرد. افراد زیادی آمدند اما کارشان استمرار نداشت. حتی آقای رضا فتاحی که الان گل و مرغ کار می کند پیش ما کار میکرد و من تشخیص دادم که سبک کار ایشان بگونه ای است که می توانند در کار گل و مرغ خیلی پیشرفت کنند و چند تا کار گل و مرغ طرح زدم و ایشان کار کرد و خیلی کار خوبی شد و از آن زمان بود که ایشان دیگر به گل و مرغ علاقمند شدند و الحمدالله پیشرفت کردند.

از میان واژه های نگارگری، مینیاتور، نقاشی ایرانی، کدام را برای این رشته مناسب تر می دانید؟

این هنر از قدیم به نگارگری معروف بود و حتی در دوران صفویه نیز همین نام را داشت، ولی بعدها با حضور توریست های فرانسوی، آنها نام مینیاتور را روی این هنر گذاشتند و مینیاتور یعنی آثار ظریف و کوچک؛ اما استاد فرشچیان هم تأکید داشتند که به این هنر باید نگارگری گفته شود.

با چه مشکلاتی در هنرهای سنتی بویژه نگارگری مواجه هستید؟

نبودن توریست یکی از بزرگترین مشکلات است، الان دست زیاد شده و تقاضا نیست و توریست نیز اگر بیاید در انحصار تعداد خاصی است که از بالا قرارداد بسته و سفارش می کنند که از جای دیگری خریدی نداشته باشند، هرچند که خیلی تلاش شد تا این موضوع از حالت انحصار دربیاید، اما این قدرت مافیایی هنوز به کارش ادامه می دهد. ضمن اینکه صنایع دستی و هنرهای سنتی از طرف دولت حمایت نمی شود. از سوی دیگر فردی که فعالیت هنری دارد لزوما در امر صادرات متخصص نیست و نمی تواند این کار را انجام دهد، در حالی که دولت یا سازمان صنایع دستی می توانند در این زمینه به هنرمندان کمک کنند، ولی در این مورد نشانه ای از همراهی دولت وجود ندارد.

در حالی که پیش از انقلاب سازمان صنایع دستی فروشگاه داشت و آثار هنرمندان را می خرید و به کشورهای دیگر صادر میکرد، اما چنین فعالیت هایی در زمینه هنر و صنایع دستی خیلی کم شد و الان هم به صفر رسیده است تا جایی که پیشنهاد می دهند آثارمان را به صورت امانی نزد آنها بگذاریم تا روزی به فروش برسند! وضعیت هنرمندان تا زمان در ابتدای انقلاب و حتی تا زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد هم نسبتا بد نبود ولی بعد از آن به قهقرا رفت.

کرونا هم مزید بر علت شد، در حالی که تا قبل از کرونا کم و بیش توریست می آمد، البته من شخصا بطور مستقیم با توریست ها کار نمی کردم ولی افرادی از ما کار می خریدند و برای توریست ها کار می کردند و وضعیت هنرهای سنتی و صنایع دستی نسبتا رونق داشت، ولی بعد حضور توریست ها به دلیل گسترش کرونا کم شد و تحریم ها شدت گرفت و از طرفی حتی قدرت خرید مشتریان داخلی نیز کاهش پیدا کرد.

الان آثارتان را به چه شیوه ای می فروشید؟ مشتریان خاصی دارید؟

الان مشتریان ما چند تا از مغازه داران هستند که از قدیم برای توریست ها کار می خریدند و فروش اینترنتی دارند.

با فضای مجازی کار نمی کنید؟

خیر

استاد شما بیمه هستید؟

متأسفانه خیر، حتی یک سال هم بیمه ندارم و مخارج روزمره هم به سختی تأمین می شود، اما خدا را شکر تا الان درنمانده ایم.

برادرتان استاد فتح الله عباسی چطور؟

او هم همین طور.

انتظار شما از مسئولان چیست؟

دیگر از انتظار گذشته است...موقعی که ما جوان بودیم و قدرت داشتیم کارهای شاخصی انجام می دادیم که در حد موزه بود ولی آن موقع هم حمایت آن چنانی از ما نمیشد و مجبور بودیم بخاطر مخارج کارهای تجاری هم تولید کنیم که قیمت بالایی نداشته باشد و زود به پول نزدیک شود، اما الآن دولت باید از جوانانی که استعداد و علاقه و قدرت دارند و در این رشته فعالیت می کنند و می توانند کارهای شاخصی و در حد موزه انجام دهند را حمایت کنند تا بتوانند در آینده حرفی برای گفتن داشته باشند.

صحبت شما با جوانان چیست؟

اشتباه ما را انجام ندهند، یعنی اگر به هنر روی آورده اند به دنبال انجام کارهای تجاری نباشند و سعی کنند کارهای خوبی را ارائه کنند، چراکه اگر کسی بتواند روی کاری وقت بگذارد و پیشرفت کند هزینه ای که الان می کند حتماً در آینده جبران می شود، البته به حمایت دولت هم نیاز دارد.

در جوانی هیچ وقت تصمیم نگرفتید که به هنرستان بروید؟

زمانی که آقای احمدی رئیس هنرستان هنرهای زیبای اصفهان بود یک روز به خانه ما آمد و کارهای من را دید که آن زمان حدود 19 سال داشتم، اصرار داشت که به هنرستان بروم و درس بخوانم تا شاگردان دیگر از کارهای من تشویق شوند، ولی قسمت نشد چون با برادرم کار می کردم برخی کارها را باید باهم تمام می کردیم و وقت زیادی هم برای رفتن به هنرستان نداشتم.

فرد دیگری پیش از برادرتان استاد فتح الله عباسی به وادی هنر آمده بود؟

یک پسر عمه داشتیم به نام «قدرت الله ابوطالبی» که قبل از برادرم و من نزد آقای شریفیان کار می کرد و او باعث شد که برادرم فتح الله برای آموختن نگارگری نزد استاد مهدی شریفیان برود.

چه سالی ازدواج کردید؟

برادرم فتح الله ازدواج کرده بود و پدر خانمش «محمدتقی فردوسی» نیز در زمینه نگارگری کار فعالیت میکرد. وقتی من هم از سربازی برگشتم، فتح الله من را تشویق کرد که با او باجناغ شوم و اینطور هم شد و خدا را شکر خوشحالی ما این است که بچه های خوبی دارم و همسرم «زهرا فردوسی» خوب و سازگار است و با همه داشته و نداشته هایم ساخته است.

با توجه به مشکلاتی که در مورد هنرهای سنتی وجود دارد و به آنها اشاره کردید، هنوز هم به کارتان علاقه دارید؟

اگر یکبار دیگر امکان انتخاب شغل را داشتم بازهم نگارگری را انتخاب میکردم، چون کارم را دوست دارم، عاشق کارم هستم و همین عشق به کارم باعث شده که در آن دوام داشته باشم. من روش بدست آوردن درآمد زیاد را بلد نبودم و این کار را نکردم اما خیلی ها کارشان به لحاظ کیفیت قابل مقایسه با ما نیست اما به لحاظ مالی پیشرفت زیادی داشتند. ما الحمدالله تا الان درنمانده ایم و همه اش به خاطر علاقه به کارم است.

یعنی هنرمند عاشق نگارگری...

بله، عشق، خواسته های قلبی است که باعث می شود آدم کم نیاورد و در سختی ها و مشکلات مقاوم باشد

هنرمند هرجا که رود قد بیند و بر صدر نشیند؟

هنرمند متعهد بله، اگرچه الان تفاوت با گذشته از زمین تا آسمان است، ولی هنرمند اگر متعهد باشد همینطور است؛ البته خیلی ها اسم هنرمند را یدک می کشند، ولی هنرمند کسی است که در هر کاری که حضور دارد تعهد داشته باشد، او باید بتواند به تعهد اخلاقی خود پایبند باشد.

از نگاه شما استادان تراز اول امروز نگارگری در اصفهان چه کسانی هستند؟

«علی» پسر برادرم فتح الله در سبک های مختلف خیلی خوب کار می کند، همچنین جعفر فتاحی، رضا عباسی، اکبر مصری پور و مهرداد صدری از بهترین ها هستند. البته الحمدالله بواسطه دانشگاه هنر و کلاسهایی که همین اساتید برگزار می کنند تعداد افرادی که در زمینه نگارگری کار می کنند، بسیار است.

آینده خوبی را برای نگارگری اصفهان متصور هستید؟

کسی که بخواهد در آینده در زمینه نگارگری کار کند اگر بخواهد برای امرار معاش خود این کار را انتخاب کند، آینده ای ندارد. اما اگر از روی علاقه و عشق به این هنر روی بیاورد، بسیار لذت بخش است.

صحبتمان را با حال و هوای اصفهان در روزگاری که هنر رونق داشت تمام کنیم، کمی از اصفهان آن زمان بگویید.

با الان خیلی متفاوت بود، اصفهان آرامش بسیاری داشت و آثار تاریخی جلوه می کردند اما از زمانی که ساختن ذوب آهن شروع شد اصفهان هم پرجمعیت شد و مهاجران زیادی به این شهر آمدند و برج سازی ها شروع شد و اصفهان حال و هوای قدیم خود را از دست داد. بی توجهی ها به هنر زیاد شد و هنر و هنرمندی از رونق افتاد، طبیعت هم از بین رفت، زاینده رود از بین رفت. من زاینده رود را بدون آب به یاد ندارم بطوریکه یادم است یکبار بارندگی آنقدر زیاد بود که آب از دهانه های سی و سه پل عبور میکرد و دهانه های پایین هم دیگر کشش نداشت اما الان در آن پیاده روی می کنند! گرد و خاک و آلودگی هم نفس ما را بریده و روزهای پاک در یک سال انگشت شمارند؛ خلاصه اینکه اصفهان امروز اصفهان نیست...