کاخ صاحبقرانیه تهران | گشت و گذاری در مجموعه نیاوران

مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار گرفته است که دارای زیبایی بی نظیر و جاذبه های طبیعی و تاریخی فراوانی است و مساحتی در حدود 11 هکتار از یک باغ بزرگ را به خود اختصاص داده است. مجموعه کاخ نیاوران که در زمان قاجار و پهلوی ساخته شده است به عنوان یک مکان ییلاقی شاهان قاجار به حساب می آمد و دارای آب و هوای مطبوع بوده است برای نخستین بار فتحعلی شاه قاجار تصمیم گرفت که برای گذراندن تفریحات تابستانی خود در خارج از شهر تهران باغی زیبا و باصفا را درست کنند او دستور ساخت این باغ را در نزدیکی روستای گرده داد. در نزدیکی این روستا نیزاری وجود داشت که به آن نیاوران می گفتند و مجموعه نیاوران در این نیزار ساخته شد بعدها ناصرالدین شاه در این باغ کوچک و باصفا کاخ صاحبقرانیه تهران را ساخت. کاخ صاحبقرانیه کاخی که امروز می خواهیم در مجموعه نیاوران و در مجله همگردی در مورد آن بیشتر بدانیم.

موزه گردی در تهران

مجموعه نیاوران امروزی شامل کاخ اختصاصی نیاوران، موزه جهان نما، کوشک احمدشاهی، کاخ موزه صاحبقرانیه تهران و موزه حوضخانه، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی ،باغ کتیبه ها موزه پارچه و لباس های سلطنتی و گلخانه ها است. اگر برای اولین بار نمای ظاهری و بیرونی کاخ صاحبقرانیه تهران را ببینید شاید چندان به چشمتان نیاید اما با دیدن فضای داخلی این کاخ که دارای ظرافت شرقی و ذوق خاص و روح افزایی است مطمئناً نظرتان عوض خواهد شد فضای داخلی این کاخ دارای نقاشی های رویایی با تزیینات معماری به سبک ایرانی است همچنین گچ بری هایی که در آن بسیار ظریف و دقیق انجام شده و آینه کاری هایی که هنرمندانه در آن به کار برده شده است توانسته است بر عظمت و شکوه این کاخ در مجموعه نیاوران بیفزاید.

وجه تسمیه کاخ صاحبقرانیه تهران

لقب صاحبقران در زمان های گذشته بین پادشاهان دارای ارزش و اهمیت زیادی بود و حاکمان و پادشاهان برای اینکه شجاعت و قدرت خود را نشان دهند و به رخ بکشند از این لقب استفاده می نمودند و از آنجا که در زمان های گذشته 80 سال را یک قرن به حساب می آوردند و کسی را که حدود 30 سال زندگی کرده بود را می گفتند یک قران را گذرانده است بنابراین اگر پادشاه ها بیش از سی سال حکومت می کرد به وی صاحبقران می گفتند. این لقب از زمان صفویه و افشاریه رایج بوده است و بسیاری از نوشته هایی را که از آن زمان ها به دست آمده است می توان لقب صاحبقران را در کنار نام پادشاهانی چون افشار و شاه عباس دوم مشاهده کرد. سند رسمی استفاده از این القاب برای پادشاهان؛ نوشته کوچکی که عبارت است از سلطان صاحبقران فتحعلی شاه قاجار است که پشت الماس کوه نور حک شده است. نظر مردم در مورد وجه تسمیه صاحبقران بدین صورت است که، از آنجایی که ناصرالدین شاه قاجار چیزی در حدود 50 سال که برابر با یک قرن است سلطنت کرده بود کاخی را که در مجموعه نیاوران در سال 1267 ساخت به نام صاحبقرانیه نامید.

داستان ساخت کاخ صاحبقرانیه تهران

وقتی که مراسم تاجگذاری ناصرالدین شاه تمام شد و او رسما پادشاه ایران گردید و از مراسم عزاداری پدر خود فراغت یافت زمانی که می خواستند وسایل او را آماده کنند تا به ییلاق در قلعه محمدیه بروند او رئیس تشریفات خود ایشیک آقاسی را فرا خواند و به او گفت که قلعه محمدیه من را ید پدر بزرگوار و پادشاه خود می اندازد و جایی گرم و نامساعد است و دسترسی به آب نیز در آنجا کم است بنابراین شما در اطراف تهران خوب جستجو کنید تا یک مکان خوش آب هوا در تابستان و خنک و با صفا را پیدا کنند. ایشیک آقاسی بعد از اینکه جستجو تمام شد و خدمت ناصرالدین شاه آمد و عرض کرد که من جایی را یافتم به نام نیاوران که بهترین جا در بین ییلاقات تهران است. بنابراین او تصمیم گرفت که خود شخصا از این مکانی که ایشیک آقاسی تایید کرده بود بازدید کند و بعد از دیدن نیاوران پادشاه آن جا را مناسب یافت و دستور دارد که حاج علیخان حاجب الدوله کاخ را در مجموعه نیاوران بنا کند. ناصر الدین شاه از آن به بعد در هر فصل بهار روزهای خود را در یکی از باغ های سلطنتی می گذراند اولین جایی که رفت باغ شاه بود بعد به عشرت آباد و چند روزی را در قصر قاجار و در نهایت در سلطنت آباد اقامت می گزید و سرانجام به صاحبقرانیه می رفت و در کاخ صاحبقرانیه تهران از یک ماه تا گاهی دو ماه هم ساکن می شد و علاقه خاص و ویژه ای به کاخ داشت و همواره می گفت که «" در هیچ کدام از قصرها و باغ ها اقامتش مانند اقامت در مجموعه نیاوران به دل من نمی چسبد."»

ویژگی ها و تاریخچه کاخ صاحبقرانیه تهران

کاخ بزرگ ، حرمسرا و اندرون از قسمت های تشکیل دهنده کاخ صاحبقرانیه است که تالار آینه در کاخ بزرگ واقع شده و دارای چند اتاق دو طبقه است و حرمسرای صاحبقرانیه خود به تنهایی از چهل تا پنجاه ساختمان تشکیل شده است که هر کدام از این ساختمان ها به غیر از خود عمارت بزرگ از یک ایوان و چهار اتاق تشکیل شده بودند که در واقع یک دستگاه نامیده می شدند و به یک یا دو تن از زن های شاه اختصاص داشتند. بعدها مظفر الدین شاه دستور داد تا حرمسرا را کوچک تر کنند بنابر این قسمتی از حرمسرا تخریب شد و یکی از رویداد های مهم و بزرگ سیاسی آن زمان یعنی امضای فرمان معروف مشروطیت توسط وی در حیاط کاخ صاحبقرانیه به امضا رسید.بعد ها که حکومت قاجاریان سقوط کرد این کاخ نیز به دست فراموشی سپرده شد و در یادها محو گشت تا این که در سال 1318 که محمد رضا پهلوی با فوزیه ازدواج نمود رضاخان این کاخ را به صورت یک قصر جدید و مدرن و با شکوه در آورد و به عنوان مکانی برای پذیرایی از مهمانان ویژه اختصاص داد . او برای این کار تغییرات اساسی در کاخ صاحبقرانیه انجام داد که من جمله تخریب تعدادی عمارت در اطراف کاخ و تخریب دوباره بین حرمسرا و دیوانخانه بود. به دستور او تعدادی از فرش های نفیس کاخ گلستان را به صاحبقرانیه آوردند دیوار ها را با کاغذ های مخصوصی که از اروپا سفارش داده بود به زیبایی هرچه بهتر تزئین نمود و با کمک یک طراح خارجی پارچه ی مناسبی برای مبل ها و پرده ها انتخاب نمود. در طی مرمت این کاخ توسط رضاخان به مدت 240 روز بلکه هم بیشتر گروهی از مهندسان و معماران و نقاش و نجار به کار گماشته شدند تا این که کاخ را آماده کنند . بعد ها محمد رضا پهلوی نیز تغییراتی در آن داد بدین گونه که طبقه دوم را به عنوان دفتر کار خود در نظر گرفت و طبقه ی اول یا همان حوضخانه را به مکانی برای پذیرایی از میهمانان ویژه خود اختصاص داد. بعد ها نیز در زمان انقلاب این کاخ مرمت و احیا شد و جانی تازه گرفت و با سبکی هنرمندانه با توجه به مدارک و اسناد موجود با اضافه کردن چند اتاق خدماتی و اداری آن را تبدیل به موزه ای کردند که درآن می توان سیر تاریخ و هنر را در دوران قاجار و پهلوی در کاخ صاحبقرانیه در مجموعه نیاوران از نزدیک دید . عکس هایی از صاحبقرانیه زمان ناصرالدین شاه قاجار در اتاق اول و در اتاق دوم نیز فرمان مشروطیت که در سال 1324 هجری قمری و در 14 جمادی الاخر این سال در صاحبقرانیه به امضا رسید موجود است و می توان تصاویری از برخی از اشخاص مهم دوران مشروطیت و اسناد تاریخی را در این اتاق دید .همچنین بر روی دیوار های شمالی و جنوبی کاخ صاحبقرانیه تابلوی بزرگی از شاهزادگان قاجاری به نمایش گذاشته شده است.

معرفی تالار بزرگ آینه کاخ صاحبقرانیه در مجموعه نیاوران

تالار بزرگ آینه یا تالار جهان نما که در وسط کاخ صاحبقرانیه و بعد از اتاق مذاکرات نظامی که دارای فضای آگوستیک با شیشه های ضد گلوله است، قرار گرفته است و دارای دو پنجره ی بزرگ است که پنجره ی شمالی آن به سمت کوه البرز دید دارد و پنجره ی بزرگ دیدش به سمت جنوب شهر تهران است و دو در بزرگ که به زیبایی هر چه تمام تر منبت کاری شده اند در دو طرف این تالار واقع شده اند تالار آینه را به دو راهرو وسیعی متصل می کنند.

حوضخانه کاخ صاحبقرانیه تهران

از نظر معماری و تزیینی حوضخانه کاخ صاحبقرانیه بعد از تالار جهان نما یا تالار آینه کاخ صاحبقرانیه به عنوان یکی از زیباترین بخش های این کار شناخته می شود چون که دارای ارسی های فوق العاده زیبا و گچبری های بسیار دقیق و منظمی است.در حوضخانه کاخ صاحبقرانیه دارای انواع جلدها ، آثار خوشنویسی، انواع آثار لاکی مثل جعبه ها، قلمدان ها و آثار نگارگری و خوشنویسی متعلق به هنرمندان ایرانی در معرض نمایش عموم قرار داده شده است. در وسط خود حوض زیبایی دارد که دور آن را مبلمان قرار دادند و همچنین تابلو های نقاشی و یک تابلوی صاحبقرانیه که اثر کمال الملک است در قسمت حوضخانه کاخ صاحبقرانیه وجود دارد. یکی دیگر از دیدنی های کاخ صاحبقرانیه کرسی خانه است که با کتیبه نگاری های چهار طرف دیوار و گچبری های زیبا و تابلوی یوسف و زلیخا مزین شده است.

شهرت سینمایی کاخ صاحبقرانیه تهران

جالب است بدانید که مراحل فیلم برداری آثار سینمایی چون شازده احتجاب، دلشدگان، سلطان صاحب قران و کمال الملک و سریال میرزا کوچک خان در کاخ صاحبقرانیه تهران به اجرا در آمده است.