پلهای تاریخی اردبیل به طور عمده در دوره صفویان بنا شده اند

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، پلهای تاریخی اردبیل به طور عمده در دوره صفویان بنا شده اند.

رودخانه بالیخلو در تاریخ اردبیل به پرآبی و طغیان های بیشمار و داشتن ماهی های فراوان معروف بوده و طول آن 75 کیلومتر است که از این مقدار 50 کیلومتر آن در کوهستان و 25 کیلومتر دیگر در جلگه جریان دارد. این رودخانه که با نامهای بالیقلو چای، بالخلی یا بالخلو شناخته می شود از گردنه بالخلی در جنوب غربی شهر نیر حد فاصل دو رشته ˈ بزقوش ˈ و ˈ سبلان ˈ سرچشمه میگیرد و تامین کننده آب سد یامچی است و با گذر از وسط اردبیل همچون زاینده رود، این شهر را به دو نیم تقسیم می کند و سرانجام در شمال این شهر به رودخانه ˈ قره سو ˈ می پیوندد.

پیتر دلاواله، جهانگرد ایتالیایی در سفرنامه خود پیرامون اینکه پلهای تاریخی اردبیل به طور عمده در دوره صفویان بنا شده اند، نوشت: در شهر اردبیل نهرهای فراوانی جاری است که ظاهرا از رودخانه ای که از کوه سبلان سرچشمه میگیرد، منشعب می شوند و به این دلیل اردبیل به شهر ونیز ایتالیا بی شباهت نیست.

در مقاله ای با عنوان "بازخوانی ساختار شهر اردبیل دوره صفویه براساس تطبیق متنون تاریخی در نقشه آدام اولئاریوس" (سفرنامه نویس آلمانی) آمد که شاید اهمیت رودخانه بالخلو در ساختار فضایی کالبدی شهر اردبیل در قدیم بسیار بیشتر از حال بوده است و این رود، همچون حصاری مهم شهر را از قسمت جنوب در مقابل مهاجمان حفاظت میکرده و ارتباط شهر با نقاط بیرون شهر از طریق پلها برقرار میشده است.

اغلب پلهای احداث شده بر فراز این رودخانه در زمان حکومت صفویه بنا شده و از زیباترین بناهای قدیمی شهر بحساب می آیند و در نقشه اولئاریوس از آنها با عناوین هفت پل، حیدر علی، یعقوبیه، برکیفی، زاغالن و پل هفتان نام برده شد.

جالب اینکه تعداد چشمه ها یا دهانه های پلهایی که در مسیر رودخانه بالخلو ساخته شده اند، در گذر زمان با تغییر عرض رودخانه، تغییر کرده اند؛ به عنوان مثال پل ابراهیم آباد دارای سه چشمه یا دهانه بوده که در حال حاضر دارای چهار چشمه است.

یکی از پلهای معروف و تاریخی ساخته شده در استان اردبیل پل آغلاغان است که با ابعاد 37/90×5×5/50 متر در حوزه استحفاظی شهرستان نیر و در جاده اردبیل به سراب قرار دارد و مربوط به دوره صفویه بوده و به شماره 2558 در ردیف فهرست آثار فرهنگی ملموس کشور به ثبت رسیده است.

بنابر اعلام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل، پل آغلاغان دارای چهار چشمه با پایه های سنگی و طاق های آجری است و اندازه هر چهار دهانه قوس آن متفاوت است و قوس های پل به شکل مربع و موج شکنهای سنگی ساخته شده و این بنا که بر فراز رودخانه نیر و برای گذر افراد پیاده احداث شده، در سال 77 از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مرمت شده است.

پل الماس بر روی رودخانه بالیخلو در غرب شهر و خارج از محدوده شام اسبی اردبیل و بر سر راه اردبیل به نیر ساخته شده و تا قبل از احداث پل جدید، رفت و آمد وسایل نقلیه از روی این پل انجام میگرفته است. این پل قدیمی راه اصلی را به راه روستاهای اطراف پیوند میداده و اغلب مردم در زیر آن محصولاتی همچون گندم و وسایلی نظیر فرش را در آب رودخانه و در زیر پل می شسته اند.

پل دوجاق در حوزه استحفاظی مشگین شهر و در جاده قدیم مشگین شهر به اردبیل در گردنه معروف دوجاق مابین روستای ارباب کندی و گندیشمن قرار دارد و در ابعاد 21×8×6/20 متر بر روی رودخانه قره سو در دوره پهلوی دوم احداث شده است. دوجاق پلی یک دهانه و اجرا شده با مصالح آجری و نمای سنگی است و بر روی پل قدیمی تر و در سال 1317 ساخته شده که تاریخ احداث آن بر روی کتیبه ای در نمای آن بچشم میخورد.

این پل دارای یک دهانه با قوس شاخ بزی تند با مصالح آجری و نمای سنگی است و به دلیل تغییر مسیر از راه اصلی مشگین شهر به اردبیل از رونق افتاده و بندرت تردد وسایط نقلیه را تأمین می کند و فقط دامداران و کشاورزان بومی از آن استفاده می کنند.

درباره تزئینات بکار رفته در پل میتوان گفت دارای تزئینات آجری زیبایی به صورت رومی و ضربی است که علاوه بر حالت تزئین، نقش سازه ای و مهندسی بنا را نیز القا می کند.

پل ابراهیم آباد در ابتدای کوچه ابراهیم آباد بر روی رودخانه بالخلو در شهر اردبیل ساخته شده و متعلق به دوره صفویه است؛ طبق نوشته آدام اولئاریوس، رودخانه بالخلو در شهر اردبیل به دو شاخه شده و از درون شهر میگذشته است. ظاهراً پل ابراهیم آباد نیز از جمله پلهایی است که پیترودولاواله نیز در سفرنامه خود به آن اشاره کرد؛ پل ابراهیم آباد دارای 4 چشمه است که دو دهنه آن در سالهای اخیر مورد بازسازی قرار گرفته است.

پل قره سو (زاغالان) بر روی رودخانه بالخلو در شهر اردبیل ساخته شده و دارای هفت دهنه است و بنای آن را به دوره صفویه نسبت داده اند و گفته می شود پل توسط شخص خیری بنام مسیرحمزه ننه کران مورد بازسازی قرار گرفته است.

پل فیروزآباد با ابعاد ابعاد: 33/5×6/6×22/5 متر در بخش فیروزآباد شهرستان کوثر قرار دارد و قدمت و زمان احداث آن به دوره پهلوی بر میگردد و بر روی رودخانه فیروزآباد، یکی از سرشاخه های فرعی قزل اوزن بنا شده است.

پل فیروزآباد که گذر وسائط نقلیه سبک و سنگین و عابر پیاده را تأمین می کند، دارای یک دهانه با قوس بیضوی شکل است که در هر طرف با چهار طاق با ارتفاع متفاوت پوشش داده شده و مصالح ساختمانی پل، سنگهای رسوبی محکمی است که در سالهای اخیر دست اندازهای سنگی آن را با دیواره بتنی پوشش داده اند.

پل توسط مهندسان ایتالیایی بر روی پایه پل قدیمی عصر صفوی احداث شده و طاق های پل که روی قوس اصلی قرار گرفته، دارای دهانه یکسان اما ارتفاع متفاوت است.

پل گیلانده هم در کیلومتر 15 جاده اردبیل به آستارا جنب روستای گیلانده بر روی رودخانه بالیخلو با ابعاد 27/9×4/15×4/35 متر احداث شده و مربوط به دوره صفویه است و دارای چهار چشمه با پایه های سنگی و طاق و بدنه آجری است.

مرمت این پل در سال 73 آغاز گشته و طی این مرمت، آجرهای قبلی که درزهای آن باز بودند با ملات خاک و سنگ و پودر سنگ و سیمان سفید و مقداری گچ در طاق و موج شکن ها و دست انداز و بدنه و قسمت های دیگر بندکشی شده است.

طاق های ضربی پل به شیوه جناقی یا پنج و هفت بنا شده و دارای چهار پایه همراه با موج شکنهای سنگی است که در هر دو سوی پل مثلثی شکل هستند و در میان سنگهای این پل تعدادی سنگ نوشته هم دیده می شود که سنگ قبرهایی از دوران ساخت پل هستند و پشت بندهای مثلثی شکل در دو طرف پل بر روی پایه ها قرار گرفته اند و سوراخ های مستطیل شکل درون کالبد پل، کار خنک کردن پایه ها را بر عهده دارند.

پل یدی گوزلی (هفت چشمه) با ابعاد 46/70×3/80×3/70 متر در میدان پانزده خرداد ابتدای خیابان ساحلی بر روی رودخانه بالخلو واقع و با شماره 875 در فهرست آثار فرهنگی ملموس کشور ثبت شده و مربوط به دوره صفویه است.

مرمت آن در سال 74 آغاز شده و در توصیف معماری آن نوشته اند که دارای هفت چشمه با پایه های سنگی و طاق های ضربی جناقی آجری است و دهانه وسطی، باعث زاویه دار بودن عرشه پل شده است.

پل هفت چشمه شامل هفت دهانه آجری با قوس پنج و هفت و موج شکن های سنگی است و ملات بکار رفته در ساختمان پل، گچ و آهک است و گذر وسایل نقلیه سبک و افراد پیاده را تأمین می کند.

پل کلخوران بر روی رودخانه قره چای کلخوران در روستایی به همین نام ساخته شده و دارای 6 دهنه است و بنای اصلی آن را به دوره سلجوقی و ایلخانیان نسبت می دهند و گویا در دوره صفویه تعمیر شده است.

پل کلخوران با ابعاد 21/80×3/07×4 متر و به شماره 877 در فهرست آثار فرهنگی ملموس کشور به ثبت رسیده و در سال 75 مرمت شده است و دارای سه چشمه یا دهانه آجری با قوس های پنج و هفت و موج شکن های سنگی با پی های سنگی و ملات آهکی و آجر 20×20 و ملات گچی در طاق هاست.

دهانه وسطی پل بزرگتر از دهانه های جانبی آن است که بصورت متقارن در دو طرف این دهانه قرار گرفته اند و بزرگتر بودن این دهانه، باعث زاویه دار بودن عرشه پل شده است. این پل، گذر وسایل نقلیه سبک و افراد پیاده را تامین می کند و در طاق میانی آن، سنگ نوشته ای وجود دارد.

پل نادری در تپه نادری بر روی رودخانه بالخلو در شهر اردبیل بنا شده و دارای ابعاد 48/50×6/20×8/20 متر است و در سال 74 مرمت شده و از حیث معماری دارای چهارچشمه با پایه ها و نمای سنگی و طاق های آجری است. پل نادری در دوره پهلوی دوم بر روی پلی به یادگار مانده از دوره صفوی که عامل ارتباطی جاده اردبیل به تبریز بوده، بنا شده و شامل چهار دهانه با پایه های سنگی و قوس های نیم دایره کامل و موج شکن هایی به صورت منحنی است.

در روستای پردیسان – افشار پائینی بخش فیروزآباد شهرستان خلخال بر روی رودخانه قزل اوزن بنا شده و مربوط به دوره صفویه است و ارتباط سرشاخه های راه کاروانی اردبیل زنجان را فراهم می کند. بنابر اعلام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در سال انهدام پل دختر قافلانکوه توسط گروه فرقه دموکرات آذربایجان، دهانه وسطی پل پردیسان منهدم شده است.

پل ججین یا (داش کسن) در داخل شهر اردبیل و بر روی رودخانه بالخلو ساخته شده و دارای هفت چشمه است و هم اکنون نیز مورد استفاده مردم قرار میگیرد.

در برخی منابع در خصوص این پل آمد که پل ججین از نظر سیاسی نیز دارای اهمیت بوده است، زیرا ستارخان سردار ملی مشروطیت، بعد از فرار از زندان نارین قلعه اردبیل خود را به کنار این پل رسانده و به یاران خود، که با اسب در این محل منتظرش بوده اند، ملحق شده و از این نقطه راه عتبات عالیات را پیش گرفته و در نجف اشرف فتوای مشروطه را از مجتهدین اخذ کرده و به ایران بازگشته است.

پل سامیان در کیلومتر 15 جاده قدیم اردبیل به مغان و مشگین شهر و بر روی رودخانه قره سو با ابعاد 55/00×5/02×3/95 متر بنا شده و مربوط به دوره صفویه بوده و به شماره 884 در فهرست آثار فرهنگی ملموس کشور به ثبت رسیده است.

پل سامیان پلی 6 چشمه یا دهانه و اجرا شده با بدنه آجری بصورت قوس های شاخ بزی و موج شکن های سنگی و پایه طاق سنگی است و دهانه میانی پل بزرگتر از دهانه های جانبی آن است و بصورت متقارن در دو طرف این دهانه قرار گرفته اند و بزرگتر بودن دهانه وسطی باعث زاویه دار بودن دست انداز و عرشه پل شده است.

به نظر می رسد که این پل در گذشته دارای هفت چشمه و بصورت متقارن بوده که به مرور زمان یکی از دهانه ها از بین رفته و موج شکن های این پل در دو طرف نما متفاوت است.

یک طرف پل به صورت منحنی و طرف دیگر به صورت تیز اجرا شده و بر روی این پل، چهار میل راهنما در منتهی الیه چهار گوشه پل وجود داشته که به مرور زمان از بین رفته اند و این پل در حال حاضر گذر وسایل نقلیه از جمله تریلی های بارکش را تأمین می کند.

پل سیدآباد با ابعاد 23/80×5/35×3/70 متر در ابتدای کوچه سیدآباد بر روی رودخانه بالیخلو در محله پیرمادر ساخته شده و دارای پنج دهانه با طاق ضربی و آجری است و قدمت آن به دوره صفویه بر میگردد.

این بنا به شماره 877 در فهرست آثار فرهنگی ملموس کشور به ثبت رسیده و در سال 74 مرمت شده است و در توصیف وضعیت معماری آن نوشته اند با سه چشمه و با سنگهای تراش یافته و ملات آهکی و آجر 20×20 و ملات گچی در طاق ها ساخته شده است.

دهانه وسطی پل بزرگتر از دهانه های جانبی است که بصورت متقارن در دو طرف این دهانه قرار گرفته اند و بزرگتر بودن دهانه وسطی پل باعث زاویه دار بودن عرشه پل شده است.

این پل مسیر ارتباطی و گذر افراد پیاده در جاده قدیم تالش و خلخال به دروازه ورودی اردبیل را تأمین می کند و عملیات مرمتی این پل در سال 1374 شروع شده است.

پل یعقوبیه نیز متعلق به دوره صفویه است که بر روی رودخانه بالخلو در ابتدای کوچه یعقوبیه ساخته شده و دارای پنج دهنه با طاق های ضربی و آجری و پی سنگی است و به شماره 876 به ثبت ملی رسیده است.

ابعاد این پل 36/75×5×3 متر گذر عابران پیاده را تامین می کند و شروع مرمت آن در سال 75 بوده و دارای حالت تقارن است و دهانه وسطی پل بزرگتر از دهانه های جانبی است و بزرگتر بودن پل، باعث زاویه دار بودن عرشه آن شده است.