تشریح سیر تغییرات و کاربردهای گوناگون تکایا در مشهد

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست آمده، تشریح سیر تغییرات و کاربردهای گوناگون تکایا در مشهد صورت پذیرفت.

رضا سلیمان نوری، یک خراسان پژوه درخصوص تکایای قدیمی مشهد و ویژگی های آنها اظهار کرد: در حال حاضر هیچ تکیه ای در مشهد وجود ندارد، شاید نزدیکترین عنوان به تکیه در مشهد را بتوان به حسینیه کرمانی ها نسبت داد. تکایا الگو گرفته از صفه مسجد النبی هستند و محلی برای اسکان اولیه در راه ماندگان و افراد ناتوان از نظر مالی است که پس از گذشت مدتی اهل تصوف و دراویش نیز به سبب وضع مالی نسبتا پایین خود به این حلقه اضافه شده و در این مجموعه ها ساکن شدند.

وی اضافه کرد: در دوران آل بویه کارکرد جدیدی نیز به تکایا داده شد و بعضا مراسم مذهبی نیز در آنها برگزار میشده که برگزاری این مراسم در دوران صفویه بسیار بیشتر شد. بگونه ای که تکایا مکانی برای برگزاری مراسم مذهبی بویژه آیین هایی مانند عید غدیر، عید قربان، عید فطر، محرم و شب های قدر ماه رمضان بوده است.

سلمیان نوری ادامه داد: در دوران قاجار به مرور زمان مناسک و آیین های عزاداری نمایشی مانند شبیه خوانی و تعزیه خوانی نیز بر کاربرد این اماکن افزوده شد. در این دوران تکایا در سه بخش زینبیه برای خانم ها، حسینیه برای آقایان و عباسیه مکانی برای اجرای عزاداری های نمایشی فعالیت داشته اند. حسینیه کرمانی ها و حسینیه حوض محمد علی خان در کوچه ملا هاشم تنها تکیه های مشهد هستند که در حال حاضر فضای کار نمایشی را به همین شکل دارند.

این خراسان پژوه بیان کرد: تکیه مددیان نیز قدیمی است و به عنوان تنها تکیه چوبی شناخته می شود، اما فضای فعلی آن شامل این تعریف سه گانه نیست. همانطور که فضای فعلی تکیه حوض محمد علی خان نیز بیشتر حسینیه و عباسیه است و زینبیه در آن بچشم نمیخورد. اما در حسینیه کرمانی ها تقریبا هر سه فضا وجود دارد.

سلیمان نوری تصریح کرد: تکیه کرمانی ها هنوز حالت صفه ای دارد و معمولا بسیاری از افرادی که شرایط مالی مناسبی ندارند نیز در این مجموعه اسکان دارند. تکیه مددیان، خانوادگی و خاندانی است، تکیه حوض محمد علی خان تکیه ای وقفی است و در روزهای عادی برای اسکان زائر اجاره داده می شود. این در صورتی است که حسینیه کرمانی ها اجاره داده نمی شود و افراد معمولا رایگان در این مکان سکونت پیدا می کنند. ویژگی دیگر حسینیه کرمانی ها مدفون شدن تعدادی از واقفان آن در این تکیه است. مهمترین ویژگی تکیه مددیان، خاندانی بودن یا اسکلت چوبی آن است که همچنان حفظ شده است. فضای مربعی شکل بنا و وقف کامل بودن آن از ویژگی های تکیه حوض محمد علی خان محسوب می شود.

وی خاطرنشان کرد: این تکایا معمولا از طریق گروه های شبیه خوان و تعزیه خوان ارتباط داشته اند. با توجه به اینکه مشهد که مانند قم شهر پرورش دهنده تعزیه خوان نبوده است، بنابراین گروه های شبیه خوان زیادی در مشهد فعالیت نداشته اند؛ لذا ممکن است گروه ها صبح در یک تکیه و شب در تکیه دیگری اجرا کنند و به تعبیری چنین ارتباطی میان تکایا ایجاد شود.

این خراسان پژوه اضافه کرد: اصل اجرای برنامه ها در تکایا، تعزیه خوانی و شبیه خوانی بوده و معمولا در دهه اول محرم برگزار میشده است. این مراسم نیز دارای ترتیب بوده است، به شکلی که روز اول در ارتباط با خروج امام حسین و یارانشان و مسیر حرکت آنها، سپس داستان مسلم، زهیر، حر، حبیب، طفلان مسلم، حضرت قاسم (ع)، علی اکبر (ع)، حضرت ابوالفضل (ع) و در روز عاشورا داستان امام حسین (ع) بوده است.

سلیمان نوری عنوان کرد: در برخی تکایا مراسم ادامه پیدا میکرد و تا 13 محرم که به روایتی شهادت حضرت زین العابدین (ع) است، مراسم برگزار میشد. در این سه روز نیز عزاداری ها در ارتباط با داستان ورود اسرا به کوفه، بارگاه یزید و نحوه دفن شهدا و حضور امام سجاد در روند دفن شهدا بوده است.

این خراسان پژوه افزود: واژه تکیه پس از سالهای 1320 کمتر مورد استفاده قرار گرفته و حسینیه جایگزین آن شده است. در دوران رضاخان که برگزاری مراسم عزاداری ممنوع می شود، تعدادی از تعزیه خوان ها در تعزیه های مخفی فوت می کنند و آیین تعزیه خوانی کمتر به نسل بعد آموزش داده می شود؛ همین امر باعث می شود که بسیاری از تکایا تعطیل شده و کاربری دیگری پیدا کنند.

وی ادامه داد: همچنین بسیاری از تکایای مشهد در طرح های نوسازی دهه دوم قرن گذشته تخریب شده اند و باتوجه به فضای مذهبی آن دوران، جایگزین این تکایا فضاهایی است که برای عزاداری آقایان ایجاد شده و با توجه به اینکه حسینیه قسمت مردانه تکایا بوده است و بیشتر برای سینه زنی و عزاداری مورد استفاده قرار میگرفته است، لذا حسینیه نامیده می شود و بتدریج این عنوان برای تمام فضاهای مسجدی عزاداری بکار می رود.