سوغاتی و صنایع دستی کرمانشاه را بیشتر بشناسیم!

در زمان های گذشته مردم تمام لوازم ضروری خود را به صورت دستی می ساختند و از طبیعت می گرفتند. در سلسله مقالاتمان در مورد صنایع دستی چوبی کرمانشاه عرض کردیم که صنایع دستی چوبی کرمانشاه دارای سابقه بس طولانی می باشد و از زمانی که انسان در این سرزمین ها ساکن شده است، ابزار الاتی که برای گذران زندگی به ان نیاز داشته را با دستان خودش تهیه می کرده است که امروزه به صنایع دستی معروف شده اند. در ادامه مقالات مان می خواهیم در مورد صنایع استان کرمانشاه که روزگاری پررونق بوده و امروزه متاسفانه در حال نابودی و فراموشی است، مطالبی را بیان کنیم و این هنر و صنعت را به نسل امروز و آیندگان بشناسانیم که پدران ونیاکانمان چگونه ابزار آلات و مایحتاج زندگی خود را در زمان های دور از دل طبیعت به دست می آوردند و با این کار یادشان بیاندازیم که طبیعت بخشندگی ها و هدایای زیادی به ما انسان ها در طول تاریخ عرضانی داشته و اکنون وظیفه مان این است که در حفظ و نگهداری آن بکوشیم و آسیبی به ان نرسانیم. ما می خواهیم سوغاتی و صنایع دستی کرمانشاه را که شاید کمتر شناخته شده اند را به نسل جدید بشناسانیم. صنایع دستی کرمانشاه چیست؟ پس در ادامه با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای پاسخ به این سوال...

1) دارهیوه یا همان گاو آهن

گاو اهنی که ما می شناسیم و در موردش خواندیم در ابتدای امر در ساخت آن از هیچ گونه فلز و آهنی استفاده نمی شده است، بلکه کاملا با چوب ساخته شده بود. همان طور که می دانید مردم در گذشته با گاو اهن زمین های کشاورزی خود را شخم می زدند. معنی دار همان گاو اهن می باشد و در لفظ محلی هیوه در واقع به چوبی که دور گردن گاو می بستند اطلاق می شود.
بر روی این دارهیوه ها که جزو صنایع استان کرمانشاه بوده کنده کاری های با ظرافت و زیبایی را انجام می دادند و از کهن ترین صنایع دستی چوبی کرمانشاه به شمار می رود که به زمان های اولیه زندگی بشر بر روی زمین برمی گردد روزگاری که انسان تصمیم گرفت یک جا نشین شده و به کار کشاورزی بپردازد، این وسیله را اختراع کرد.
مردم کرمانشاه این وسیله را با استفاده از یک چوب پهن به طور 1.5 متر و عرض 40 سانتیمتر که عمدتا از چوب درخت گردو یا بلوط بود می ساختند و با ابزارهای نجاری به کنده کاری و خراطی روی آن با تیشه و اسکنه و مغار و قلم می پرداختند و آثار هنری زیبایی را بر روی آن ایجاد می کردند که امروزه به عنوان سوغاتی و صنایع دستی کرمانشاه شناخته می شود.
بعدها به این وسیله در نوکش فلزی اضافه کردند که به ان گاو سن (گاو اهن) گفته می شد آنها با اضافه کردن فلز بر نوک چوب باعث می شدند تا بتواند این وسیله زمین را تا عمق بیشتری شخم بزند و با کندن علف های هرز بتوانند محصول با کیفیت تر و بیشتری تولید کنند.

2) شانه

مطمنا شانه های چوبی را همه ی ما دیده ایم و شاید هم با آن ها خاطره داریم. از این شانه های چوبی زنانه که دو طرفه بوده یا شانه های چوبی مردانه که یک طرفه بوده از قدیم متداول بوده و به دلیل این که چوب وسیله ای در دسترس و ارزان به شمار می رفته است، این نوع صنایع دستی و ابزار آرایشی همواره در طول دوران مختلف در بیشتر مناطق رواج داشته است.
در کرمانشاه این شانه ای چوبی را با ظرافت و دقت خاصی می ساختند، در واقع نازک کاری های زیبایی را می توان در این شانه های چوبی که توسط استادان نازک کار کرمانشاهی انجام می شد به وضوح دید و از شاخصه ی صنایع استان کرمانشاه در زمینه تولید این صنایع دستی بوده است.
برای این که چربی و شوره ی سر از بین برود در دندانه های این شانه های چوبی نخی از جنس پشم را می بستند. شانه های چوبی ساخته شده در کرمانشاه از چوب های توت بوده است و رنگ و لعابی طبیعی داشته اند و برای ساختن این شانه های چوبی بعد از انتخاب قطعه ای مناسب از درخت توت شیارهایی را با استفاده از اره های ریزو درشت و... بر روی آن ایجاد می کردند.
خراطان شهرهای مختلف کرمانشاه این هنر دستی را که امروزه متاسفانه منسوخ شده است با هنرمندی هرچه تمام تر درست می کردند و آنها برای کارهای هنری و سفارشی بر روی دسته این شانه ها اشکال نمادین و هندسی را با زیبایی هرچه تمام تر احداث می کردند.

3) ستون آلاچیق (کول)

از دیگر صنایع دستی چوبی کرمانشاه، خانه های تابستانی روستایی در استان کرمانشاه که تقریبا سه ماه دایر می باشند با نام کولا شناخته می شوند. ستون این خانه های تابستانی به نام کول شناخته می شود که با بریدن تنه ی درخت های بلوط، گردو و توت در فصل پاییز و منبت کاری بر روی آن ها بعد از بریدن چند شاخه از سر آن و با ابزار نجاری شامل اسکنه، تیشه و اره شرایط مساعد بر روی چوب را برای منبت کاری آماده می کنند. و استادکار با ایجاد نقش های سنتی نقش هایی از چیت و گلیم و بر اساس تجربه ای که از گذشته دارد کول را به زیبایی هرچه تمام تر تزئین می کند.
درساخت ستون یا کول برای کولای های بزرگان تزئینات و نقوش زیباتر و با ظرافت تری به کار برده می شده است.
اگر چه امروزه دیگر کول را برای کولاها درست نمی کنند و در این زمینه اینکار از رونق افتاده اما خوشبختانه با تغییر کاربری آن منبت کارهای زیادی مشغول به کار هستند و بر روی ستون های داخل مساجد و بر روی مبل ها، عصا و ستون ها و اشیای چوبی خانه های مجلل و به شکلی دیگر این هنر زیبای منبت کاری همچنان زنده است و به حیات خود ادامه می دهد. و خدا را شکر که هنرمندان این عرصه از این طریق امرار معاش می کنند.

4) سه ن گ

از این ابزار که به ان سِنگ یا «سه ن گ» گفته می شود، عشایر برای دوختن موقت چیت یا سیاه چادر استفاده می کرده است و از چوب ساخته می شده چوب سخت و سفت درخت گیلاس وحشی برای ساخت سِنگ از مناسب ترین چوب ها به شمار می رود. این صنایع دستی جزو کهن ترین و ابتدایی ترین صنایع دستی چوبی کرمانشاه ساخته شده به دست انسان می باشد که برای ساخت ان چوب درخت گیلاس وحشی را به قطر انگشت کوچک یا باریک تر از آن و به طول تقریبا 30 سانتی متر انتخاب می کردند و با تیز کردن نوک آن با استفاده از ابزارهایی چون تیشه و چاقو و کنده کاری بر روی دسته ان برای استفاده به عنوان سنجاقی جهت دوخت سیاه چادرها به کار می رفت و اگر این سِنگ برای چادر بزرگان بود کنده کاری های روی دسته و ظرافت کاری های روی آن بیشتر بود ولی برای مردم عادی بدون نقش و نگار و ساده انجام می شده است.

5) قاشق چوبی یا کمچک چوبی

کمچک یا همان قاشق چوبی در منطقه ی صابونی کرمانشاه این سوغاتی و صنایع دستی کرمانشاه نسبت به بقیه جاها بیشتر رواج داشته است. این صنایع استان کرمانشاه از جمله صنایع پرکاربرد به شمار می رفته و هنوز که هنوز است رونق گذشته خود را دارد و هنرمندان زیادی به کار ساخت آن مشغول هستند و در ساخت آن از چوب درختانی چون ون، توت و گردو استفاده می شده است و با کنده کاری به ان شکل داده و به شکل قاشق و ملاقه در می آورند.
بر روی دسته این کمچک ها معمولا هنرهای تزئینی زیبایی را که نشان دهنده فرهنگ و آئین هر منطقه بوده مشاهده کرد، با داغ کردن یا با ابزارهای دستی و کنده کاری های زیبا و دقیق بر روی دسته آن نقش و نگار ایجاد می کردند و از زیباترین سوغاتی و صنایع دستی کرمانشاه محسوب می شده.

6) دوک یا تشی

دوک که از آن برای تولید نخ از ریسیدن پشم و موی گوسفندان استفاده می کنند، از وسایل پرکاربرد به شمار می رود. این صنایع استان کرمانشاه را می توان امروزه در بیشتر روستاها مشاهده کرد، زیرا نخ همان طور که می دانید در زیرانداز طناب و ... کار برد دارد و بنابر این این هنر اصیل و سنتی هنوز از رونق نیفتاده و بازار خاص خود را حفظ کرده است. برای ساخت تشی از دو قطعه چوب که بر روی آن کنده کاری های ظریف و نقش های رنگی زرد و صورتی انجام می شود استفاده می شود.
این دو قطعه چوب که در ساخت تشی که ارتفاع آن بین 30 تا 40 سانتی متر است استفاده می شود به این صورت می باشد که قطعه ی پایینی دارای قطری به اندازه 7 سانتی متر و دسته ی چوبی آن با ضخامت یک بند انگشت و با شیاری در سر آن تشکیل شده است. برای ساخت تشی یا دوک از ابزار ساده و اولیه ای چون اره، مغار و اسکنه استفاده می شود.
در ساخت دوک از چوب درختانی چون چنار ف بلوط و توت استفاده می شود و خراطان و کولی های محله صابونی کرمانشاه امروزه بیشتر از سایر نقاط به این کار مشغول هستند.

6) چالگ، ظرف کوبیدن کشک

چالگ از صنایع استان کرمانشاه که برای کوبیدن کشک از ان استفاده می شود، از هنرهای دستی مردم کرمانشاه است که با چوب درخت توت ساخته می شود و هنرمندان کرمانشاهی با ایجاد منبت کاری های زیبا بر روی چوب توتی به قطر 30 سانتی متر و طول 70 سانتی متر این صنایع دستی زیبا را پدید می آورند. کنده کاری های زیبایی که روی آن انجام می شد با نقوش زیبایی از طبیعت بکر و نقش های اساطیری و منسوجات سنتی کرمانشاه الهام گرفته می شد.
کاربرد این صنایع دستی به این صورت بوده که برای ساییدن کشک در زمستان که دوغ کم تر یافت می شد، استفاده می شده است حتی برای جدا کردن پوست از برنج نیز در مواقعی کاربرد داشته و در انواع کوچک و بزرگ ساخته می شده است. چالگ های بزرگی نیز وجود دارند که برای این که کشک را در ان بکوبند نیاز به دو نفر برای انجام این کار بود.
بعد از مدتی استفاده از چالگ ممکن بود که چالگ ها ترک بردارند برای این که ترک ان را بگیرند از نرینه گاو که اعتقاد داشتند باعث برکت دوغ و کشک می شود استفاده می شد.
امروزه به دلیل این که صنعت در زمینه تولید وسایل خانگی رشد کرده و با پیشرفت های این سال ها اخیر دیگر کمتر کسی پیدا می شود که از چالگ استفاده کند. این عوامل سبب شده است که این هنر رو به فراموشی برود و منسوخ گردد اگرچه امروز دیگر در میان وسایل خانگی شاید جایی نداشته باشد اما به دلیل زیبایی بی نظیری که دارد از ان می توان به عنوان گلدان استفاده نمود، گلدان زیبایی که زینت بخش خانه ی زیبا و گرمتان خواهد شد.