عمارت امیر اعظم از آثار ارزشمند و تاریخی شاهرود است

میراث آریا/ براساس آخرین گزارش های بدست آمده، عمارت امیر اعظم از آثار ارزشمند و تاریخی شاهرود است.

این بنا در اواخر دوره قاجار و در سال 1304 بر روی مقبره امیر اعظم در ابتدای ورودی شهر شاهرود از سمت گرگان و مشهد بنا شده است. این بنای تاریخی مقبره امیر اعظم حاکم مشروطه خواه استرآباد و قومس در دوره قاجار و در واقع شناسنامه فرهنگی منطقه قلمداد می شود. او مشهورترین حاکم ایالت قومس در دوران مظفرالدین شاه قاجار بوده و آرامگاه او یکی از مهمترین بناهای تاریخی استان سمنان بوده است.

پس از درگذشت نصرت الله خان امیر اعظم او را در باغ و خانه خودش به خاک می سپارند. این بنا که امروزه از باغ اصلی آن تنها قسمت هایی باقی مانده شامل یک حیاط در قسمت جلویی بنا است که با تعدادی پله میتوان وارد فضای ایوان شد. بنا شامل سه اتاق است که اتاق میانی به صورت سه دری است و استفاده از آجرکاری بسیار زیبا در نمای آن جلوه ای باشکوه برای بنا خلق کرده است. اتاق میانی با تناسبات مستطیل شکل، دارای دو شومینه و طاقچه بوده و در مرکز این فضا سه قبر مشاهده می شود.

قبر مرکزی براساس مدارک موجود، قبر نصرت الله خان امیر اعظم حاکم شاهرود استرآباد و قومس و در کنارش، فرزندش یدالله خان عضدی و قبر آخر مربوط به بانو شمس الملوک عضدی، دختر امیر اعظم بوده که در سال 1346 درگذشت. در کنار سه قبر موجود در فضا یک در چوبی وجود دارد که با باز کردن آن پلکانی مشاهده می شود که ما را به یک زیر زمین کوچک می رساند، در این زیر زمین سه قبر موجود است که قبور اصلی بوده و در بالا سنگ های قبر آنان گذاشته شده است.

براساس مقاله عمارت امیر اعظم از آثار ارزشمند و تاریخی شاهرود است باید بدانید که فضای میانی به دو اتاق کناری راه دارد و بنا شامل یک صفه در پشت بنا بوده که این اتاق ها به حیاط پشتی راه داشته که بعدها به علت تفکیک کردن این زمین ها بسته شده اند. در نماهای غربی و شرقی هرکدام دو پنجره وجود دارد که در اطراف آن آجرکاری و هره کاری بسیار زیبایی جلب نظر می کند. سقف بنا به صورت شیروانی است و ارتفاع آن از سطح زمین و دید منظری بسیار زیبایی که به ابتدای ورودی شهر بخشیده، قابل توجه است.

بیوگرافی نصرت الله خان امیر اعظم

مرحوم نصرت الله خان در ماه شوال 1296 هجری قمری در تهران متولد شد. پدرش وجیه الله میرزا سپهسالار پسر شاهزاده عضد الدوله سلطان احمد میرزا چهل و نهمین فرزند پسر فتحعلی شاه قاجار بوده و مادرش علاءالحاجیه دختر علاءالملک بوده که پس از وضع حمل بدرود زندگی کرده است.

نصرت الله خان در ابتدای طفولیت به واسطه محبت و دوستی که خانم شمس الدوله عمه اش و زن ناصرالدین شاه نسبت به او داشته در اندرون شاه سمت غلام بچگی داشت. در دارالفنون تحصیل کرده و بعد مورد توجه مظفرالدین شاه قرار گرفته است. بعدها به لقب سیف الملکی و تفنگدار باشی شاه نائل شد و سپس لقب امیر اعظمی گرفته است.

در ابتدای مشروطیت و موقع توپ بستن مجلس شورا، به مشروطه خواهان خدماتی کرده و در ابتدای استبداد صغیر به امر محمدعلی شاه از ایران تبعید و در پاریس اقامت گزیده است. پس از خلع شدن محمدعلی شاه از سلطنت به ایران بازگشته و در کابینه ای که محمد ولی خان تنکابنی سپهدار آن زمان تشکیل داد، به معاونت وزارت جنگ منصوب شد. سپس در سال 1328 حاکم استرآباد و مأمور انتظامات صحرای ترکمن شد. امیر اعظم از خانم عفت الدوله دختر احمدخان علاءالدوله غیر از یدالله خان (امیر اعظم ثانی) دو دختر به نام شمس الملوک و فخرالملوک داشت که از برادرشان بزرگتر بودند.

امیر اعظم مشهورترین حاکم ایالت قومس بوده که خاندان عضدی شاهرود از اعقاب وی هستند. باغ امیر سمنان و امیریه شاهرود متعلق به او بوده و به همین مناسبت به اسم او نامیده شده است. بعد از مرگ این حاکم در حدود 300 پارچه آبادی و مزرعه در اطراف شاهرود از او بجای ماند. مرحوم یدالله عضدی فرزند او بعنوان وزارت و سفیر کبیری ایران درآمد. نصرت الله خان امیر اعظم دوبار در سالهای 1324 و 1328 هجری قمری حاکم استرآباد شد تا عاقبت به سال 1333 هجری به دست اسماعیل خان شعاع لشگر دامغانی به ضرب گلوله کشته شد.

فرهنگ دوستی نصرت الله خان امیر اعظم

یکی از صفات امیر، فرهنگ دوستی بود. در شاهرود مدرسه ای به نام ایتام اعظمیه به سبک روز تأسیس کرد که اطفال یتیم و بی بضاعت در آن درس می خواندند. خرج شام و ناهار و لباس و هفته ای یک روز حمام آنان و مخارج ایام تعطیل سال و ماه و هفته آنها از طرف امیر داده میشد. وصیت کرده بود که پس از مرگش، به اندازه ای که به یک پسر به ارث تعلق می گیرد، برای گسترش مدرسه از ماترک او پرداخت شود.

مجموعه عظیما شاهرود، از موقوفات نصرت الله خان امیر اعظم

یکی از آموزگاران آن مدرسه حبیب یغمایی بود که بعدها در وزارت فرهنگ مشغول به کار شد. از محصلین آن مدرسه بعدها جماعتی در دادگستری و سایر دوایر دولتی مشغول به خدمت شدند. او با تخصیص سهمی از دارایی اش برای پذیرائی زوار حرم رضوی و اقدامات عمرانی و راه سازی، چهره خود را در میان مردم باز ساخت. موقوفات بسیاری تحت عنوان «عظیما» از او به یادگار مانده که امروزه در امور عام المنفعه همچون درمانگاه، خوابگاه و مدرسه مورد استفاده قرار میگیرد.

سرودن شعر توسط نصرت الله خان امیر اعظم و برگزیدن تخلص قدسی

امیر اعظم گاهی شعر هم می سرود و تخلص شعری او قدسی بود، قطعه ای از روی نسخه ای قدیمی به خط خود آن مرحوم استنساخ شده که چند بیت از آن بدین شرح است:

دوشم گذر افتاد به میخانه جریده/ غم دیده و محنت زده و رنج کشیده

در راه من غمزده نو شاخ غزالی/ آراسته دیدم که چون او دیده ندیده

طناز غزالی که به یک ناوک دل دوز/ صد بار دل خسته صیاد دریده

آگاه شدم صید وی از عشق و به زاری/ درپاش فتادم چو یکی مار گزیده

می خواستمش جان دهم اما به نگاهی/ عیسی صفتم روح روان ساخت دمیده…

نصرت الله خان امیر اعظم، مأمور ایالت کرمان

سالی که امیر اعظم مأمور ایالت کرمان شده بود، از راه یزد به کرمان میرود. میرزا آقا سید رضا نردینی شاعر معروف ملقب به «افصح الملک» قصیده ای می سازد و با پست کرمان می فرستد. امیر در آن هنگام در ماهان کرمان بوده است و فرستادن صله برای شاعر به تأخیر می افتد. افصح الملک قطعه تقاضائیه ای می سازد و تلگرافی می فرستد:

میر ما گوئیا به ماهان بود/ یا گرفتار روی ماهان بود

ورنه اندر جواب هر عرضی/ عوض لفظ نه به ماهان بود

امیر پس از دریافت تلگراف اینطور جواب می دهد:

هفته ای رفته تا به ماهانم/ زائر قبر شاه شاهانم

خدمات ارزنده نصرت اله خان امیر اعظم به ایالت قومس

در مورد مرحوم نصرت الله خان در برخی متون تاریخی روایات متفاوتی بچشم می خورد اما آنچه از بزرگان و کهنسالان منطقه شنیده می شود غالباً از خدمات ارزنده او، به نیکی یاد می کنند. یکی از صفات برجسته امیر نیروی جسمانی و قوت بدنی او بوده که در کمتر کسی دیده می شد.

اسماعیل هنر یغمایی نقل می کند: «در جلوی تلگرافخانه شاهرود یکی از تیرهای تلگراف را که برای نصب آورده بودند برمیدارد و عصا زنان قدری راه می رود. در صحرای ترکمان کمر 2 تن سرباز را گرفت و آنها را چنان به زمین کوفت که مدتی قدرت حرکت از آنها سلب شده بود.

مهارت نصرت الله خان امیر اعظم در تیراندازی و شکار

«امیر اعظم» یک نام و لقب واقعی و خاص بود که کاملاً با صفات و اخلاق او مطابقت داشت و مصداق «الاسماء تنزل من السماء» بود. علم نظام آن روز را کاملاً دارا و امیر نظام آن دوره محسوب میشد. در حسن خط و انشاء و بیان و حسن حافظه و رسایی اندام و وجاهت صوری کمتر نظیر داشت. با خدمتگزاران خود از مهتر قبیله تا کهتر طویله چنان رفتار میکرد که هر یک خیال میکردند از سایرین بیشتر مورد عنایت هستند. در اواخر عمر که دهات و مزارعی تهیه کرده بود به آبادانی و عمران املاک می پرداخت. مشروب نمی نوشید و از قمار نفرت داشت. در فن تیراندازی و شکار سواره کمال مهارت و استادی داشت و در مواقع برف بار و هوای یخبندان در دره های شاهکوه و کوهسار مجن و نگارمن خود را به شکار مشغول می داشت.

نصرت الله خان امیر اعظم به خیال سلطنت می افتد

وضع آشفته دنیا و شدت جنگ جهانی اول، بی طرفی دولت ایران که کشور مورد حملات دول خارجی شده، پیشرفت اصول خان خانی در شهرستان های کشور، قضیه محاصره پارک اتابک از طرف دولت و قتل ستارخان و باقر خان سرداران ملّی ایران و اینکه در هر شهر و قصبه ای متمرد و یاغی سر بلند کرده و به جان هم افتاده اند، امیر اعظم به خیال سلطنت افتاد. در آن عصر که تقریباً دارای هزار نفر سوار بودند و حوزه سمنان، دامغان، شاهرود و بسطام را از دهنۀ خور قشلاق تا سبزوار زیر سلطه و اقتدار داشت، خیال بی جایی نبود چنانکه رضاخان با وسایل کمتر پس از هشت سال از مرگ امیر این خیال را از عالم ذهن به مرحله عمل گذارد. شاید اگر امیر کشته نمیشد در تاریخ معاصر ایران نامی از حکومت پهلوی یافت نمیشد و به جای آن سلسله عضدی به منصه ظهور می رسید.

کشته شدن نصرت الله خان امیر اعظم به ضرب گلوله

نصرت الله خان امیر اعظم دو بار در سالهای 1324 و 1328 ه–. ق (1284 و 1288 ه–. ش) حاکم استرآباد شد تا عاقبت به سال 1295 ه–. ش در سن 38 سالگی به دست اسماعیل خان شعاع لشکر به ضرب گلوله کشته شد. او را در عمارت خود واقع در باغ سرچشمه شاهرود به خاک سپردند. عمارت امیر اعظم در سال 1397 و به شماره 32335 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.