آشنایی با دخمه زرتشتیان یا برج خاموشان یزد

برج خاموشان یزد که با نام برج سکوت و آتشکده زرتشتیان یزد شناخته می شود .در واقع یک سردابی سنگی است که اقلیت های زرتشت برای تدفین مردگان از آن استفاده می کردند. این برج که در خارج از شهر یزد قرار گرفته است، بر روی کوهی که با نام دخمه شناخته می شود واقع شده است و آدرس دقیقش در نزدیکی های منطقه صفائیه و در جنوب شرقی یزد و 15 کیلومتری آن قرار می باشد و به عبارتی دو عمارت سنگی دایره ای شکل است که فضای میانی آن تهی می باشد که نام یکی از این عمارت های سنگی گلستان و دیگری مانکجی هاتریا که یک زرتشتی هندی الاصل بود معروف می باشد. پس در ادامه با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای اطلاعات بیشتر از آتشکده یزد...

آتشکده یزد

زرتشتیان این محل را با نام دادگه یا دوزگه و به عبارتی دادگاه الهی می خوانند. قطر دخمه مانکجی 15 متر و قطر دخمه گلستان 25 متر می باشد و ارتفاع دخمه گلستان از سطح تپه در حدود 6 متر است.
در واقع این برج دارای سطح داخلی گرد و مسطح می باشد که از سه بخش بچگانه، زنانه و مردانه تشکیل شده است و تمام آن را با تخته سنگ پوشانده اند.
معنی دخمه را اگر در فرهنگستان های مختلف بخواهیم بدانیم باید بگوییم که به معنی گور و گورستان، سردابه ی مردگان، خانه زیر زمین برای مردگان و گورخانه گبران شناخته می شود.

مراسم تدفین مردگان زرتشتیان

زردشتیان از آتشکده یزد به عنوان گورستان باز استفاده کردند و بستگان متوفی خود را در ردیف هایی قرارمی دادند که بدن آن ها توسط پرندگان شکاری و دیگر جانداران دریده شده به طوری که فقط استخوان باقی می ماند. این مراسم از دیرباز میان زرتشتیان انجام می شده است و به مرگ تمیز معروف بوده است. در آتشکده زرتشتیان یزد، زمانی که جسم از زندگی باز می ماند، ممکن است به وسیله شیاطین آلوده شود و ناپاک شود، بنابراین آن ها با اجرای این مراسم که قدمتی 3000 ساله دارد شیطان را از بدن متوفی دور می کردند و به عقیده ای فرد مرده را تطهیر می نمودند.
در واقع مراسم تدفین مردگان زرتشتیان قدیم به این صورت بوده که آن ها اجساد مردگان را شسته و بعد به مدت 4 شبانه روز در این دخمه قرار می دادند و بعد از خورده شدن گوشت بدن فرد متوفی توسط درندگان و پرندگان استخوان ها را جمع کرده و در جایی قرار می دادند که کودکان به دور آن دایره وار می ایستادند و بعد ازکودکان زنان به دور انها دایره زده و دایره آخر از مردان تشکیل می دادند.
وظیفه حمل و نقل مرده در آن زمان به عهده ی عده ای خاص بود و تنها آن افرا داجازه داشتند که استخوان های فرد متوفی را در داخل برج خاموشان یزد و در داخل چاه استودان دفن نمایند.
از دهه ی 70 به بعد دیگر این مراسم سنتی در ایران ممنوع گشته است و امروزه برای دفن زردشتیان از این دخمه استفاده نمی شود و از روش های "مرگ تمیز " دیگری مانند دفن اجساد در تابوت های پوشیده برای جلوگیری از آلودگی زمین توسط جسد مرده استفاده می کنند.
امروزه در یزد جمعیت اقلیت های زرتشتی به 5 تا ده درصد جمعیت این استان می رسد. و معمولا آتشکده زرتشتیان یزد برای این که مردگان جسدشان در آرامش باشد دور از شهرها و آبادی ها ساخته می شده است دخمه ها معمولا بر روی قسمت های نسبتا مرتفع ساخته می شد و اندازه در و دیوارها و سطح دخمه یک اندازه ثابتی نبود و بسته به محیط و جمعیت منطقه متغیر بوده است و مصالحی که در ساخت دخمه ها به کار برده می شده است، خشت خام و گچ بوده است.
در استان یزد علاوه بر آتشکده یزد، دخمه های دیگری نیز وجود دارد که عبارتند از: دخمه فیروز آباد در شهرستان یزد و دخمه چم در شهرستان تفت و روستای چم ،و همچنین دخمه اردکان.
در سال 1381 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برج خاموشان یزد را با شماره ثبت 6312 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسانید.