قلعه سلاسل یکی از قلعه های باستانی شوشتر است

ایسکانیوز/ براساس آخرین گزارش های بدست آمده، قلعه سلاسل یکی از قلعه های باستانی شوشتر است.

قلعه سلاسل از لحاظ موقعیت جغرافیایی در شمال غربی شهر شوشتر و کنار رودخانه شطیط قرار گرفته است. شکل ظاهری آن به صورت بیضی نامنظم است که از شمال و غرب به وسیله رود کارون (شاخه شطیط) و از جنوب و شرق به وسیله خندقی در گذشته احاطه شده است. وسعت کنونی قلعه سلاسل در حدود 5/3 هکتار است. قلعه سلاسل در مرتفع ترین بخش شهر و بر روی بستری صخره ای واقع شده است. این قلعه در گذشته بنا بر روایات مورخین و کتب تاریخی مشتمل بر عناصر و اجزایی بوده است که در حال حاضر بقایایی از آنها برجاست.

مطابق با نوشته های تاریخی موجود و مقاله قلعه سلاسل یکی از قلعه های باستانی شوشتر است، قدمت قلعه سلاسل در شوشتر به دوره هخامنشیان باز می گردد. در بسیاری از کتب تاریخی قدمت این قلعه را به دوره هخامنشیان ربط می دهند و در برخی از منابع تاریخی هم قلعه سلاسل در شوشتر را قلعه ای ساسانی می دانند. این قلعه در واقع دژی است محوطه مربوط به آن مساحت بسیار زیادی دارد. قلعه سلاسل در شوشتر چندین حیاط متعدد دارد و در گذشته دارای قسمت های مختلفی می باشد. قلعه سلاسل از سربازخانه، طویله، حمام، شبستان، برج، باغچه، قورخانه، نقاره خانه، حرم خانه و آشپزخانه تشکیل شده بود.

قلعه سلاسل کجاست؟

قلعه سلاسل در استان خوزستان، شوشتر، ساحل رود کارون، نزدیک پل آزادگان و مسجد مستوفی قرار دارد.

از ساخت تا تخریب

از منابع تاریخی چنین بر می آید که قلعه سلاسل از زمان هخامنشیان در این منطقه وجود داشته و تا حدود 50 سال پیش آباد بوده است. جز نقش دفاعی، این قلعه مرکز کنترل نهر داریون و محل استقرار والی خوزستان نیز محسوب میشد.

تا زمان حکومت نادرشاه قلعه سلاسل محل حکام محلی بود. هر یک از مستوفیان در قلعه عمارت مخصوص خود را داشتند تا اینکه بعد از نادر شاه، قلعه متروک شد و حاکم ولایت در قلعه مستقر نمی شد. در زمان ناصرالدین شاه قلعه دوباره مرمت و مسکونی شد تا اینکه در سال 1341 هجری قمری، رئیس اداره دارایی وقت برای ساخت اداره دارایی، کلیه ساختمان آن را خراب کرد و مصالح قلعه را برای ساخت بنای اداره دارایی مورد استفاده قرار داد.

از زندان تا مبارزه

بنا به گفته مورخین سلطان زین الدین، توسط منصور آل مظفر، درون این قلعه زندانی بوده است. امیر تیمور گورکانی در یورش به خوزستان این قلعه را تصرف کرده و اسرای لرستان و مشعشعیان خوزستان با اتکا به این قلعه، بارها بر علیه حکومت صفوی دست به قیام زدند.

بازسازی ها

قلعه سلاسل چندین بار بازسازی شده است. در حال حاضر ویرانی هایی که در قلعه بچشم می خورد مربوط به دوره قاجاریه است. برخی نام سلاسل را به شخصی به نام ابی سلاسل مربوط می دانند که در قرن چهارم زندگی می کرد و مامور تعمیر قلعه بود. قلعه سلاسل یک بار نیز به دست فتحعلی خان پسر واخشتوخان، در قرن 11 هجری و بار دیگر در سال 1237 به دست محمدعلی میرزا دولتشاهی تعمیر شده است.

معماری قلعه سلاسل

قلعه سلاسل را می توان جز قلاع چند وجهی بحساب آورد. قلعه دو در بزرگ دارد. دروازه جنوب شرقی قلعه (کوچه پمپ بنزین)، دروازه خصوصی بود و سران نظامی از آن رفت وآمد می کردند. بنا به گفته سیاحان دوره قاجار، دری از جنس چوب در این محل قرار داشت. دروازه جنوبی کنار مسجد شاه صفی قرار داشت که ظاهرا افراد عادی از این دروازه رفت وآمد داشتند. در سمت شمال و شمال شرقی قلعه یک خندق و در جنوب آن نهر داریون واقع شده بود. برج های قلعه به صورت مدور بودند و در دوره های اخیر، تاسیساتی از قبیل نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحه خانه (قورخانه)، آشپزخانه و حیاط های مختلف در آن وجود داشتند.

همچنین قلعه سلاسل دارای پنج شوادان بزرگ بوده که هر یک با شوادان های درون بافت شهر در ارتباط بودند. این شوادان ها در گرمای 50 درجه خوزستان محیطی خنک، در حدود 15 درجه را برای افراد ایجاد می کردند.

بخش های قلعه سلاسل

عمده بخش های قلعه سلاسل نابود شده اند و از برخی بخش ها تنها آثاری بجا مانده اند.

پل های قلعه

این پل ها روی خندق دورتادور قلعه قرار داشتند. طبق مطالعات صورت گرفته مصالح بکار رفته در این پل ها شامل سنگ، آجر، ملات ساروج و گچ می شد. در حال حاضر اثری از این پل ها برجای نمانده است.

خندق

در گذشته اطراف قلعه، خندقی وجود داشت که احتمالا جوانب جنوبی قلعه را بطور کامل دور می زد و از یک سمت به رودخانه کارون (شاخه شطیط) و از سوی دیگر به نهر داریان متصل می شد. در گمانه زنی که در سال 2005 میلادی، درجنوب قلعه و در نزدیکی بارو، در زمین چمن انجام شد، شواهدی بر وجود خندق ظاهر شدند. عملکرد خندق بدین گونه بود که در مواقع جنگ آن را به وسیله آب رودخانه پر می کردند تا مانعی در برابر حملات دشمن باشد.

برج و بارو

باروی قلعه که بسیار مستحکم و قطور بود، از نظر شکل، نظم خاصی را دنبال نمی کرد. مصالح بکار رفته در آن به دو شکل بودند؛ بطوریکه ابتدا شالوده آن، با ماسه سنگ و ملات ساروج بالا آمده و بعد از آن، چینه سازی شده است. در طرف جنوب قلعه، بقایایی از بارو و حصار قلعه دیده می شود. بقایایی از برج قلعه که به صورت مدور است در انتهای شمال غربی آن باقی مانده که قطر آن 30/5 متر و سطح آن با بسترسازی دوره متاخر یکسان شده است.

کوشک یا عمارت حاکم نشین

عمارت قلعه که برخی بانی آن را احمد شاه قاجار می دانند، در بالاترین بخش قلعه به عنوان حاکم نشین مورد استفاده قرار می گرفت. بنای قلعه را روی صفه ای ساخته اند که سطح آن نسبت به سطح حیاط قلعه، چندین پله بالاتر بود. در حال حاضر از این عمارت تنها یک طبقه باقی مانده است.

خرابه های قلعه

هر چند آثار ساختمانی قلعه و به ویژه کوشک آن در مقطع زمانی فتحعلی شاه قاجار، توسط محمدعلی میرزای دولتشاهی تجدید بنا شده بود؛ هنوز براساس کاوش های باستان شناسی این موضوع محرز نشده و احتمال اینکه آثار آن در لایه های زیرین قلعه و از جمله در زیر شالوده خود کوشک بدست آید، وجود دارد. از ساخت وسازها یا تعمیراتی که توسط احتشام السلطنه و حسینقلی خان نظام، حاکمان خوزستان در زمان ناصرالدین شاه، در قلعه سلاسل صورت گرفته اند، مدارک تاریخی و شواهد باستان شناسی جزئیات بیشتری را در اختیار ما قرار می دهند.

نهر داریون

زیر قلعه سلاسل، آبراهه ای قدیمی به طول 200 متر حفر شده است که آن را با نام نهر داریون می شناسند. قدمت این تونل را متعلق به 2500 سال پیش می دانند و کاربری آن، جاری کردن رود کارون از زیر شهر شوشتر بوده است. این تونل همچنان باقی است و آن را برای بازدید گردشگران نورپردازی کرده اند.