نقاره زنی تداومی برای سنت ها در قلب کویر است

میراث آریا/ براساس سخنان یکی از نقاره زنان قدیمی کرمان، نقاره زنی تداومی برای سنت ها در قلب کویر است.

نقاره زنی هنری سنتی که قریب به 4 قرن است در کوچه و باغ های شهداد پیچیده و مردم این منطقه با نوای این هنر مانوس شده اند. نواختن نقاره در چند استان کشور مرسوم است و هم اکنون این مراسم در شهداد انجام می شود. مراسم نقاره نوازی به دلیل نوع ساز، ریتم نوازی، نوع جنس طبل ها در لیست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است. در این گفت وگو با رضا شجاعی از نقاره زنان قدیمی کرمان هم صحبت می شویم تا بیشتر با این هنر و نقاره زنان آشنا شویم.

لطفا خودتان را معرفی کنید.

رضا شجاعی، متولد 1348 و فرزند علی کریم هستم که بیش از 50 سال در بخش شهداد سکونت دارم.

فلسفه نقاره نوازی در منطقه شهداد چیست؟

قریب به هزار سال پیش حضرت امامزاده زید (ع) وارد شهداد شدند. این حضرت سالهای متمادی در این منطقه سکونت کردند و در همین منطقه به شهادت رسیدند از همان زمان نقاره زنی در منطقه شهداد به یک سنت تبدیل شد و همچنان بعد از گذشت چندین سال در حرم حضرت امامزاده زید (ع) نواخته می شود.

استفاده دیگری از نواختن نقاره ها هم میشد؟

در گذشته وقتی نقاره ها شروع به نواختن می کرد، کشاورزان شهدادی مطلع می شدند که زمان قطع یا وصل آبیاری به باغ و مزرعه رسیده است و باید آب را از یک باغ و مزرعه ببندند و به باغ و مزرعه ی دیگری ببرند. پدرم قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب خورشید نقاره را میزد و کشاورزان براساس همین آبیاری را تنظیم می کردند.

چند سال نقاره می زنید؟

پدرم بیش از نیم قرن هر صبح و شام قبل از طلوع و قبل از غروب در صحن مطهر امامزاده زید (ع) نقاره می زد من هم از دوران کودکی که تقریبا هفت سالم بودم با پدرم به امامزاده می رفتیم تا در کنار او نقاره زنی را یاد بگیرم. او با چوب های 50 سانتی از جنس چوب انار بر پوست نقاره ها می نواخت و طرز نقازه زدن را به من آموزش میداد.

پدرتان به رحمت خدا رفته؟

بله. او در سن 86 سالگی به دیار باقی شتافت و او را در صحن مطهر امامزاده (ع) دفن کردیم.

او چند سال نقاره میزد؟

پدرم حداقل 56 سال در صفه صفا در امامزاده زید نقاره می زد. خودش می گفت کسانی پیش از او در شهداد بوده اند که نقاره می زدند و او از آنها یاد گرفته است. ولی دو سه سالی میشد که بدلیل کهولت سن نمی توانست نقاره بزند. بالای سر ما می نشست و ما می زدیم. خودم، برادرم رضا و سه پسران من و پسر برادرم نقاره زنی را از او یاد گرفته ایم.

مرحوم پدرتان چطور ساعت نقاره زنی را تشخیص میداد؟

امامزاده زید در جایی قرار گرفته که ارتفاع بالاتری نسبت به شهر شهداد دارد. یک کوهی هست که ما به آن می گوییم کوه «طبق سر». صبح ها قبل از اینکه خورشید طلوع کند، نور آن به نوک این کوه می زند و پدرم در امامزاده متوجه طلوع آن میشد و نقاره می زد که حدود 15 دقیقه ای هم طول می کشید.

غروب ها هم نقاره زنی انجام میشد؟

بله. وقتی نصف خورشید روی نوک کوه رسید، پدرم می گفت: روز نشست ور کوه و نقاره زنی را شروع می کرد.

الان که ساعت هست و استفاده از آن هم یک عادت همیشگی است؛ آیا زمان نقاره زنی را از روی ساعت تنظیم می کنید؟

خیر. ما همان روالی که پدرم داشتند را ادامه می دهیم و براساس وقت طلوع و غروب خورشید نقاره می زنیم.

روزهای اول که نقاره می زدید، چه حسی داشتید؟

دلم می خواست زود یاد بگیرم تا بتوانم مثل پدرم نقاره بزنم.

نقاره زنی ریتم نوازی خاصی دارد؟

بله. ریتم های خاصی نواخته می شود مثلا در ماه رمضان و دهه اول ماه محرم ریتم ها تفاوت دارد و از روز یازدهم محرم تا پایان ماه صفر نقاره نوازی تعطیل می شود.

کسی هم در کنار شما نقاره می زند؟

بله. بیشتر اوقات تنها این کار رو انجام می دهم و بعضی وقت ها گروهی با برادرم، برادرزاده ام، فرزندم و تعدادی از همسایگان هم نقاره می زنیم.

پوست نقاره ها و بدنه آنها از چیست؟

جنس بدنه نقاره ها از مس است که خیلی هم قدیمی است اما هرساله قبل از ماه محرم پوست نقاره ها تعویض می شود و پوست آنها از ماده گاو محلی تهیه می شود چون نازکتر است و صدای بهتری تولید می کند.

اگر بخواهید این سنت اصیل بعد از شما ادامه پیدا کند چه توصیه ای می کنید؟

باید این هنر به علاقمندان آموزش داده شود تا نسل به نسل انتقال پیدا کند.

آیا نیاز به حمایت هم دارید تا بتوانید این سنت را همچنان زنده بدارید؟

تنها یک خواسته دارم که در صفه صفا در صحن امامزاده یعنی جایگاه نقاره زنی در شهداد یک اتاقک شیشه ای درست کنند تا نقاره ها در محیط بهتری نگهداری شود، چون درگاه صفه باز است پرنده ها وارد این فضا می شوند و مشکلاتی را ایجاد می کنند.