چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است.

در ایران بناهای تاریخی کمی نیستند که بدون توجه به اهمیتی که دارند، مورد غفلت متولیان فرهنگی قرار می گیرند. چشمه علی یکی از موارث تاریخی است که انتظار می رود با رنج هایی که سالهاست متحمل شده، توجه بیشتری نصیبش شود.

چشمه علی یکی از چشمه های قدیمی شهر ری واقع در ضلع شمالی قبرستان ابن بابویه و محل تفریحگاه پادشاهان قاجار یکی دیگر از موارث تاریخی و فرهنگی ایران است که از 25 فروردین 1313 با شماره 202 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد اما تمام سالهای بعد از ثبتش مورد تعرض قرار گرفت. همچنین بعد از 86 سال، اوایل سال 99 پرونده چشمه علی به عنوان نخستین اثر طبیعی شهر ری برای ثبت در فهرست میراث طبیعی کشور در دستور کار قرار گرفت تا سرانجام در اسفند 99 لوح ثبت آن امضا شد. این چشمه سومین اثر طبیعی استان تهران است که به فهرست میراث طبیعی ملی راه یافت.

طبق کاوش های باستان شناسی اریک اشمیت آمریکایی و گروه او در سالهای 1314 تا 1317 شمسی، قدمت سکونت در اطراف چشمه علی به حدود 6 هزار سال پیش می رسد و حتی در این کاوش ها، ظروفی از سفالین و منقوش به دست آمد که برخی از آنها هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می شود.

سنگ نگاره فتحعلی شاه که یکی از کتیبه های فتحعلی شاه قاجار است به دستور او روی دیواره چشمه علی انگاشته شده است. قبل از آن نیز نقش برجسته ای از دوران ساسانی بر دیواره چشمه علی قرار داشت. نام این چشمه به امام اول شیعیان باز می گردد که ساکنان اطرافش در دوران اسلام بر آن نهادند. اما ایرانیان باستان این چشمه را سورنا می نامیدند؛ زیرا در کنار معبد آناهیتا قرار داشت. همچنین مردم منطقه چشمه علی شهر ری در گذشته این آب را مقدس می دانستند و روزهای قبل از نوروز فرش های خود را در آن شستشو می دادند با این نیت که ناپاکی را از زندگی خود دور می کنند.

طی سالهای متمادی گزارش های زیادی از بی توجهی ها، تعرض ها و وضعیت آشفته چشمه علی نوشته شده و بارها از متولیان مربوطه خواسته شده تا از این میراث طبیعی گرانبها حفاظت شود. این بار به بررسی وضعیت چشمه علی در طول بیست سال گذشته پرداخته تا شاید دولت جدید با عبرت از اتفاقاتی که برای این سرمایه ملی رخ داده، به داد آن برسد و راهکاری جدی برای صیانت از اینگونه آثار تاریخی بیابد.

وعده های حفاظت و مرمت نقش برجسته قاجاری چشمه علی از سال 1379 تا 1400

توجه به نقش برجسته قاجاری چشمه علی یکی از تیترهای قدیمی خبری است که از گذشته تا امروز بارها تکرار شده و در پی آن بارها وعده محافظت از آن داده شده است.

در خرداد سال 1379 خبری با تیتر «چشمه علی در غبار فراموشی» منتشر شد. در این خبر آمد: اثر حجاری شده روی سنگ بالای این چشمه در حال تخریب است و جا دارد که مسئولان میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب اثر کنده کاری شده، حفاظی روی آن قرار دهند تا باران روی اثر کنده کاری شده نفوذ نکند.

اما این حرف به گوش هیچ یک از مسئولین نرسید و روند فرسایش این نقش برجسته قاجاری ادامه یافت.

سالها بعد روند فرسایشی این نقش برجسته دوباره مورد بررسی قرار گفت و بر همین اساس مدیر پروژه آسیب شناسی نقش برجسته قاجاری چشمه علی در گفت وگویی در خرداد 88، وجود رطوبت و آلاینده های محیطی از جمله دلایل فرسایش این نقش دانست.

مجدالدین رحیمی پیرامون اینکه چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است، توضیح داد: فواره هایی توسط شهرداری شهرری در فضای مقابل نقش برجسته کار گذاشته شده و سبب ایجاد رطوبت محیطی روی نقش برجسته شده اند. همچنین وجود آلاینده های محیطی و تعامل آن با رطوبت هوا، پدیده مخرب خوردگی سطوح سنگ را ایجاد کرده که سبب فرسایش به مرور این نقش برجسته می شود. متأسفانه در گذشته نیز کارخانه سیمان ری در اطراف این اثر تاریخی اقدام به استخراج سنگ با روش انفجاری می کرد که ارتعاش های ناشی از انفجارهای صورت گرفته، ساختار صخره ای اثر را تا حد زیادی متلاشی کرده اند. طرح مرمت نقش برجسته چشمه علی تهیه شده که باید در کمیته فنی تصویب، سپس ابلاغ و با نظارت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اجرا شود. همچنین 200 میلیون ریال برای مرمت این نقش برجسته اختصاص داده شده که امیدواریم روند اجرایی این مطالعات از اواخر تابستان امسال آغاز شود.

در ادامه سید محمد علی کاکی، مدیر اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهر ری در تیر همان سال پیرامون اینکه چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است، اعلام کرد: ایجاد محافظ برای نقش برجسته چشمه علی و ملک و آزادسازی حریم آثار تاریخی را مانند برج طغرل، دژ رشکان و محوطه چشمه علی از جمله برنامه های پیشنهادی اداره میراث شهرستان ری است.

سپس مسجد جامعی، رئیس شورای شهر تهران در بازیدی از چشمه علی در دی 92 پیرامون اینکه چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است، گفت: این سنگ نوشته در محل یا زمان گمنامی نیست تا ارگان های مسئول نسبت به تخریب آن بی توجه باشند و حضور ما در کنار این اثر تلنگری دیگر برای حفظ و جلوگیری از تخریبش است. این کتیبه مربوط به دوره فتحعلی شاه قاجار و رو به نابودی است. باید تدابیری اندیشیده شود که این کتیبه حفظ و نگهداری شود.

حالا با گذشت 11 سال و دادن وعده هایی با سرنوشت نامعلوم، در آذر 99 مرتضی ادیب زاده، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران با اشاره به روند افزایشی فرسایش و آسیب هایی که به نقش برجسته چشمه علی وارد شده، گفت: برای حفاظت نقش برجسته چشمه علی بودجه ای مناسب اختصاص داده شده تا قبل از پایان سال جاری (سال 99) روند مرمت آن آغاز شود.

اما انگار فقط این روند فرسایشی نقش برجسته فتحعلی شاه در چشمه علی شهر ری مربوط به آلاینده های محیطی نبود، چرا که هنوز افرادی هستند که نسبت به آثار تاریخی ایران بی توجهند و هر کاری از دستشان برمی آید تا این آثار را نابود کنند.

در اردیبهشت 1400 خبر رسید که نقش برجسته چشمه علی با رنگ موی مشکی مخدودش شد.

در پی این ماجرا، احمد مسجدجامعی در جریان دویست و نودمین جلسه شورای شهر تهران در تذکری پیرامون اینکه چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است، گفت: مهمترین کشفیات قرن گذشته در حوزه باستان شناسی در ری در چشمه علی انجام شده است. کنار این چشمه یک تمدن پاگرفته اما به این سرمایه عظیم تهران خیلی توجهی نشده است. اتفاق مخدوش کردن کتبیه قاجاری در شهر ری نشان می دهد حفاظت از این منطقه به طرح جامعی نیاز دارد و متولی آن سطح شهردار منطقه نباید باشد، بلکه مساله ای فراملی است.

تقی پور، مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستای ری هم درباره محافظت از این نقش برجسته قاجاری با توجه به طرح مرمت و حفاظت چشمه علی که قرار بود تا پایان سال 99 به سرانجام برسد و وعده های مختلف و متعدد برای حافظت از آن داده شد، اظهار کرد: بحث های ما متمرکز بر دسترسی آسان به سنگ نگاره است، پیشگیری ها نیز باید بر این اساس باشد. پس از بررسی تیم کارشناسی و متخصصان درباره شیوه حفاظت نیز تصمیم گرفته می شود که آیا شیشه نصب شود یا راهکار دیگری درنظر گرفته شود.

سرانجام چند ماه پس از آن اتفاق، در جلسه کمیسیون ماده پنج شهر تهران که پیروز حناچی، شهردار تهران ریاست آن را به عهده داشت، با طرح راهبردی احیا و بهسازی محدوده تاریخی چشمه علی شهر ری موافقت شد. اما همچنان این نقش برجسته تاریخی در انتظار راهکاری درست برای حفاظتش است.

حریم مبهم چشمه علی

موضوع دیگری که چشمه علی را سالها چشم انتظار نگه داشت، تعیین حریم و عرصه این محوطه تاریخی بوده است.

در تیر سال 89 محمد نکویی، کارشناس مرمت آثار تاریخی از تهیه 70 پرونده ثبتی و 84 پرونده تعیین حریم در استان تهران خبر داد که نامهای برج خاموشان و آرامگاه های موجود در چشمه علی در شهرری نیز که در این خبر آمده بود.

به گفته نکویی، تعدادی از آثاری که پرونده های آنها در حال تهیه است، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند، ولی چون نواقصی در پرونده های آنها وجود دارد، این کار انجام می شود.

سپس رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران در شهریور 95 در مراسم رونمایی از کاشی های مسروقه سردرهای تاریخی تهران درباره تعیین عرصه چشمه علی گفت: در خصوص حریم چشمه علی 15 سال است برخی از مالکان را معطل کرده ایم که قصد داریم خانه هایشان را خریداری کنیم اما هنوز اعتبار آن را در اختیار نداریم.

با توجه به اینکه این محوطه تاریخی هم به ثبت ملی رسیده و هم در میراث طبیعی ایران ثبت شده است باید در اولین اقدام تعیین عرصه و حریم می شد اما همچنان اخباری از تعیین حریم و عرصه چشمه علی در دست نیست. موضوع قابل توجه این است که تاز مانی که این محوطه تاریخی تعیین حریم نشود، تعرضات به آن ادامه خواهد داشت و روند فرسایشی آن بیشتر می شود.

تعرضات به حریم و عرصه چشمه علی

در روزهایی که برای نگهداری چشمه علی و نقش برجسته اش وعده می دانند، در 20 مرداد 88 شهرداری با یک دستگاه بیل مکانیکی به بهانه ساماندهی محوطه این عرصه تاریخی به آن تجاوز کرد.

این خبری بود که مجدالدین رحیمی در شهریور 88 به در حالی داد که اقدامات انجام شده توسط شهرداری شهرری را فاقد وجاهت قانونی دانست و گفت: پیش از این نیز شهرداری این منطقه بدون کسب موافقت نامه از سازمان میراث فرهنگی، فواره هایی را در محوطه چشمه علی در مقابل کتیبه فتحعلی شاه ایجاد کرده بود و حتی با پیگیری های مکرر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هنوز این فواره ها جمع نشده اند.

سیدمحمدعلی کاکی، سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان شهرری پیرامون اینکه چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است، توضیح داد: این اداره با همکاری شهرداری شهر ری در حال ساماندهی پارک مقابل نقش برجسته چشمه علی با هدف ایجاد زیرساخت های گردشگری است. تصاویر منتشر شده از اقدامات شهرداری مونتاژ هستند و هیچ کاری در این محوطه توسط شهرداری انجام نمی شود. در مقابل نقش برجسته چشمه علی سر سوزنی جابه جایی انجام نشده یا در جایی گودبرداری صورت نگرفته است. مقابل نقش برجسته چشمه علی یک پارک وجود دارد و چون این پارک به شهرداری متعلق است، شهرداری هر کاری که بخواهد در این پارک می تواند انجام دهد، ضمن اینکه در این محوطه کاری انجام نشده است. اکنون نقش برجسته، صحیح و سالم است. ما آسیب شناسی آن را انجام داده ایم و مرمت آن را نیز در آینده انجام می دهیم. شهرداری نیز درحال ساماندهی پارک است و بلدوزر یا بیل مکانیکی به این مکان نیاورده است.

اما محمد بیرقی، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران حضور و فعالیت بیل مکانیکی در محوطه چشمه علی شهرری تایید کرد و گفت: کاری که در این محوطه توسط شهرداری در حال انجام است، جابه جایی جدول ها و ساماندهی بخش های خاکی جلوی کتیبه چشمه علی است؛ ولی اصل قضیه اشتباه بوده است و نباید لودر و بیل مکانیکی تا آن فاصله از کتیبه می رفت و فعالیت می کرد. در محوطه چشمه علی شهرری قرار نیست، اتفاق خاصی بیفتد و فقط بردن بیل مکانیکی به این محوطه کار اشتباهی بود. در این منطقه محوطه سازی در حال انجام است. بخش جلوی کتیبه که حالت خاکی داشت، قرار است چمن شود تا وضعیت بهتری پیدا کند.

برای حفظ و صیانت از عرصه تاریخی مانند چشمه علی که قدمت چندین هزار ساله دارد، سالهاست که به این موضوع توجه نمی شود که چنین اقدامی به همکاری تمامی متولیان مربوطه از میراث فرهنگی گرفته تا شهرداری و ... نیازمند است.

تپه چشمه علی که قدمتی بیشتر از دیگر آثار باستانی تهران دارد، سالهای زیادی است که مورد تعرض و بی توجهی مسئولان قرار گرفته است. مردم زیادی برای پیک نیک به محوطه تاریخی چشمه علی و این تپه باستانی می روند و گاهی شاهد بودیم که این مکان محل تجمع معتادان می شود، همه این اتفاقات در روند فرسایش و تخریب این محوطه تاریخی تاثیر گذار است. این تپه تاریخی سالهای زیادی در معرض آسیب های محیطی و اجتماعی بوده و اگر تعیین حریم برای چشمه علی اتفاق بیفتد، جان این تپه هم از این اتفاقات حفظ می شود.

پس از سالها کم توجهی و آسیب به تپه چشمه علی شهر ری و وعده های مکرر برای حفاظت از آن، سرانجام معاون میراث فرهنگی استان تهران در مرداد 1400 خبر داد که فاز اول پروژه ساماندهی و حفاظت از این اثر باستانی با اعتباری بالغ بر دو میلیارد ریال از محل اسناد خزانه اجرا می شود.

مرتضی ادیب زاده پیرامون اینکه چشمه علی سالهای زیادی را در انتظار تعیین حریم خود نشسته است، یادآور شد: تپه چشمه علی شهرری با پیشینه تاریخی چند هزار ساله، جز اولین استقرارگاه های انسان در مناطق فلات مرکزی ایران بوده و فرهنگ سفال قرمز و نخودی با نقوش حیوانی و گیاهی و هندسی سیاه رنگ مکشوفه از این تپه با عنوان فرهنگ چشمه علی شناخته شده است. وضعیت کنونی تپه به دلیل ریزش دامنه تپه نیازمند حفاظت است. ساماندهی و استحکام بخشی جداره های تپه و مرمت دیواره های تخریب شده با ملات خاکی و کاهگل و همچنین پاکسازی سطوح تپه اجرا خواهد شد و این پروژه توسط متخصصان مرمت آثار و بنا با نظارت اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و رعایت اصول حفاظتی تپه و تقویت جداره های خاکی به انجام می رسد.

طرح های پیشنهادی برای استفاده از ظرفیت های گردشگری چشمه علی

در سالهایی که به چشمه علی دست اندازی میشد و برای حفاظت از آن وعده هایی داده میشد، طرح هایی هم برای استفاده از ظرفیت گردشگی آن پیشنهاد شد که در قالب همان طرح باقی ماندند.

بر این اساس محمدعلی کاکی، مدیر اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرری در دی سال 88 از طراحی مثلث تاریخی، فرهنگی و ورزشی این شهرستان با هدف بهره برداری از ظرفیت های گردشگری آن خبر داد و گفت: در این طرح، با درنظر گرفتن منطقه چشمه علی، برج طغرل و بی بی شهربانو تلاش می کنیم معضلات موجود را برای بهره برداری از پتانسیل ها و ظرفیت های گردشگری شهرری رفع کنیم.

همچنین مجید پاکساز، مدیرکل شهرسازی و طرح های شهری شهرداری تهران نیز در مرداد 89 از اجرای طرحی برای ساماندهی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) که شامل سه نقطه صنعتی، تاریخی و مذهبی است، خبر داد و گفت: نقطه مذهبی آن حرم و نقطه تاریخی آن محدوده چشمه علی است.

ماجرای عبور خط مترو از چشمه علی و خشک شدن آن

ماجرا از جایی شروع شد که زمزمه هایی از عبور خط 6 مترو تهران از زیربنای بافت تاریخی شهرری شنیده شد و واکنش های زیادی را در پی داشت. میراث دوستان زیادی مخالف این کار بودند و آن را خطر جدی برای بافت تاریخی ری می دانستند. این خبر نگرانی را به وجود آورد که دژ رشکان، چشمه علی، برج طغرل و ابن بابویه با عبور مترو روزهای پرتکانی را بگذرانند.

بر این اساس در 20 فروردین سال 93 عده ای از اعضای شورای شهر تهران توضیحاتی در مورد عبور خط شش مترو از زیربنای بافت تاریخی شهرری ارائه کردند.

احمد مسجدجامعی، رئیس شورای شهر تهران در این باره معتقد بود: در صورت آسیب زننده بودن عبور این خط از زیربنای تاریخی سازمان میراث فرهنگی باید پاسخگو باشد که چرا مجوز این طرح را صادر کرده است و اگر هم آسیبی نزند، ایرادی ندارد چرا که در خیلی از کشورهای دنیا خطوط مترو از زیر بناهای تاریخی رد شده است.

مهدی چمران، عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران بیان کرد: نوع رد شدن ها فرق می کند اما اگر استحکام لازم برای مقاوم سازی صورت گرفته تا تاثیری بر اطراف نداشته باشد، این مسئله استاندارد را دارد و چندان مهم نیست چرا که تنها باید حریم را رعایت کنند.

احمد دنیامالی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران با بیان اینکه طبق قوانین، مترو می تواند با یک ارتفاع بالاسری از زیر اماکن عبور کند، اظهار کرد: قطعا این قضیه را پیگیری خواهیم کرد ولی این موضوع بعید به نظر می رسد چرا که هم اکنون همه خطوط مترو از زیر خیابان ها رد می شود. طبق قاعده نباید خطوط مترو از زیربناهای تاریخی که ثبت میراث دارند رد شود و حتما در صورت رخداد این امر مسئله را پیگیری خواهیم کرد.

سپس سید احمد محیط طباطبایی، عضو شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران دو سال بعد از آغاز عملیات احداث مترو در محدوده ی تاریخی برج طغرل و قبرستان ابن بابویه خبر داد، اقدامی که در چند متری برج طغرل 800 ساله، بار دیگر و با وجود توقف کار از سوی میراث فرهنگی، توسط شرکت مترو با هدف تجهیز کارگاه از سر گرفته شد.

امیر مسیب رحیم زاده، مدیر اداره میراث فرهنگی شهرستان شهرری توضیح داد: در قدم نخست شرکت مترو هیچ استعلامی از میراث فرهنگی برای آغاز این پروژه و در این محدوده تاریخی نکرده بود، بنابراین پس از این که متوجه آغاز تجهیز کارگاه ایجاد مترو در محدوده مکانی این دو بنای تاریخی می شود، کار را متوقف می کند. میراث فرهنگی دو روز پس از آغاز عملیات یعنی در زمان حفر چاهک با هدف مطالعات زمین شناسی متوجه این پروژه شد، سپس با دو نامه در یکم و دوم شهریور ماه از سوی میراث فرهنگی و شهرداری کار را متوقف کرد و نقشه های مترو برای بررسی توسط میراث فرهنگی از مسئولان شرکت مترو گرفته شد که در حال حاضر در حال بررسی آنها هستیم.

رحیم زاده با بیان اینکه احتمالا حوزه ی آبریز چشمه علی در زمان انجام حفاری تونل مترو آسیب ببیند، ادامه داد: کمیته شورای فنی میراث فرهنگی استان تهران باید تعویض مسیر خط 6 از این مسیر یا بالا و پایین رفتن عمق تونل را نیز بررسی و اگر به نتیجه رسید آن را به شرکت مترو اعلام کند.

سرانجام بعد از گذشت حدود دو ماه از انتشار نخستین خبرها در این زمینه و برگزاری جلساتی با حضور اعضای مترو شهری و میراث فرهنگی، خبر رسید که قطار شهری تصمیم به تغییر مسیر خط 6 مترو تهران کرده است. در این خبر آمده بود: قطار شهری در تصمیمی تاریخی، به نفع بناهای تاریخی شهر ری پا پس می کشد و خط 6 خود را از فاصله حدود 120 متری برج طغرل، چشمه علی و قبرستان ابن بابویه به حدود 400 متر آن طرف تر منتقل می کند.

اما آیا این تصمیم نهایی بود که برای خط 6 مترو گرفته شد؟ خیر، مانند تمام وعده هایی که برای حفظ آثار و محوطه تاریخی داده شد، این خبر هم تنها یک وعده بود و درست هشت ماه بعد از آن در تیر سال 96 صدای گوش خراش وسایل عمرانی مانند مته برقی یا ژنراتور برق که برای حفاری دل زمین استفاده می شدند، از پشت درهای آهنی در ضلع شمالی قبرستان ابن بابویه که نام پروژه خط 6 مترو تهران روی آن حک شده بود، به گوش رسید.

این صداها به گوش سیداحمد محیط طباطبایی، نیز رسید و این باستان شناس و پژوهشگر تهران قدیم دوباره از صداهایی که از پشت این در آهنی به گوش می رسید و لرزه بر اندام برج طغرل و چشمه علی می انداخت، ابراز نگرانی کرد.

او با بیان اینکه اینجا فاصله ی چندانی با برج طغرل و چشمه علی ندارد، گفت: بر اساس قول تاریخی مترو تهران در آبان سال گذشته قرار بود به جای این که خط 6 مترو تهران از بین برج طغرل و امامزاده ابن بابویه و در کنار دژ رشکان و چشمه علی عبور کند، مسیر خود را تغییر داده و از خیابان پشت ابن بابویه پایین می آید. یعنی حدود 120 متر اختلاف فاصله بین بناهای تاریخی و ایستگاه مترو به 450 متر افزایش پیدا کند. اما با شنیده شده صدای دوباره ی این دستگاه های سنگین و ماشین آلات مترو نگران هستم که خط 6 مترو تهران بار دیگر به این مسیر برگردانده شود.

اما انگاراین ابراز نگرانی ها بی دلیل نبود و در شهریور96، دبی آب چشمه علی پایین آمد و این چشمه با قدمتی 6 هزار ساله خشک شد.

امیر مصیب رحیم زاده، رئیس نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرری گفت: دبی آب در محوطه کم است، هر چند آب به دلیل برداشت های آب زیرزمینی و ایجاد چاه های کشاورزی توسط مردم به مرور در همه جا کم شده بود، اما در چشمه علی شهر ری بطور ناگهانی متوجه شدیم که آب در این منطقه تاریخی طبیعی خشک شده است.

وی با تاکید بر لزوم انجام مطالعات زمین شناسی برای پی بردن به علت کم آبی ادامه داد: میراث فرهنگی باید در مکاتبه با دستگاه های دولتی از زمین شناسان بخواهد تا هرچه زودتر مطالعات زمین شناسی را در این منطقه انجام دهند تا به نتیجه قطعی و علت دقیق این قضیه برسیم.

در همان زمانها شائبه هایی به وجود آمد که خط شش مترو در کاهش سطح آب منطقه چشمه علی نقش داشته است، عده ای موافق این شائبه ها بودند و عده ای هم نقش مترو را بی تاثیر می دانستند.

سیروس نیا، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران گفت: حدس زدیم شاید دستگاه حفار مترو باعث این اتفاقات باشد، اما با توجه به نقشه ها و گزارش ها، مشخص شد مشکل مترو نیست. با این وجود با توجه به صحبت ها درباره مترو، از آنها خواستیم تا یکسری گزارش ارائه دهند که نتیجه آن گزارش ها نیز نشان می دهد عملا از سال 92 سیر نزولی آب چشمه بیشتر شده است.

حسن خلیل آبادی، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران، در مهر 96 با بیان اینکه در خصوص نقش مترو در خشک شدن چشمه علی بررسی هایی انجام شده اما این موضوع صحت ندارد و مترو نقشی در کاهش سطح آب منطقه تاریخی چشمه علی ندارد، گفت: که در تهران و کل کشور شاهد پدیده کاهش آبهای زیرزمینی هستیم، منطقه چشمه علی نیز از این قاعده مستثنی نیست و آبهای زیرزمینی این منطقه نیز کاهش یافته است.

علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران نیز در نشستی خبری در آبان 96 اعلام کرد: شایعه هایی درباره تاثیر خط 6 مترو بر خشک شدن آب چشمه علی مطرح شد که هنوز هیچ دلیل قانع کننده ای در این ارتباط کشف نشده است.

این در حالی بود که هدایت الله جمالی پور، فرماندار شهرستان ری با رد این خبر که چشمه علی خشک شده، تاکید کرد که در وضعیت چشمه علی بتازگی تغییری ایجاد نشده است.

این خشک شدن چشمه علی دائمی نبود، یک روز آب در چشمه علی جاری بود و دو روز خبری از آب نبود، انگار فلکه آب چشمه علی را باز و بسته می کردند! اما بعد از گذشت مدتی با پایین تر آمدن دبی آب در این چشمه، نگرانی ها بیشتر شدند و این بار پنج روز آب چشمه قطع شد، مدت زمانی که تا کنون برای این چشمه تاریخی سابقه نداشته و این اتفاق باعث شد تا علی اصغر مونسان، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز دل نگران چشمه علی شود و از مجید مهدوی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران بخواهد تا شخصا از محوطه چشمه علی دیدن کند. او 12 اسفند 96 در بازدید از این محوطه تاریخی با خبرنگاران گفت وگو کند.

در این بازدید مهدوی با بیان اینکه همه ما می خواهیم از میراثمان نگهداری کنیم، چشمه علی شهرری نیز میراث ماست، ادامه داد: از همین میراث می توانیم گردشگری را نیز رونق دهیم. اگر میراث نباشد قطعا گردشگری هم در کشور ما نخواهد بود. بنابراین دستورات لازم را برای انجام کارهای بعدی برای بررسی وضعیت چشمه علی شهرری به مدیر نمایندگی میراث فرهنگی شهرری داده ایم. تغییر خط مترو با پیگیری های میراث فرهنگی اتفاق افتاد، وگرنه قرار بود خط مترو از بین چند بنای تاریخی مانند چشمه علی، برج طغرل، دژ رشکان و قبرستان ابن بابویه عبور کند، اما خوشبختانه موفق شدیم مسیر خط در این نقطه را کلا تغییر دهیم.

هدایت الله جمالی پور، فرماندار ویژه شهرستان ری نیز در این زمینه بیان کرد: از مدیر میراث فرهنگی شهرری خواستیم تا در این زمینه ورود پیدا کرده و حتی اگر لازم شد کار را متوقف کند و میراث فرهنگی باید نتیجه پیگیری ها را به فرمانداری شهرری گزارش دهد. این سازمان مسئول صیانت از آثار تاریخی کشور است، هر جا که این آثار بخواهند آسیب ببینند، این سازمان موظف به ورود است و قطعا دادستانی و فرمانداری نیز به آن ها کمک می کنند. باید نخست اقدامات کارشناسی را به طور کامل انجام داد، نمی توان به راحتی این کار را متوقف کرد. بعد از انجام کارشناسی و بررسی نتایج آن، اگر واقعا آسیب از مترو بود و مترو طرحی را برای برطرف کردن این مساله ارائه داد، می تواند کار خود را ادامه دهد، در غیر این صورت به جد آن را متوقف می کنیم.

فرماندار شهرری معتقد بود که اقدام به ساخت وساز مترو بدون هیچ نظارتی برای این بوده است که شهرداری مستق از ارگان های دیگر کار خود را انجام می دهد و شهرداری تنها جائی است که در کشور همه چیز را برای خود مستقل کرده است.

جمالی پور با بیان این که فقط شهرداری تهران این مشکل را دارد، اظهار می کند: این مساله می تواند برخی مواقع مسائلی را ایجاد کند که بعد نظارتی دستگاه های بالادست مانند استانداری و فرمانداری تهران را بر این موضوعات کم کند و حتی گوش به فرمان کمتری داشته باشد.

امیر مصیب رحیم زاده، مدیر نمایندگی میراث فرهنگی شهرری گفت: با پیگیری های انجام شده در طول ماههای گذشته مسیر این خط مترو تغییر کرد و قرار شد تا این خط مترو از پشت این محوطه تاریخی عبور کند، اما همه این صحبت ها تا امروز به صورت شفاهی بوده است و مسئولان متروی شهری باید آن را مکتوب کنند.

او ادامه داد: براساس اظهارنظرها، قطعی های موضعی آب چشمه علی به دلیل عبور «TBM» از محوطه بوده است. در زمان ایجاد تونل مترو و به واسطه حرکت این دستگاه، آب از شیارها وارد تونل میشد که برای ادامه کار در تونل مترو، آب را به سمت سرخه حصار پمپ می کنند و در نتیجه سطح آب پایین می آید. که این باعث قطع شدن مقطعی آب چشمه علی می شود و هر زمان که پمپ کردن آب تمام شود، بار دیگر آب در چشمه علی جریان خواهد داشت.

رحیم زاده با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی امکان وارد شدن در بحث های محیط زیست، منابع طبیعی، امور آب و سازمان زمین شناسی را ندارد، گفت: اگر آب چشمه علی قطع شود بخش زیادی از جاذبه ی گردشگری این محوطه ی تاریخی از بین می رود، اما متاسفانه تا کنون فقط میراث فرهنگی به این اتفاق ورود پیدا کرده است. مسئول خشک شدن آب چشمه علی فقط میراث فرهنگی نیست که اگر این اتفاق رخ دهد، دستگاه های متولی دیگر نیز باید در این زمینه جوابگو باشند، تا جائی که میراث فرهنگی امکان داشته تا کنون این اتفاق را بررسی کرده است.

سپس در 26 اسفند دستور توقف کار مترو در خط شش و محدوده چشمه علی در شهرری صادر شد.

دلاور بزرگ نیا، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران اعلام کرد: عملیات عمرانی مترو تا بازگشت خروجی آب چشمه علی به شرایط اولیه و ارائه یک راهکار کارشناسی از طرف شرکت مترو باید متوقف شود.

بعد از دستور توقف کار مترو، در فروردین 97 کارشناسان مترو در خط شش مترو طرح های مطالعاتی را به میراث فرهنگی فرستادند که با تاییدیه هیات علمی دانشگاه اقدامات کنونی مترو باعث کم شدن دبی آب چشمه علی شهرری نشده است.

امیر مصیب رحیم زاده، مدیر نمایندگی میراث فرهنگی شهرری بیان کرد: در صورت تصویب طرح در کمیته فنی میراث فرهنگی استان تهران، خط شش مترو می تواند پروژه خود را ادامه دهد. در حال حاضر بخش شمالی چشمه، کم آب است، اما بخش جنوبی که در مقابل کتیبه قرار می گیرد هنوز آب جوشش دارد.

اما انگار اوضاع چشمه علی وخیم تر از این حرف ها بود، آنقدر وخیم که بالاخره کارگاه خط 6 مترو دل از محدوده چشمه علی شهرری کند و به کارش پایان داد تا شاید آب سفره های زیرزمینی این محدوده بار دیگر به دل زمین برگردانده شود؛ اتفاقی که مدت زمان زیادی کارشناسان درگیر آن شدند تا علت خشکی آب آن را بررسی کنند.

مدیران مترو 29 اردیبهشت 97 اعلام کرده بودند که آب این چشمه تاریخی طبیعی تا یکشنبه 30 اردیبهشت 97 به چشمه برگردانده می شود و این در حالی بود که با گذشت پنج روز از این وعده چشمه علی همچنان خشک بود و با آرام شدن سر و صداها دیگر هیچ دستگاه یا متولی های مربوط توجهی نسبت به وضعیت این محوطه طبیعی ثبت شده در فهرست آثار ملی نداشتند.

سید احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران که صبح جمعه چهارم خرداد از محوطه چشمه علی شهرری دیدن کرده بود، گفت: تا امروز ندیده بودم چشمه علی شهرری به این مرحله از خشکی برسد. پیش از این و در زمان هایی که اعلام میشد چشمه علی شهرری خشک شده، حداقل یک حوضچه آب کم در وسط دریاچه هنوز وجود داشت اما امروز به چشم خودم دیدم که یک قطره آب هم در این محوطه تاریخی طبیعی دیگر وجود ندارد، چشمه درست در مقابل کتیبه فتحعلی شاهی خشک خشک است.

جولان موش ها در چشمه علی

یک هفته بعد از وعده مدیران مترو و همچنان خشک ماندن چشمه علی، حسن خلیل آبادی، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران در جلسه شورای شهر تهران نسبت به این ماجرا تذکر داد.

خلیل آبادی با بیان اینکه متأسفانه باید بار دیگر در مورد چشمه علی شهر ری تذکر بدهم، گفت: در اسفند از تریبون شورای شهر در مورد فاجعه ای که مترو بر سر چشمه علی آورده صحبت کرده ام و نسبت به خشک شدن چند روزه اش و اقدامات ضد محیط زیستی و ضد میراث فرهنگی اعتراض کرده و خواستار یافتن راهکاری از سوی شرکت مترو شدم اما متاسفانه هیچ اتفاقی نیفتاد و شرکت مترو تذکر من را بی پاسخ گذاشت. شکوه و جاذبه فاخرترین اثر تاریخی شهر ری امروزه دچار خدشه شده است و شب گذشته در مسیر خانه به چشمه علی رفتم و دیدم که این اثر چند هزار ساله اکنون آینه دق شده و به جای آنکه آب در آنجا باشد موش ها در کف استخر چشمه علی جولان می دهند.

این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه همگان به اهمیت مترو آگاه هستند اما نباید به آثار تاریخی خدشه ای وارد شود، گفت: بار دیگر تذکر می دهم که خشک شدن چشمه علی به دلیل عبور تونل خط 6 و خسارت به گذرگاه انتقال آب این چشمه پذیرفته نیست و از هیات رئیسه می خواهم که در راستای حمایت از حقوق مردم فکری به حال این مهم داشته باشند.

در ادامه احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران گفت: 31 فروردین امسال در اولین برنامه تهران گردی خود در سال 1397 از نقاط دیدنی مجموعه چشمه علی بازدید کردیم تا ببینیم وضعیت چشمه علی چگونه است. چشمه علی و تپه تاریخی کنار آن، مهد تمدن و زندگی شهر باستانی ری بوده است و از آن جهت که نخستین سکونتگاه انسانی در محدوده تهران امروز بحساب می آید اهمیت خاصی دارد. مسئولان مترو باید در صحن حاضر شوند و درباره موضوع توضیح دهند که چگونه مسیر دوم طراحی شده موجب خشکیدن آب این چشمه حیاتی و باستانی شده است؟ باید برنامه ها و اقداماتی را که این در این زمینه انجام داده اند، یا انجام خواهند داد را برای نمایندگان مردم در شورا توضیح دهند.

از شکایت میراثی ها تا دلایل کارشناسان مترو برای تعویق وعده هایشان

اما داستان خشک شدن چشمه علی به همان سادگی که مدیران مترو می پنداشتند که با پایان دادن کار خود چشمه جوشان می شود، نبود. 20 روز از وعده آنها گذشت اما چشمه علی همچنان خشک و بی آب بود و این موضوع دوباره مسئولان را حساس کرد.

دلاور بزرگ نیا، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران بیان کرد: براساس گفته های شرکت مترو رگه های آبهای زیر زمینی که به دلیل حفر تونل مترو قطع شده بود بعد از گذشت مدت کوتاهی دوباره به یکدیگر در مسیر جدیدی وصل شده و آب در چشمه علی احیا می شد اما هیچ جریان آبی تاکنون مشاهده نشده است.

او تاکید کرد: اگر تا کنون با سعه صدر منتظر بازگشت آب به چشمه علی بوده ایم دلیلی جز اعتماد به مستندات دانشگاهی و علمی شرکت مترو نبوده است، اگر در جلسه مشترک با شرکت مترو که چهارشنبه 23 خرداد برگزار می شود به دلیل قانع کننده ای نرسیم، از طریق حقوقی پیگیر مسائل خواهیم شد.

در ادامه علی امام، مدیرعامل شرکت مترو در یک نشست خبری درباره وضعیت چشمه علی با بیان اینکه من هیچ وقت نگفتم که قطع شدن آب چشمه علی فقط به خاطر مترو نبوده، گفت: مشاوران مترو و همچنین اساتید زمین شناسی بررسی های زیادی انجام دادند اما باید اعلام کنم که جای دغدغه و نگرانی نیست که مترو به میراث فرهنگی ضربه بزند، چرا که مترو با فاصله زیاد از این آثار عبور کرده است.

او با بیان اینکه در یک سال گذشته شاهد نواسانات آب در چشمه علی بودیم، توضیح داد: دستگاه TBM در مواقعی که دچار آسیب بشود نیازمند تعمیرات است و چون در داخل تونل قرار دارد مجبور هستیم آن را متوقف کرده و تعمیر کنیم و باید آب پمپاژ شود و این پمپاژ مقطعی آب، آب چشمه علی را کم و حتی در مواقعی قطع می کند اما دقت داشته باشید که در نیمه تیر ما از منطقه چشمه علی عبور می کنیم و مشکلی نیز پیش نخواهد آمد.

سپس دلاور بزرگ نیا درباره جزییات جلسه ای که 23 خرداد 97 با حضور اداره کل میراث فرهنگی استان تهرران و کارشناسان مترو برگزار شد، توضیح داد: براساس نظر کارشناسان مترو آبشخوان هایی که در این مدت آسیب دیده اند، به مرور مسیر خود را پیدا می کنند و قطعا تا 15 تیر به چشمه برمی گردد. آنها علت تعلل بازگشت آب به چشمه علی را بروز مشکل فنی برای یکی از دستگاه ها بیان کردند.

اما کارشناسان مترو نظرات دیگری هم درباره علل خشک شدن چشمه علی داشتند و به گفته بزرگ نیا، براساس نظر زمین شناسان عملیات ایجاد مترو تاثیری در رگه های آب زیرزمینی نمی گذارد و باید مراقب چاه های عمیقِ دیگری باشیم که در بالادست در حال حفر هستند. حفر چاه عمیق و برداشت بی رویه آب توسط کارخانه سیمان و کشاورزان در زمین های کشاورزی بالادست، خود عاملی است که باعث پایین آمدن دبی آب چشمه علی می شود.

بزرگ نیا بار دیگر در نشستی خبری که با خبرنگاران میراث داشت، درباره وضعیت چشمه علی توضیحاتی داد و گفت که میراث فرهنگی درباره این چشمه کوتاهی نکرد، چرا که میراث فرهنگی گلادیاتور نیست که همیشه در حال تخریب آثار تاریخی باشد.

در عین حال علی بیت اللهی، مدیر بخش خطر زلزله مرکز تحقیقات مسکن در نشستی خبری در 30 خرداد 97 دلیل خشک شدن چشمه علی را عبور خط مترو در این منطقه دانست و گفت: خط ریلی مترو در این منطقه شمالی جنوبی است و عبور آن از این منطقه منجر به قطع شدن رگه های آب شده است.

15 تیر هم آمد اما چشمه علی هنوز خشک است

از اولین باری که مدیران مترو وعده دادند که آب به چشمه علی بازمی گردد، 47 روز می گذرد اما هنوز این چشمه خشک است. در دومین وعده این مدیران قرار بود 15 تیر آب به چشمه علی بازگردد اما اعتراض خلیل آبادی در 17ام این ماه خلاف این موضوع را نشان داد.

خشک شدن چشمه علی فقط یک اتفاق ساده ای که در گمان کارشناسان متروبود، نبوده و نیست. وقتی از خشک شدن این چشمه حرف به میان آمد، گویی از مرگ یک تاریخ 6هزار ساله حرف زدیم، آنقدر جدی و حیاتی که همه را گوش به زنگ کرده بود.

23 تیر، بعد از هشت روز معطلی از آخرین وعده مسئولان مترو، دلاور بزرگ نیا، مدیر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران گفت: هنوز کارشناسان مترو ما را ناامید نکرده اند، اما متاسفانه حرفی که زده اند،تا امروز عملی نشده است. میراث فرهنگی به مشاور علمی مترو و کارشناسان ان که از اساتید ممتاز و تراز اول هستند، اعتماد کرده است و توضیحات مطرح شده از نظر فنی کاملا قانع کننده به نظر می رسید، اما نمی دانم چرا هنوز آب به چشمه علی برنگشته است؟

او با اشاره به آخرین مهلت مشخص شده از سوی میراث فرهنگی برای مترو که 15 تیر اعلام شده بود، تاکید کرد: برای خطای کارشناسی یا هر چیزی که در این میان رخ داده، دیگر نمیتوان واریانس جدیدی تعریف کرد. چون زمانی با این اتفاق مواجه شدیم که خط کشیده شده بود.

در این میان زهره عبادتی، رئیس اداره محیط زیست شهرستان ری اعلام کرد که پیگیر وضعیت چشمه علی از طریق سازمان میراث فرهنگی هستند.

سرانجام در 26 تیر 97 مدیر عامل متروی تهران از بازگشت آب به چشمه علی در پی عبور دستگاه تی بی ام خبر داد.

علی امام با اعلام این خبر گفت: امیدواریم که با توجه به عبور دستگاه تی بی ام از محدوده چشمه علی در روزهای گذشته و تکمیل آب بندی ها، دبی آب در این چشمه افزایش یابد و به حد نرمال تابستانی آن برسد.هرچند که روز گذشته عکسی از منطقه چشمه علی منتشر شد که نشان می داد آب هرچند کم اما به چشمه علی بازگشته است و به نظر می رسد با عبور تی بی ام از این منطقه آب بیشتری به چشمه برگردد.

یکی دو هفته بعد از اعلام موفقیت شهرداری و مترو مبنی بر بازگشت آب به چشمه علی شهرری، شایعاتی در مورد پر کردن چشمه با تانکر آب توسط شهرداری مطرح شدند که با پرس و جوها برخی از مردم محلی منطقه آن را تائید کردند. صحبتی که هیچ عکس العمل، تائید یا تکذیبی از سوی مسئولان شهری نداشت. حتی تا روز سه شنبه 23 مرداد نیز وضعیت بخش شمالی چشمه علی شهرری بدون آب و بخش جنوبی آن پر آب بود.

هر چند حالا مسئولان میراث فرهنگی یکی از گمانه زنی هایشان را پایین آمدن آب چشمه به دلیل خشکسالی هم می دانستند، اما به نظر می رسد برایشان این مساله لاینحل باقی مانده که فرصت چندانی برای دانستن واقعیت آن نداشتند.

در پیگیری مجدد 24 مرداد 97 با محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و دلاور بزرگ نیا، مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران گفت وگو شد.

طالبیان با بیان اینکه یک اشتباه در مورد چشمه علی شهرری رخ داده، گفت: این دعوای حقوقی ماست و آن را ادامه می دهیم تا زمانی که آب به چشمه برگردد و از نظر فنی مشکل چشمه را پیدا کنند.

برزگ نیا نیز گفت: باید این قضیه را بررسی کنیم، به راحتی نمیتوان در مورد آن اظهارنظر کرد.

سپس بزرگ نیا 29 مرداد برای بررسی وضعیت چشمه علی همراه با معاون استاندار و مدیران مترو و چندکارشناس زمین شناس به آنجا رفت.

او گفت: براساس توضیحات مطرح شده دبی آب اکنون نسبت به سطح دوره های قبل بدون مشکل است و تفاوتی ندارد. مسئولان شهری وضعیت دبی آب چشمه علی را نسبت به دوره های گذشته حداقل نسبت به دهه هشتاد با امروز برابر می دانند، همچنین آقایان ادعا داشتند که وضعیت امروز چشمه علی با آن دهه ها یکی است و فصل پر آبی آن هم از مهر و آبان به بعد آغاز می شود.

اما اعتراض های حسن خلیل آبادی از وضعیت خشکسالی چشمه علی در شهریور 97 نشان می داد که هنوز حال چشمه علی خوب نشده و به روال عادی خود بازنگشته است.

در ادامه این روند، مجری خط 6 مترو دوم مهر 97 به شبهات خشک شدن آب چشمه علی در جمع خبرنگارن پاسخ داد.

صادق طریق ازلی علل خشکی چشمه علی را اینگونه توضیح داد: فعالیت های عمرانی و معدنی در این محدوده و در محدوده کوه بی بی شهربانو است و علت دیگر تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی و علت دیگر چاه های مجاز و غیر مجازی هستند که در محدوده چشمه علی فعال هستند. همچنین فعالیت های عمرانی اثر موقت دارد و همزمان با تغییر اقلیم و فعالیت چاهها، این خشک شدن تشدید شد.

در همان روز امیر مصیب رحیم زاده، مسئول اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر ری با حضور در جمع خبرنگاران که به بازدید از چشمه علی آمده بودند، از عدم بازگشت آب به چشمه علی این شهرستان ابراز نگرانی کرد.

همچنین نماینده فرمانداری ری از برگزاری جلسه ای برای بررسی وضعیت آب چشمه علی در ماه آینده خبر داد.

عبور خط 6 مترو شهرری از محدوده چشمه علی و خشک شدن تدریجی آب این چشمه تاریخی در طول دو سال، داستانهای متفاوتی برای این محوطه طبیعی رقم زد. هر چند در طول سالهای 1397 تا اواسط 1398 آب چشمه علی به صورت متناوب کم و زیاد میشد و دبی آب آن بالا و پایین می رفت، اما از اواخر سال 98 حرکت آب در این چشمه به وضعیتی نرمال رسید.

ورود فاضلاب به چشمه علی

بعد از پیگیری ها و گزارش نویس های متعدد از خشک شدن شدن چشمه علی و اعتراضات برخی مسئولان، این ماجرا ختم به خیر شد و آب به چشمه علی بازگشت اما این پایان ماجرا نبود، بلکه شروع یک درد جدید برای چشمه علی بود.

بعد از گذشت شش ماه و سروسامان گرفتن چشمه علی این بار در اسفند 97 خبر رسید که فاضلاب وارد این چشمه که روزی در آن فرش های خود را می شستند و آب تنی می کردند، شده است. گویی قطار توسعه شهری در شهرری، این بار آسیب جدیدتری به چشمه معروف آن وارد کرده است. حالا هر چند آب راه خود را پیدا کرده و به مرور در جریان است، اما سنگینی فاضلاب آن قدر زیاد است که لجن های ته چشمه روی آب آمده اند.

دلاور بزرگ نیا گفت: هر چند اکنون زیاد دغدغه آب نداریم، اما این که روی آب خزه بسته شده و آلودگی دیگری به محیط اضافه شده یا فاضلاب به محوطه راه پیدا کرده باشد، نیاز است تا محیط زیست وارد شود. قرار است یک نشست بین محیط زیست، شهرداری و میراث فرهنگی برای بررسی وضعیت چشمه علی برگزار شود، هر چه هست احتمالا متعلق به مترو است اما باید بررسی های دقیق تری در این زمینه انجام شود.

این در حالی بود که شرکت راه آهن شهری تهران و حومه در توضیحی درباره ورود فاضلاب شهری به چشمه علی اعلام کرد که دست کم فعلا هیچگونه ارتباطی بین فعالیت های مترو و ادعای ورود فاضلاب به چشمه علی قابل اثبات نیست.

بعد از آن همچنان نگرانی هایی درباره ادامه حفر تونل مترو خط 6 وجود داشت که مبادا دوباره موجب خشک شدن چشمه علی شود.

اما فرهاد افشار، شهردار منطقه 20 معتقد بود: بستر سنگی در بالادست چشمه علی مسیر آب را به دلیل حفاری مترو تغییر داده بود که بعد از ساخت تونل جریان های آبی که در محل وجود داشت مسیر خود را پیدا کرده و اکنون وضعیت چشمه در بسیاری از این مسیرها به حالت طبیعی خود برگشته است. هرچند که شاید در بعضی نقاط نشتی وجود داشته باشد که با اتمام ساخت تونل مترو در خط 6، چشمه علی به صورت کامل به حالت قبلی خود برخواهد گشت.

سرانجام، حسین توکلی کجانی، فرماندار شهرستان ری از آغاز مطالعات دقیق کارشناسی درباره وارد شدن آسیب به دو اثر باستانی چشمه علی و برج طغرل درپی حفاری های متروی تهران در خط 6 خبر داد و گفت: چند سالی موضوع تاثیر حفاری های مترو بر این اثر باستانی مطرح می شود و هر بار از سوی مترو تکذیب شده است. بر همین اساس بر روی این اثر نیز مطالعات کارشناسی آغاز شده و نتایج این بررسی نیز اعلام خواهد شد.

بعد از این روزهای سختی که چشمه علی تحمل کرد، انتظار می رفت برای آسایشی که سالها از آن دور بود، اقداماتی جدی انجام شود و به وعده هایی که برای صیانت از آن داده شده بود، عمل کنند اما انگار خواب خوش به این چشمه چندهزار ساله نیامده است.

تعرضی دیگر در بهمن 99 دامن چشمه علی گرفت، درست زمانی که قرار بود مرمت این محوطه باستانی تا پایان سال 99 تمام شود.

این بار شهرداری به بهانه گل آرایی برای فصل جدید، بالای پله های منتهی به چشمه علی را کند و زمین پایین پای چشمه را با خطوط قرمز رنگ علامت زد. از سوی دیگر بالای پله های چشمه هم دو تپه خاک و سنگ آوار کرد.

همه این اقدامات نه تنها در کنار چشمه طبیعی و بیش از هفت هزار ساله چشمه علی انجام دادند، بلکه عرصه سنگ نگاره فتحعلی شاه قاجار هم از این طرح و تعرض در امان نماندند.

در نهایت رسانه ها به این اقدام واکنش نشان دادند و باعث شدند از ادامه این تعرضات جلوگیری شود.