برج قلعه خمیر بازمانده قلعه ای به سبک اروپایی است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، برج قلعه خمیر بازمانده قلعه ای به سبک اروپایی است.

سردر شمالی قلعه که اکنون در کنار کوچه تنگی متصل به شهر خمیر جای دارد، بصورت شکوهمندی از سنگ و گچ و به سبک قلعه های اروپایی ساخته شده است. در چهارگوشه قلعه چهار برج مدور بلند و مقتدر بنا شده و بین هر دو برج یک برج کوتاه نیز ساخته شده است. در قسمت جنوب غربی قلعه خمیر، عمارت دوطبقه ای وجود دارد. در وسط قلعه و تقریباً در زیرزمین آن آب انباری (برکه) ساخته شده که هنوز باقی مانده است. در قدیم این ساختمان و این قلعه کاربردهای نظامی داشت و برای مقاومت در برابر مهاجمان هم از آن استفاده میشد.

تاریخ بنا و وجه تسمیه

سدیدالسلطنه کبابی در کتاب بندرعباس و خلیج فارس در مورد قلعه خمیر می نویسد: «در خارج از شهر طرف شمال قلعه ای است و هنوز لیاقت تعمیر دارد. مربع الاضلاع است هر ضلع آن یک صد و پنجاه قدم می شود و در چهارگوشه قلعه چهار، برج مدور بنا شده از جوانب اربعه فی مابین هر دو برج یک برج کوتاه بنا کرده اند و در جنوب مغرب، عمارت مربع دوطبقه موجود و در وسط قلعه آب انبار بنا گذاشته اند و همه ابنیه قلعه از ساروج و سنگ است و سکنه آنجا گویند صدسال است این قلعه بنا شده شاید ولات امامان مسقط در سنوات اجاره عباسی از دولت ایران بنا گذاشته اند و طرز این قلعه مانند قلاع لارک و قشم نیست.»

همچنین احمد اقتداری در کتاب آثار شهرهای باستانی و سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان در شرح قلعه خمیر می نویسد: «امروز بجز باقی مانده ویرانه دو سردر شمال و جنوبی و یک نیمه برج شرقی چیزی از آن باقی نمانده است. آب انبار مخروبه قلعه و عمارت سر در آن بصورت ویرانه ای باقی نمانده است. سردر شمالی قلعه که اکنون در کنار کوچه تنگی متصل به آبادی خمیر وجود دارد و تقریباً در میان ضلع شمالی آن قرار گرفته به وضع شکوهمندی از سنگ و گچ و به سبک قلعه های اروپایی ساخته شده و تصور من آن است که برخلاف نوشته مؤلف کتاب بندرعباس و خلیج فارس این قسمت از قلعه و بخصوص برج های مدور دور طرف این مدخل بازمانده دوران پرتغالی یا هلندی است، بدیهی است چند بار مرمت شده و در زمان عمال ولات مسقط که این نواحی را به اجاره داشته اند و بیش از آن به روزگار نادرشاه و کریم خان زند هم برای قلعه داری تعمیر و ترمیم شد.»

این بنا دارای چهار برج مدور بزرگ در چهارگوشه و چهار برج کوچک در میانه هر ضلع بود. دو سر در اصلی داشت؛ یکی به سمت شمال و دیگری به سوی جنوب. قلعه از چندین بخش تشکیل میشد:

– ساختمان دوطبقه ای در جنوب غربی، محل اسکان نیروها و محافظان قلعه که تعداد آنها به 20 نفر می رسید.

– آب انبار وسط قلعه برای ذخیره سازی آب موردنیاز

– کاروانسرای کوچک میان قلعه که قدمت آن به دوره صفویه می رسید.

– خندق دورتادور قلعه که برای دفاع از آن در برابر شورش مردم محلی و حمله راهزنان استفاده میشد.

در این بنا همچون دیگر سازه های این محل از سنگ و ساروج برای ساخت استفاده شده است.

برج قلعه خمیر دارای پلانی مدور به قطر 6.40 متر، بلندی 7.80 متر است که ضخامت دیوار آن 50 سانتیمتر است. در ضلع جنوبی بنا پلکانی جدید احداثی جهت صعود به درون قلعه قرار دارد که این پلکان به دوشاخه جنوب غربی و جنوب شرقی تقسیم شده و به وسیله پلکانی مرکزی به درگاه بنا و سپس درون برج راه دارد. درگاه بنا با طاق هلالی به بلندی 1.90 متر و پهنای 70 سانتیمتر است. درون برج دونیم ستون مربع شکل در جهات شمال و جنوب نگهداری تیر چوبی سقف وجود دارد. تعداد سه طاقچه بزرگ با طاق هلالی به بلندای 120 سانتیمتر و پهنای 45 سانتیمتر و سه طاقچه کوچک با طاق هلالی به بلندی 50 سانتیمتر و پهنای 40 سانتیمتر تعبیه شده است. 12 تیرکش نیز در برج تعبیه شده که در دو جهت قابل هدف گیری است.

در شمال غربی درون برج به وسیله پلکانی چوبی متصل به ستون و دیوار برج به بام برج راه دارد در سطح بام برج ارتفاع دیواره آن 2 متر است و دارای طاقچه و تیرکش است.

برج قلعه خمیر هیچگونه تزییناتی ندارد و مصالح بکار رفته در آن سنگهای بی شکل، سنگ های مرجانی همراه با ملات ساروج است که از مصالح اصلی بنا است. همچنین از گچ محلی برای روکش کردن برج استفاده شده است.

پوشش سقف به وسیله چندل (چوب های محلی) و حصیر ساخته شده که به وسیله کاه و گل در سطح بام اندود شده است.

بنای کنونی قلعه خمیر در اوایل دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته و با توجه به موقعیت بندر خمیر که در دوره های قبل از قاجار داشته است و به دلیل برخوردهای نظامی که در این محل اتفاق افتاده، این قلعه چندین بار مرمت و بازسازی شده است. برج خمیر در سال 1384 به شماره 13831 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.