آرامگاه کمال الملک؛ جاذبه ای زیبا و خاطره ساز برای ایام نوروز

هنر دنیایی از طرح و رنگ و شوق به زندگی است؛ دنیایی که هنرمند آن را با دستان و کلمات خود خلق می کند و ما را به این دنیای رویایی دعوت کرده تا میهمان او باشیم و از تجربیاتش بهره مند شویم. بهار و نوروز فرصت تجدید دیدار با آرامگاه کمال الملک است. در برنامه نوروز خود و خانواده جایی را هم به هنرمندان و عاشقان ایران زمین بدهید تا با کلام و قلم خود بهاران را رویایی کنند. با ما در این مقاله خواندنی و جالب همراه شوید تا بدانید آرامگاه کمال الملک کجاست و از جزئیات معماری آرامگاه کمال الملک آگاه شوید.

نیشابور؛ مامن کمال الملک

شهر نیشابور به آثار و مانده هایی از شهر نیشابور در دوره تاریخی از ساسانیان تا حمله مغول به نیشابور اطلاق می شود با مساحت حدود 350 هکتار. محدوده شهر کهن نیشابور شامل خرابه ها یا آثار مدفون در خاک است که طی پژوهش های باستان شناسی در نیشابور نمایان می شوند. این محدوده فرضی که دقیقاً مرزهای آن مشخص نیست، با وسعتی بسیار در کناره جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور به شکل تپه ها و خرابه های باستانی دیده می شود. تعدادی از خرابه ها کاملاً در زیر خاک مدفون گردید اما به وسیله پشته ها و فروافتادگی های مزارع کشاورزی و مقدار زیادی سفال و آجر شکسته و آثار مختلفی از حفاری های غیرقانونی معلوم و مشخص میگردند.

نیشابور در 770 کیلومتری شرق استان تهران و 127 کیلومتری غرب شهر مشهد واقع شده و مسیر بین المللی ریلی و جاده ای از این شهر عبور می کند. نیشابور همچنین از طریق جاده های محلی با شهرهای کاشمر، فیروزه، قوچان، کدکن، عشق آباد و تربت حیدریه ارتباط دارد. زبان مردم نیشابور فصیح و قابل فهم بوده، جز آنکه آغاز کلمات را کسره می دادند و یائی بر آن می افزودند. اسلام از 643 دین یکم در نیشابور بوده و از سده شانزدهم فقه شیعه دوازده امامی بیشترین پیروان در نیشابور را دارد. همچنین، شیعه اسماعیلی مذهب اسلامی دوم بوده که از سوی حکومت رسمیت ندارد. در نیمه اول سده هفتم میلادی جمیعت نیشابور 5 هزار نفر بود.

براساس مقاله آرامگاه کمال الملک کجاست باید بدانید که ترکیب قومیتی شهرستان نیشابور اکنون به ترتیب شامل فارس، ترک، کرد، بلوچ، عرب، ازبک و ارمن بوده که فارسی زبان مشترک همه اینهاست. در نیشابور 400 واحد صنعتی پویا بوده و دومین قطب صنعتی استان پس از مشهد است.

نقاش والامقام ایران زمین

محمد غفاری معروف به کمال الملک، نقاش ایرانی بود. وی یکی از مشهورترین و پرنفوذترین شخصیت های تاریخ هنر معاصر ایران بشمار می آید. او برادرزاده صنیع الملک است. محمدغفاری در خانواده ای هنرمند و سرشناس در شهر کاشان چشم به جهان گشود. تحصیلات اولیه اش را در مکتبی در زادگاهش گذراند. پس از تحصیلات ابتدایی در کاشان، پدرش ابوتراب غفاری که همچون نیاکانش مشغول حرفه نقاشی بود، محمد را همراه برادر بزرگش به تهران روانه کرد تا در مدرسه دارالفنون در رشته نقاشی ادامه تحصیل دهند. پس از گذشت سه سال تحصیل در مدرسه دارالفنون، محمد و برادرش توانستند موفقیتهای بسیاری را کسب کنند.

در پایان سال سوم، ناصرالدین شاه در حین بازدید از مدرسه دارالفنون با دیدن تابلویی که از چهره اعتضاد السلطنه، رئیس وقت مدرسه دارالفنون که توسط محمدغفاری کشیده شده بود، تحت تأثیر قرار گرفت و دستور داد تا او را به عنوان نقاش به استخدام دربار درآورند. محمدغفاری از اولین تحصیل کردگان ایرانی در فرنگ و از افراد پرنفوذ دوره قاجار بود. محمد با خواهر مفتاح الملک، یکی از مقامات دربار ازدواج کرد که ثمره این ازدواج یک دختر بنام نصرت و پسری بنام حسینعلی خان بود. با حضور در دربار، ابتدا لقب خان و سپس پیشخدمت مخصوص به وی اهدا شد و پس از چندی، ناصرالدین شاه تحت تأثیر آثار او قرار گرفت و سبب شد تا ناصرالدین شاه خود به شاگردی وی درآید و او را در ابتدا به لقب نقاش باشی و سپس به لقب کمال الملک منصوب کند.

در مدت حضور محمد در دربار، وی 170 تابلو کشید که معروف ترین آنها تالار آینه بوده و اولین تابلویی است که آن را کمال الملک امضا کرد. پس از ترور ناصرالدین شاه، کمال الملک برای تحصیلات به اروپا رفت. بیش از سه سال را در فلورانس، رم و پاریس گذرانید و در موزه ها به رونگاری از آثار استادانی چون رامبراند و تیسین پرداخت. در پاریس با فانتن لاتور آشنا شد. سفر اروپا تأثیری مثبت در اسلوب کار و حتی طرز دید او گذاشت. او به دستور مظفرالدین شاه به ایران بازگشت و کار در دربار را ادامه داد ولی عملاً نتوانست با خواسته های شاه جدید کنار بیاید. به کشور عراق رفت و چند سالی را در آنجا گذرانید.

بازگشت کمال الملک به ایران مصادف با انقلاب مشروطه شد. در این هنگام، کمال الملک با انتشار مقالات و ترجمه برخی آثار ژان ژاک روسو و دیگر نویسندگان آزادی خواه کشور فرانسه به سهم خود با حرکت مردم همراه گردید. در سالهای بعد، مدیریت مدرسه صنایع مستظرفه را برعهده گرفت و در این مدرسه با کوشش فراوان به پرورش شاگردان همت گماشت. سرانجام، به دلیل اختلافاتی که با وزیران معارف بر سر استقلال مدرسه پیدا کرد، از کار تدریس و شغل دولتی دست کشید و به ملک شخصی خود در حسین آباد نیشابور رفت.

در آنجا بر اثر حادثه ای از یک چشم نابینا شد اما تا سالهای آخر زندگانی به نقاشی ادامه داد. براساس مقاله آرامگاه کمال الملک کجاست باید بدانید که سرانجام، محمد غفاری در 27 مرداد سال 1319 هجری شمسی بر اثر کهولت سن بیمار شد و در سن نود و پنج سالگی در منزل نوه خود چشم از جهان فروبست.

معماری زیبا و دیدنی برای نوروز

موقعیت معماری آرامگاه کمال الملک در نزدیکی آرامگاه عطار نیشابوری در محله شادیاخ در نیشابور (شهر کهن) و موقعیت کنونی در خیابان عرفان (نیشابور) است. طراح معماری آرامگاه کمال الملک هوشنگ سیحون هست. این بنا از دو مدول مربعی شکل تشکیل شده که مربعی را می سازند. اضلاع مربع در نما با یک قوس نیم دایره خودنمایی می کنند. حجم بنا از قوس هایی متقاطع که بر روی اقطار مربع زده شده اند، پدید آمده که این قوس های متقاطع، طاق های چهاربخش را که در معماری سنتی ایران بسیار دیده شده، تداعی می کنند و احتمالا منبع الهام طراح نیز بوده است.

طراح معماری آرامگاه کمال الملک با بهره گیری خلاقانه از قوس و با پیچشی که در ایده کلی آن ایجاد کرده، به نتیجه ای ظاهرا متفاوت با هندسه ای پیچیده دست یافته است. تزئینات استفاده شده برای آرامگاه کمال الملک کاشی معرق است که نقوش آنها بسیار هنرمندانه بر روی سطوح منحنی نما بکار گرفته شده اند و به سمت خط تقارن قوس ها این نقوش کوچک و کوچکتر می شوند. به گفته طراح، کاشی معرق، معماری کاشان یعنی محل زادگاه کمال الملک را یادآور می شود. نمای بنا و تزئینات و همچنین رنگ کاشی ها هماهنگی فراوانی با آرامگاه عطار که در کنار آن است، دارد.

براساس مقاله آرامگاه کمال الملک کجاست باید بدانید که سنگ قبر کمال الملک همچون سایر سنگهای مزاری که سیحون در آرامگاه ظهیرالدوله تهران طراحی کرد، یکپارچه از سنگ گرانیت و با بافت خشن بوده و در قسمت بالای سنگ که مرتفع و زاویه دار تراشیده شده، نقش برجسته ای از کمال الملک توسط شاگرد ایشان، مرحوم استاد ابوالحسن صدیقی سنگ کاری گردید.

به پایان آمد این دفتر

با شناخت بهتر و بیشتر هنرمندان ایرانی، علاقه ما به آنها روز به روز بیشتر و عمیق تر می شود و این خود سبب شد تا این آرامگاه دیدنی در برنامه نوروز ما قرار بگیرد.