ایران با داشتن سه دریای پیرامونی هنوز نتوانسته از ظرفیت گردشگری دریایی استفاده کند

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین اخبار منتشر شده، ایران با داشتن سه دریای پیرامونی هنوز نتوانسته از ظرفیت گردشگری دریایی استفاده کند.

دریاهای پیرامونی ایران با دو خط ساحلی در شمال و جنوب کشور با حدود 5000 کیلومتر طول در سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای مکران (خلیج عمان) و 890 کیلومتر طول در سواحل دریای خزر ظرفیت بسیار مهمی در حوزه گردشگری دریایی دارد اما ایران با داشتن این سواحل و ظرفیت توانسته چه استفاده ای ببرد؟ کشورهایی که در حسرت یک کیلومتر از این سواحل هستند در صورت داشتن این دریاها چه اقداماتی انجام می دادند؟ مشکل کجاست؟ خمودگی متولیان یا نبود همتی برای پرداختن به دریا؟ درباره اینکه چرا هنوز ایران نتوانسته از سواحل و جزایر متعددی که دارد در حوزه گردشگری دریایی بهره ببرد با متولیان امر در سه سازمان و ارگان صحبت کردیم.

چهارمین جلسه از میزگردهای تخصصی با موضوع میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این بار درباره رونق گردشگری دریایی ایران با حضور حسین عباس نژاد، معاون دریایی سازمان بنادر و دریانوردی، محمد قاسمی، مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و داوود میرشکار، مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد.

حسین عباس نژاد، مدیرکل اموردریایی سازمان بنادر و دریانوردی در پاسخ به اینکه چرا امکان سفر آبی بین جزایر ایران وجود ندارد گفت: تردد به هر جزیره و بندری که اسکله مجاز داشته باشد، امکانپذیر است اما چیزی که شاید سبب می شود شناوری بین اغلب جزایر گردشگری جنوبی حرکت نکند، دریازدگی و بعد مسافت است وگرنه کشتی ها از نظر ایمنی، مناسب هستند و هرجایی که اسکله مجاز و مورد تأیید سازمان بنادر و کشتیرانی وجود داشته باشد، تردد شناور مانعی ندارد.

او با بیان اینکه میزان تقاضا برای سفر از بندرعباس به قشم و از بندر چارک به کیش و بالعکس زیاد است و حجم تقاضا، عرضه را نیز افزایش می دهد، بیان کرد: میتوان گفت برای سفر دریایی بین سایر جزایر هنوز تقاضایی ایجاد نشده و در صورت تعریف تورهای گردشگری دریایی میتوان از این ظرفیت بهره برد و براساس میزان جذب گردشگر و تقاضا، این مسیرهای آبی را تقویت کرد.

عباس نژاد برای نمونه جزیره هرمز را مثال زد که از وقتی اسکله استاندارد در این جزیره ساخته شده تعداد گردشگران آن و به دنبالش اشتغال بیشتر برای بومی ها ایجاد شده است.

او با اشاره به اتفاقاتی که در سال 1392 در بندر شهید ذاکری به دنبال غرق شدن شناور رخ داد، گفت: به دلیل حجم تقاضایی که وجود داشت و جان مردم در خطر بود، عرضه نیز زیاد شد بنابراین باید برای تقاضا فرهنگ سازی شود و توقع مردم بالا برود تا شرایط استاندارد نیز بالا رود. الان در بندر شهید حقانی اگر شناوری استاندارد لازم را نداشته باشد، مسافران سوار نمی شوند و این یعنی مردم توقع دارند کیفیت خدمات خوب باشد.

او راه حل توسعه گردشگری دریایی را همگرایی بین سازمان ها و نهادهای مسئول معرفی کرد و گفت: همه سازمان ها و نهادهای ذیربط باید جمع شوند و برای همه فعالیت های گردشگری ساحلی و دریایی استاندارد تعریف کنند، برای کلابها، ورزش های آبی، قایق ها دستورالعمل هایی تدوین شود تا خدمت رسانی به گردشگران استاندارد داشته باشد. برای مثال نیروی انتظامی و دریابانی مسئول تأمین امنیت و ایمنی گردشگران باشد، وزارت ورزش و جوانان روی ورزش های دریایی نظارت کند، وزارت گردشگری برای هتل ها و رستوران ها و اقامتگاه ها و غیره استاندارد تعریف کند، سازمان محیط زیست برای حفظ زیستگاه های دریایی دستورالعمل هایی تدوین کند و همینطور بقیه دستگاه های مرتبط. بدین ترتیب مسیر رشد و فعالیت گردشگری دریایی و ساحلی مشخص است و خللی در این مسیر وارد نمی آید.

او پیرامون اینکه ایران با داشتن سه دریای پیرامونی هنوز نتوانسته از ظرفیت گردشگری دریایی استفاده کند، گفت: گرچه اتفاقات خوبی در باب همگرایی برای توسعه و تسهیل گردشگری رخ داد مانند ستاد خدمات سفر که سفرهای نوروزی و تابستانی را مدیریت و هماهنگ می کرد؛ اما در زمینه گردشگری دریایی متأسفانه هنوز هماهنگی به وجود نیامده و هرکس کار خودش را می کند، استاندارد و مجوزی وجود ندارد مثلاً یک شناور گردشگری نمی داند در چه مسیری و تا چه مسافتی حق تردد دارد.

عباس نژاد با اشاره به جمعیت زیاد مسافر در ایام عید از بندرعباس به قشم و بندرهای لنگه و چارک به کیش و بالعکس گفت: با وجود این جمعیت، شناورها را کنترل می کنیم که مبادا ناایمن باشند و الان هم اگر کسی متقاضی لنج بادبانی است باید مسیر رفت و آمد و شرایط ترددش مشخص باشد، چرا که نخستین هدف، ایمنی و حفظ جان گردشگران است. مثلاً اگر لنج ها فقط می خواهند با بادبان حرکت کنند مسیر تردد آنها باید کوتاه باشد و اگر علاوه بر بادبان، موتور هم دارند حتی می توانند دور جزایر قشم، هندورابی یا کیش حرکت کنند.

زیرساخت گردشگری برای پذیرش کروز نداریم

معاون اموردریایی سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به درآمدی که کشتی های کروز می توانند برای کشور داشته باشند، گفت: متأسفانه هیچکدام از بنادر ایران نه از نظر دریایی بلکه از نظر دیگر زیرساخت های گردشگری آماده پذیرش تعداد زیاد مسافرانی که با کروز سفر می کنند، را ندارند.

عباس نژاد با بیان اینکه برای نمونه در حریم 60 متری دریا امکان ساخت و ساز وجود ندارد، گفت: پهنه های ساحلی برای حفظ محیط زیست باید دسته بندی و قانونمند شوند.

در ادامه این مقام مسئول به تناسب زیرساخت های گردشگری با تعداد مسافران اشاره کرد و گفت: بخشی از نیاز گردشگران، حمل و نقل است درحالیکه گردشگر غیر از حمل و نقل به اقامتگاه، رستوران و جاذبه های طبیعی احتیاج دارد که از حیث جاذبه های طبیعی جزایر تنوع زیادی دارند که می توانند سلایق مختلف را پوشش دهند. اما در زمینه حمل و نقل دریایی، کارهای زیرساختی زیادی باید انجام شود همچون تولید شناور، فراهم کردن اسکله ها و آموزش و مسئولیت اجتماعی نهادهای مختلف که در کنار همه اینها استانداردسازی، آموزش، فرهنگ سازی و معرفی را نباید فراموش کرد.

مسافر دریایی و گردشگر دریایی متفاوت هستند

محمد قاسمی، مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با متفاوت دانستن گردشگر دریایی و مسافر دریایی تاکید کرد اینکه صرفاً از طریق شناور مسافران را بین دو یا چند نقطه جابجا کنیم لزوماً به امر گردشگری دریایی نپرداخته ایم بلکه در این میان آنچه حائز اهمیت می باشد انجام فعالیت های مختلف گردشگری نظیر بازدید از جزایر یا بنادر، ماهیگیری، غواصی، تماشای جزایر مرجانی و جنگل های آبی، رؤیت زندگی آبزیان و … است که شروع و پایان آنها عمدتاً در مدت زمانی بیشتر از بیست و چهار ساعت به طول می انجامد.

قاسمی در ادامه پیرامون اینکه برای توسعه گردشگری اولویت با افزایش طرف عرضه است یا طرف تقاضا توضیح داد: اختلاف نظری بزرگ بر سر مساله تقاضا و عرضه وجود دارد.عده ای معتقدند در گردشگری تا تقاضا نباشد، عرضه ایجاد نمی شود و عده ای عکس آن فکر می کنند تا کشتی های تفریحی و هتل نباشد، گردشگر به آن مقصد سفر نمی کند بنابراین رشد توأمان هر دو می تواند اثر گذار باشد. او افزود: تا وقتی دفاتر خدمات مسافرتی مقاصد جدید گردشگری تعریف نکنند، نمی توان گردشگری دریایی جزایری غیر از کیش، قشم، هرمز و هنگام را فعال کرد. ورود گردشگر از طریق آژانس ها قابل کنترل و آموزش است و میتوان توسعه پایدار را از این طریق دنبال کرد.

او با تاکید بر اینکه گردشگری ساحلی و دریایی اساساً در یک دسته بندی واحد قرار گرفته و دارای اشتراکات زیادی هستند، گفت: در معاونت گردشگری وزارتخانه کارگروه ملی تشکیل شده که در آن هم سازمان بنادر و کشتیرانی هست هم تشکل های صنفی و بخش خصوصی و در تلاش هستیم با همکاری آژانس های مسافرتی، گردشگری دریایی را در بسته های سفر به گردشگران معرفی کنیم.

قاسمی به تأثیر برگزاری تورهای آشناسازی اشاره کرد و گفت: متأسفانه سالهاست آژانس داران روی چند مسیر سنتی و کلاسیک گردشگری مانند اصفهان یزد فارس تمرکز کرده و از جاذبه های طبیعی استان های ساحلی غافل شده اند و بجاست هم رسانه ها هم آژانس داران روی این مقاصد گردشگری تمرکز بیشتری داشته باشند. باید سیستم جابجایی بین استان های ساحلی از طریق دریا فراهم شود تا گردشگری دریایی و ساحلی هم رشد کند.

مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور به مصوبه سال گذشته هیأت دولت مبنی بر جایگزینی شناورهای دریایی سنتی که شامل لنج های سنتی می شود، اشاره کرد که در صورت اجرایی شدن، شناورهای زیر 500 تن می توانند تغییر کاربری به گردشگری دهند و از مزایای آن بهره مند شوند. برای تغییر کاربری شناروهای سنتی به گردشگری و تفریحی باید دستورالعمل تدوین شود که اصل نخست آن تأمین امنیت گردشگران است. در صورتی که لنج های سنتی به گردشگری تبدیل شود، می توان امیدوار بود که هنر لنج سازی سنتی ایران که در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت جهانی شده نیز با رویکردی جدید احیا شود.

او کمیته ملی طبیعت گردی را نمونه موفق عزم ملی و همکاری ارگان های مختلف باهم عنوان کرد و افزود: از آنجا که این کمیته، مصوبه هیأت وزیران را دارد، مصوبات آن هم ضمانت اجرایی دارد و گردشگری دریایی نیز به منظور توسعه نیازمند یک چنین چتر حمایتی است.

مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور نیز بر ضرورت همگرایی بیش از پیش دستگاه های مرتبط برای توسعه گردشگری دریایی تاکید کرد و گفت: اخیراً یک نمونه همگرایی موفق در گردشگری کشاورزی رخ داده که وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری میراث فرهنگی در این زمینه همکاری های خوبی باهم دارند حتی در این خصوص تفاهم نامه همکاری امضا کرده اند.

به گفته قاسمی در حوزه توسعه گردشگری دریایی و ساحلی تا کنون پشتوانه قانونی قوی وجود نداشته است اما در عین حال با تعامل بسیار نزدیک وزارتخانه و سازمان بنادر و دریانوردی صدور مجوز اصلی ایجاد مراکز گردشگری دریایی و ساحلی و صدور مجوزهای به وزارتخانه متبوع واگذار شده است که البته در این خصوص استعلامات لازم از سازمان بنادر صورت می پذیرد. او تاکید کرد که خدمات گردشگری باید استانداردسازی و طبق دستورالعمل ابلاغ شوند.

او گفت: گسترش و توسعه گردشگری به غیر از عزم ملی و همگرایی بین دستگاه ها میسر نمی شود.ایجاد پنجره های واحد برای صدور مجوزهای مربوطه و ترویج الگوهای درست می تواند در این راه مفید باشد.

قاسمی با بیان اینکه دولت در توسعه گردشگری باید تسهیلگر، هماهنگ و هدایت کننده باشد، گفت: اجرای پروژه های گردشگری بدون دخالت سرمایه گذار و مشارکت بخش خصوصی امکان پذیر نیست. در حال حاضر تدوین دو دستورالعمل در حال اجراست که یکی مربوط به صدور مجوز فعالیت های گردشگری دریایی و ساحلی می شود و دیگری تغییر کاربری شناورها و لنج های سنتی به شناورهای گردشگری و تفریحی که هر دو تحول بزرگی در گردشگری دریایی به وجود خواهد آورد.

آموزش و اطلاع رسانی، گام نخست گردشگری پایدار

داوود میرشکار، مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: رونق گردشگری پایدار سبب رعایت حقوق محیط زیست می شود. اکوتوریسم یا طبیعت گردی اصولی در درجه اول حقوق محیط زیست را رعایت می کند.

او با بیان اینکه متولیان گردشگری کشورهای دیگر به حفظ محیط زیست نیز توجه دارند، گفت: وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی اگر بخواهد گردشگری را در جزایر و سواحل ایران دنبال کند باید از سازمان حفاظت محیط زیست استعلامات لازم را بگیرد. گرچه گردشگری در برخی از جزایر تحت اختیار سازمان مناطق آزاد است و خودگردان اداره می شود اما نافی قوانین جاری کشور نیست و اگر از قوانین و مقررات کشور عدول کند، نهادهای حاکمیتی می توانند ورود کنند.

میرشکار با بیان اینکه گردشگری باید طرح جامع داشته باشد که مکان یابی و بارگذاری ها طبق آن انجام شود، ادامه داد: وقتی می خواهند گردشگری جزیره هندورابی را فعال کنند باید بدانند که اسکله را کجا بسازند که ملاحظات زیست محیطی رعایت شود و آسیبی به آب سنگ های مرجانی وارد نشود چرا که آنها دومین بیوم پر تولید کره زمین هستند که سلامت اکوسیستم های دریایی به شدت به آنها وابسته است و اگر آب سنگ های مرجانی از بین بروند، محیط زیست دریایی و تنوع زیستی آن آسیب می بینند.

مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اگر محیط زیست دریا از بین برود، علاوه بر آنکه گردشگری جاذبه طبیعی خودش را از دست خواهد داد، شیلات نیز دچار اختلال می شود.چنانچه در اواخر دهه 80 که کشند سرخ خلیج فارس در دریا بروز کرد، این اتفاق رخ داد.

او با بیان اینکه گردشگری ناپایدار به استحصال سواحل، جزایر و تخریب آب سنگ ها مرجانی و اکوسیستم های ساحلی منجر می شود، گفت: در حالی که خطر گرمایش زمین جدی است، باید تا جای ممکن عوامل محیطی و انسانی مخرب محیط زیست را کاهش داد.

به گفته میرشکار، گردشگری دریایی باید بتواند سلایق مختلف را مدیریت کند تا همه مخاطبان را پوشش دهد. او گفت: غواصی یکی از تفریحات دریایی است که بدون دستورالعمل و نگاه های محیط زیستی سبب شده به آب سنگ های مرجانی لطمه جبران ناپذیری وارد شود تا جایی که فشارهای دیگر همچون تغییرات اقلیم و گرم شدن زمین باعث شده این بیوم های دریایی در کمتر از عمق پنج متری در خلیج فارس تا 95 درصد کاهش یابد. همچنین باید برداشت از مرجان ها بیش از پیش نظارت شود چنانچه در حال حاضر در فرودگاه کنترل می شود.

مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست معرفی جاذبه ها و مقاصد گردشگری دریایی را یکی از نکات توسعه این گردشگری عنوان کرد و گفت: برای رسیدن به گردشگری پایدار باید آموزش و اطلاع رسانی گام اول زیرساخت های توسعه باشد. اگر آموزش بومی ها در صدر اقدامات گردشگری قرار گیرد، آنها خودشان برای بقای کارشان مراقب طبیعت خواهند بود و از طرفی همه ارکان گردشگری نیز باید آموزش دیده باشند و این همان سرمایه اجتماعی کشور است. باید گردشگری با در نظر گرفتن تمام جوانب آن به صورت آزمایشی در یکی از جزایر اجرایی و در صورت موفق بودن به بقیه جزایر هم ساری شود تا مبادا براثر بی تدبیری ما محیط زیست جزایر از بین برود.

او در ادامه به اصل 50 قانون اساسی اشاره کرد که طبق آن حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی به شمار می رود و فعالیت های اقتصادی و غیر آنکه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است و گفت: باید تمام سازه های گردشگری قبل، حین و بعد از ساخت کنترل شوند و تا جای ممکن از دانش بومی استفاده شود تا همگون با اقلیم باشد. معماری بومی ایران در شهرها و نقاط مختلف سال ها با اقلیم مناطق مختلف سازگار بوده و باقی مانده است و باید امروز نیز از آن برای حفظ محیط زیست و کاهش مصرف انرژی استفاده کرد.

او همچنین به مدیریت زباله، پسماند و فاضلاب جزایر اشاره کرد که اگر کنترل نشود با توجه به افزایش جمعیت جزایر پس از ورود گردشگران، می تواند برای محیط زیست تهدید به شمار رود. میرشکار حتی گفت اگر واقعاً به فکر محیط زیست جزایر هستیم نباید حتی از مواد شیمیایی برای شستشو استفاده کنیم.

مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با اشاره به در نظر گرفتن ظرفیت برد جزایر تاکید کرد که باید برای بازدید از جنگل های حرا همچنین تماشای دلفین های جزیره هنگام مراقبت هایی صورت گرفته که استفاده از ظرفیت سازمان های مردم نهاد می تواند به ارگان های دولتی در حفظ محیط زیست کمک شایانی کند. حتی آلودگی های نوری و صوتی نیز باید کنترل شود تا مبادا پرندگان مهاجر را از این جزایر دور و یا تخم گذاری لاکپشت های دریایی را دچار اختلال نکند.

او در خاتمه گفت: پیامدهای زیست محیطی گردشگری باید ارزیابی و دستورالعمل ها بروز رسانی شود. باید به دنبال گردشگری پایدار بود تا آنچه امروز به ما رسیده برای نسل های آینده نیز باقی بماند. استفاده بیش از حد توان محیط زیست جزایر و ایجاد سازه هایی که به طبیعت آسیب وارد کند، جز تخریب محیط زیست به مرور صنعت گردشگری دریایی را نیز دچار اختلال می کند.