بازار ساوه تاریخ زنده شهر است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده و گزارش های بدست رسیده، بازار ساوه تاریخ زنده شهر است.

براساس مقاله بازار ساوه تاریخ زنده شهر است باید بدانید که بازار در ایران در کنار همه مجموعه ها، جاده های شهری و روستایی، نزدیک میدان و بنگاه ها که دارای گرمابه، مسجد، خانه های مردم و... بود قرار می گرفت و این مکان ها و مجموعه ها را به یکدیگر متصل می کرد. در شهرهای قدیمی ایران و پیش از اسلام، بازارها به لحاظ موقعیت مکانی بیرون از دروازه کاروان رو قرار داشت و گاهی تا داخل شهر نیز امتداد داشت. در دوره اسلامی بازار در کنار بافت اصلی شهر یعنی کنار معبر اصلی شکل گرفت.

از عناصر اصلی فضای بازار میتوان به جلوخان (فضای ورودی به بازار) راسته (راسته های تخصصی که علاوه بر قرارگیری حجره ها عناصر خدماتی بازار مانند حمام ها، آب انبارها و مساجد در مجاورت آنها قرار می گرفت) رسته (به معنی صنف که در بخش های مختلف راسته اصلی قرار می گرفت) چهارسو (یا چهارسوق و محل تقاطع دو راسته اصلی) سرا (یا خان که همان تجارتخانه بوده و نمونه جنس از آنجا تحویل گرفته شده و در جاهای مختلف پخش میشد) خانبار (یا کالنبار و محل انبار و کار کردن بر روی جنس) تیم (یا تیمچه که در واقع مرکز چند تجارتخانه است) دالان (فضاهای ارتباطی بین سرا و فضاھای بیرونی مانند راسته، میدان و.... که معمولا سرپوشیده نیز بودند) حجره (کوچکترین و اولین واحد تجاری شکل دهنده بازار) قیصریه (محلی برای صنعتگران ظریف کار مانند زرگرها) فضاهای خدماتی و عمومی مانند مساجد، آب انبارھا، سقاخانه ها، حمام ها و ... اشاره کرد.

کالبد فعلی بازار شهر ساوه طبق مطالعات و کاوش های باستان شناسی انجام شده، حداقل متعلق به دوران صفویه و بعد از آن است که به شماره 2526 در تاریخ 1378/9/15 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. بازار فعلی از یک راسته با امتداد شمالی جنوبی و با طول تقریبی 335 متر از 7 گذر غربی و 5 گذر شرقی تشکیل شده است.

بررسی سفرنامه ها و کتب تاریخی نشان می دهد که دست کم از قرن چهارم ه.ق در شهر ساوه بازار وجود داشت. مقدسی از مورخان قرن 4 و 5 ه.ق طی بازدیدی که در سال 357 ه.ق از ساوه داشته، می گوید: «ساوه شهر مستحکمی است، حمام های خوب دارد و مسجد جامع آن کنار جاده و دور از بازار واقع است.»

اگر بپذیریم که منظور مقدسی از مسجد جامع مکان مسجد جامع قدیم شهر باشد با برداشتی تصویری میتوان گفت که جایگاه بازار مکان فعلی آن بوده است. در روزگاران کهن بازار در حومه شمالی شهر (ربض) قرار داشت و با گسترش شهر به تدریج در محور مرکزی شهر واقع می شود. محدوده باروی شهر و انتهای شمالی بازار در میان عموم اهالی ساوه سر دروازه خوانده می شد.

در طول سالیان گذشته متاسفانه بسیاری از عناصر فضایی مانند حمام بازار تخریب و واحدهای تجاری جدید جایگزین آنها شده است. در حال حاضر از عناصر اصلی بازار ساوه میتوان به مسجد بازار، دالان حاج ملک و تیمچه نبوی زاده اشاره کرد. پوشش اصلی فضاهای اصلی و حجره ها به صورت طاق و گنبد است که با مصالح خشتی و آجری اجرا شد. مسجد بازار در مرکز راسته و در گذری به نام تکیه واقع شده است. این گذر در ایام عاشورا محل برگزاری مراسم عزاداری بوده و به همین دلیل به نام تکیه بازار معروف است.

مسجد مذکور از یک شبستان با پلان مربع تشکیل شده است که در مرکز ضلع شرقی آن یک شاه نشین و در مرکز ضلع جنوبی یک محراب ساده دیده می شود. پوشش این بنا بر روی چهار ستون هشت وجهی استوار شده که در قسمت زیرین پاکار قوس ها به صورت چهار وجهی درآمده است. پوشش بنا از یک طاق گنبدی بلند در مرکز و چهار طاق گنبدی کوتاه در کناره ها تشکیل شده است. با توجه به فرم بنای مسجد و مصالح بکار رفته در ساخت آن میتوان گفت این بنا و تاسیسات داخل گذر تکیه، همزمان و در اوایل دوره قاجار ساخته شده اند.

از دیگر عناصر اصلی باقی مانده از فضاهای بازار، دالان حاج ملک با امتداد شرقی غربی در ضلع غربی راسته بازار و نزدیک به تکیه و مسجد بازار واقع شده است. قدمت این فضا مربوط به دوره قاجار بوده و بانی بنا شخصی به نام حاج ملک است. پیشخوان ورودی دالان از سمت راسته و به سمت غرب امتداد دارد و شامل هفت حجره در طرفین و مقابل یکدیگر است که درهای چوبی و قدیمی بعضی حجره ها هنوز باقی مانده است. جداره های داخلی حجره ها با گچ اندود شده و سقف دالان گنبدی شکل بوده و دارای نماکاری راسته خفته آجری است.