معرفی تعدادی از قلعه هایی که در استان خراسان جنوبی قرار دارند

خبرگزاری تسنیم/ این خبر پیرامون معرفی تعدادی از قلعه هایی که در استان خراسان جنوبی قرار دارند، برای شما نوشته شد.

قلعه ها همواره از مهمترین آثار باستانی و تاریخی هر کشوری بحساب می آید که بیانگر قدرت دفاعی آن کشور است و در خراسان جنوبی قلعه های باستانی زیادی وجود دارد . در تاریخ جغرافیای سیاسی خراسان جنوبی نیز به علت واقع شدن این منطقه در دشت های باز قلعه های زیادی برای در امان ماندن مردم از هجوم دشمنان ساخته شده است.

قلعه فورگ

قلعه فورگ ارگی در روستای فورگ از توابع شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی است. این قلعه در 5 کیلومتری درمیان و در شرق شهر بیرجند قرار دارد.

قلعه های این استان در دوره های مختلف احداث شده اند. وجود مناطق کوهستانی زیاد سبب شد که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود، قلعه های مرتفع و مستحکمی در اکثر مناطق این شهرستان و سایر شهرهای جنوبی خراسان ساخته و باقی بگذارند.

از نظر پیشینه تاریخی محوطه، ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار به وسیله میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شده و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است. در زمان حکومت شوکت الملک به دستور وی سپاهیانش به قلعه هجوم برده، حاکم آن را دستگیر کرده و قلعه را فتح می کند. تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم در میانی سال 1160 ه.ق. ذکر شده است.

مولف کتاب عین الوتابع، قلعه را اینگونه توصیف کرد؛ "قلعه فورگ در روی کوهی است که از آجر پخته، دیوار و باروج آن را بطور محکم ساخته اند و پایه آن را سنگ چین کرده اند و دو شیر در اطراف خود داشته با دو خاکریز که قطر هر یک پنج در پنج است". قلعه فورگ بعد از قلعه الموت مهمترین مقر حضور اسماعیلیان بحساب می آمده و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش های مخصوص قرار می دادند.

قلعه کوه قائن

در 3 کیلومتری جنوب شهر قائن در ارتفاع حدود 246 متری از سطح دریا دشت بر فراز کوهی بلند و صعب العبور قلعه ای بزرگ قرار گرفته که از آن با نامهای قلعه کوه، قلعه حسین قاینی یا قلعه ناصرالدین محتشم یاد می شود.

این قلعه از سمت شمال و غرب مشرف به دشت قائن و از جنوب و شرق به ارتفاعات ابوذر محدود شده است. علت نامگذاری این ارتفاعات به نام ابوذر وجود مقبره ای به نام بوذرجمهر قاینی است که در سمت شمال شرقی قلعه کوه قرار دارد.

مسیر دسترسی به قلعه از دره ای که از غرب آن می گذرد و به ورودی قلعه که در سمت جنوب شرق قرار دارد، منتهی می شود. امروزه برای دسترسی آسانتر گردشگران و بازدید کنندگان قلعه پله هایی در قسمت هایی از مسیر ساخته شده است.

کوهی که قلعه بر روی آن احداث شده شیبدار و سنگی است. این قلعه پلان و نفشه مشخصی ندارد و هماهنگ با عوارض طبیعی کوهی که بر روی آن واقع شده ساخته شد. قلعه کوه حدود 300 متر طول دارد و عمده مصالح بکار رفته در آن سنگ و ملات ساروج است.

قلعه اسماعیلیان

در زمان سلجوقیان، اسماعیلیان بر طبس استیلا یافتند و قلعه های محکمی در کوههای آن ساختند. قلعه اسماعیلیان طبس که یکی از قلعه های معروف این فرقه است، بر فراز کوهی ایجاد شده که در مجاورت آن روستای خراوان پایین قرار دارد.

از فراز قلعه به هر طرف که چشم بدوزیم، کوهستان است و افق بازی وجود ندارد و تنها میتوان روستاهای خراوان بالا و پایین را مشاهده کرد. درون قلعه چهار آب انبار وجود دارند که سالمترین آنها در بالاترین سطح کوه قرار دارد و تنها پوشش گنبدی آن در وسط بنا از بین رفته است.

قلعه دختر

براساس مقاله معرفی تعدادی از قلعه هایی که در استان خراسان جنوبی قرار دارند باید بدانید که از جمله قدیمی ترین آثار بشرویه قلعه ای است که در دوازده کیلومتری غرب بشرویه در مجاورت آسیاب آبی معروف به آسیاب دهنه، بالای کوهی به ارتفاع 400 متر از سطح زمین واقع شده و به نام قلعه دختر معروف است. این قلعه بالای قله ای مخروطی شکل قرار گرفته و از سه طرف مشرف به پرتگاه است که تقریبا غیر قابل عبور بوده و فقط از سمت جنوبی به آن، راه عبور سختی وجود دارد.

درباره سابقه تاریخی این قلعه میتوان گفت که قلعه مزبور در زمره سلسله قلاعی است که به همین نام از دوران ساسانی باقی مانده اند. بگونه ای نوعی از بناهای متعدد دیگر است که در نقاط مختلف ایران، آذربایجان، هندوستان و لبنان وجود دارند و همگی از نظر ساخت بالای بلندی ها و نقاط صعب العبور قرار دارند. اغلب این بناها شیوه معماری مربوط به قبل از اسلام و خصوصا عهد ساسانی را دارا بوده و بیشتر جنبه مقدس و دفاعی داشته اند. گفته می شود که این قلعه در دوران نفوذ اسماعیلیان مورد استفاده آنان بوده باشد.

قلعه بیرجند

قلعه بیرجند که با نامهای قلعه ته ده و پایین شهر نیز شناخته می شود، بزرگترین و قدیمی ترین بنای تاریخی بیرجند بشمار می رود. این قلعه که از جمله نقاط گردشگری بیرجند و استان خراسان جنوبی است، بر فراز بلندترین نقطه غربی تپه ماهورهای شهر بیرجند قرار دارد. این قلعه با وسعتی بالغ بر 3000 مترمربع در دوره صفویه ساخته شده و در واقع هسته اولیه شهر بیرجند محسوب می شود. البته برخی نیز بنای این قلعه را به پیش از آن دوره نسبت می دهند.

قلعه بیرجند از خشت و گل و چینه ساخته شده و از دوره صفویه تا قاجار مردم این شهر را در مقابل تهاجم دشمنان بویژه ترکمن ها و ازبک ها محافظت میکرده است. قلعه بیرجند در دوره قاجار بطور کامل بازسازی و مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به شواهد موجود به وسیله نقب های زیرزمینی به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه مرتبط بوده است. همچنین این قلعه دارای دو در ورودی است که یکی از آنها در ضلع شمالی و دیگری در ضلع غربی قرار دارد.

قلعه رستم خوسف

قلعه رستم در جنوب شرقی شهر خوسف و در غرب روستای کوچکی به نام گنج قرار دارد. چون قلعه در محلی واقع شده که دسترسی به آن آسان نبوده، لذا آسیب کمتری متوجه برخی از فضاهای آن شده است.

داخل قلعه شش تالار وجود دارد که با طاق های جناغی پوشش یافته اند. اگرچه ورودی این تالارها به دلیل انباشت خاک و آوار مسدود شده است، ولی تالارها نسبتاً سالم مانده اند. در مرکز قلعه چاهی وجود دارد که عمق آن حدود هفت متر است و در جبهه جنوبی قلعه آب انباری قرار دارد که از سنگ و ملات ساروج ساخته شده است. در جبهه شمال شرقی قلعه پنج برج دیده بانی وجود داشته که قابل تشخیص است. در محوطه این قلعه قطعات سفال های لعابداری با رنگهای فیروزه ای و ساده وجود دارند که به ادوار پیش و پس از اسلام مربوط می شوند. آثار بجا مانده در قلعه رستم به پیش از اسلام باز می گردد، ولی در دوره های بعد از اسلام بخصوص در زمانیکه فرقه اسماعیلیه بر این منطقه سلطه داشتند، آن را بازسازی کرده اند.

قلعه دختر شوسف

این قلعه در حدود 5 کیلومتری غرب شوسف و در میان کوه های نسبتا بلند بر فراز کوهی به ارتفاع 2200 متر واقع شده است. این قلعه از لحاظ موقعیت، صعب العبورترین قلعه شهرستان نهبندان است. در دره های واقع در دو طرف این کوه جویباری روان است که در گذشته آب مورد نیاز اهالی قلعه را تامین میکرد. مصالح استفاده شده در این قلعه بیشتر سنگ و مقداری هم آجر با ابعاد 30 در 30 بوده است. قطعات سفالی یافت شده در این قلعه مربوط به 2 دوره است. نوع اول سفال ها شباهت زیادی به سفالهای دوران تاریخی قلعه نهبندان دارد و نوع دوم مربوط به دوران اسلامی است. بطور کلی بررسی آثار سفالی قلعه بیانگر احداث آن در دوران ساسانی و استفاده از آن در دوران اسلامی بویژه اسماعیلیه هستند.